आधारभूत स्वास्थ्य सेवा मूल एजेन्डा
तीन वर्ष हुँदा आमा र १२ वर्षको उमेरमा बाबुलाई गुमाएकी रीताकुमारी शाहीको बाल्यकाल अभिभावकको माया र स्नेहको अभावमै बित्यो । दुःखका अनेक घुम्ती छिचोल्दै उनको बाल्यकाल र किशोरकाल कट्यो । ‘त्यो बेला सधैं दुःख, साँझ–बिहान सधैं घाँस–दाउरा गर्नुपर्ने,’ ०३२ साल फागुनमा जन्मिएकी उनले भनिन्, ‘सल्लाको दियालो बालेर पढ्थ्यौं, विद्यालय त गइन्थ्यो । तर घरको कामले होमवर्क गर्न र घरमा पढ्न कहिल्यै नपाइने ।’
ग्रामीण दुःख र आमाबाबुको वियोगबीच हुर्किएकी रीता आफूलाई परिवारका सदस्यले पढाइदिएकामा भाग्यमानी ठान्छिन् । छोरीलाई पनि स्कुल पठाउँछन् र भन्ने चेत व्याप्त रहेको समाजबीच उनले स्थानीय हिमालय माध्यमिक विद्यालयबाट कक्षा १२ सम्मको अध्ययन गरेकी छन् । १५ वर्षकै उमेरमा विवाह गरेकी उनले ०५५ सालमा सुर्खेतमा बसेर १५ महिने सीएमए तालिम लिइन् । त्यसपछिका झन्डै २० वर्ष उनले मेडिकल चलाएर बिताइन् ।
संघर्ष र अभावबीच हुर्किएकी रीताको मनमा राजनीतिक चेत पनि हुर्किंदै थियो । किनकि उनका ठूलाबा मन्दिर शाही ०१८ देखि ०२२ सालसम्म तत्कालीन भैरीकालिकाथुन गाउँपञ्चायतको प्रधान थिए । ठूलाबाको राजनीतिक गतिविधि र विचारको धेरथोर प्रभाव उनमा पनि परेको थियो । त्यसैले उनी सानैदेखि सामाजिक काममा रुचि राख्थिन् ।
०४९ सालमा एसएलसी उत्तीर्ण गरेकी रीताको राजनीतिसँगको साइनो कक्षा ८ मा पढ्दादेखि नै थियो । नेपाली कांग्रेसको भ्रातृ संगठन नेविसंघबाट राजनीति सुरु गरेकी उनी एसएलसीपछि साविकको भैरीकालिकाथुन गाउँमा गठित पहिलो महिला सञ्जालको अध्यक्ष बनिन् ।
‘त्यसले मलाई समाजसेवासँगै राजनीतिमा झन् सक्रिय बनायो,’ उनले भनिन्, ‘राजनीतिको रस पस्दै गयो, त्यसपछि सक्रिय बन्दै गएँ ।’ ०५६ सालमा कांग्रेसको जिल्ला सदस्य बनेकी उनी ०६४ सालमा महाधिवेशन प्रतिनिधि र महासमिति सदस्य बनिन् । ०७३ सालमा जिल्ला उपसभापति बनेकी शाहीले ०७८ सालमा फेरि त्यही पद दोहोर्याएकी छन् । बिहे गरेर घरबार सम्हाल्दै राजनीति गर्न उनलाई त्यति सजिलो भने थिएन । ‘त्यस बेला महिलालाई खुलमखुला हिँड्न पनि सहज थिएन,’ उनले भनिन्, ‘त्यसैले पनि लामो समयसम्म राजनीति र समाजसेवा गर्दा पनि स्थापित हुन समस्या भयो ।’
गएको स्थानीय तहको निर्वाचनमा कांग्रेसका तर्फबाट भैरवी गाउँपालिका अध्यक्षमा निर्वाचित रीता आफ्नो कार्यकालमा महिला सशक्तीकरणको मुद्दा स्थापित गर्ने ध्याउन्नमा छन् । महिला सशक्तीकरण नारा मात्रै भएकाले त्यसलाई व्यवहारमै उतार्नुपर्ने उनको भनाइ छ । ‘हिजो हाम्रो पालिकामा पुरुषहरूले रजाइँ गरेका थिए, पुरुषअघि खुलेर कुरा गर्न नसक्ने बेला अहिले अध्यक्ष र उपाध्यक्ष दुवै महिला छौं,’ उनले भनिन्, ‘अब विस्तारै महिलाहरू खुलेर आफ्नोबारेमा वकालत गर्न सक्षम हुन थालेका छन् ।’ स्थानीय तहको नेतृत्व महिलाको हातमा हुँदा धेरै फरक पर्ने उनको अनुभव छ । ‘चुलोचौकोमा सीमित महिला परर्निभरताबाट माथि उठेका छन्, हिंसा भनेको के हो भन्नेबारे उनीहरूले बुझेका छन्,’ उनले भनिन्, ‘मेरो कार्यकालमा सबै महिलालाई आत्मनिर्भर र स्वाभिमानी बनाउन मेरो भूमिका हुनेछ ।’
शाहीले शिक्षा र स्वास्थ्य सुधारलाई गाउँपालिकाको प्राथमिकतामा राखेकी छन् । त्यसैले गाउँपालिकाले गुणस्तरीय शिक्षाका लागि पाँचवर्षे कार्ययोजना बनाएको छ । यसअनुसार ४ वटा विद्यालय मर्ज गरिएको छ भने सबै विद्यालयलाई पूर्वाधार सम्पन्न बनाउने र विद्यार्थी संख्याअनुसार शिक्षक दरबन्दी कायम गर्ने गरी योजना निर्माणको काम भइरहेको छ ।
भैरवीमा १८ करोड लगानीमा १५ शय्याको अस्पताल भवन बन्दै छ । सातै वडामा स्वास्थ्यचौकी स्थापना गरिएको छ । गाउँपालिकामै सुविधासम्पन्न अस्पताल निर्माण गरी बिरामीलाई जिल्ला सदरमुकाम, सुर्खेत र नेपालगन्ज जानुपर्ने बाध्यताको अन्त्य गर्न लागिएको उनको भनाइ छ ।
ग्रामीण क्षेत्रका महिला अन्यायमा पिल्सिरहेको, अधिकारका निम्ति बोल्न डराइरहेको शाहीको अनुभव छ । यस्तो अभ्यासलाई रोक्न गाउँपालिकाले पीडित महिला सम्पर्क केन्द्र स्थापना गरी समस्यामा परेका विपन्न महिलालाई निःशुल्क कानुनी सेवा दिन थालेको उनले जनाइन् । यसबाट अहिलेसम्म २५ जना महिला लाभान्वित भइसकेका छन् । एकल महिलाका लागि आकस्मिक कोष खडा गरेर त्यसमा पालिकाले झन्डै १ करोड रुपैयाँ विनियोजन गरिएको उनले बताइन् ।
अघिल्लो कार्यकालका जनप्रतिनिधिले अधुरै छाडेका झन्डै ४० योजना पूरा गर्न पनि उनी कस्सिएकी छन् । ‘गाउँपालिकालाई विकास र सामाजिक विकासले हेर्नलायक बनाउने मेरो सपना छ,’ उनले भनिन्, ‘विपन्न र लक्षित समुदायलाई विकासको मूलप्रवाहीकरणमा ल्याएर एकल महिला, दलित र विपन्नहरूलाई आत्मनिर्भर बनाउने काम पनि ५ वर्षभित्र पूरा गर्ने योजना छ ।’ सामाजिक न्यायसहितको गाउँपालिका बनाउने लक्ष्यमा खटिएकी रीताले त्यसका निम्ति विकासका आधारभूत पूर्वाधारसँगै आत्मनिर्भर महिला जरुरी हुने बताइन् ।
स्थानीय तहको नेतृत्वमा महिला पुग्नुको अर्थ भनेको सरकारी संयन्त्रमा आम महिलाको पहुँच पुग्नु हो भन्ने उनको बुझाइ छ । नेतृत्वमा पुरुष भए पनि महिला भए पनि नीतिगत रूपमा फरक नपर्ने तर आम जनताको मनोभावमा त्यसले केही फरक पार्ने उनको भनाइ छ । संविधानमा समानताको व्याख्या जति गरे पनि व्यावहारिक रूपमा ठूलो वर्ग पछाडि परेको बताउँदै उनले आफ्नो कार्यकालमा महिलाका मुद्दा र उनीहरू सम्बन्ध कार्यक्रमले उच्च प्राथामिकता दाबी गरिन् । ‘पुरुष प्रमुख हुँदा एक पटक कार्यकक्षमा नपुगेका महिला र पिछडिएका वर्ग अहिले सातामा एक पटक मेरो कार्यकक्षमा आएर विभिन्न विषयमा छलफल गर्नुहुन्छ, सुझाव दिनुहुन्छ,’ शाहीले भनिन्, ‘मेरो प्रतिनिधित्वले निमुखा वर्गमा ऊर्जा मिलेको पाएकी छु ।’
पहिलो पटक जनप्रतिनिधि निर्वाचित भएकाले विकास र सार्वजनिक सेवा प्रवाहका काम सिक्दै गर्दै अघि बढिरहेको उनले बताइन् । ‘जसरी हुन्छ पालिकालाई समृद्ध बनाउने गरी हामी लागेका छौं,’ उनले भनिन्, ‘सामाजिक न्यायसहितको भैरवी बनाउने मेरो लक्ष्य हो ।’
कान्तिपुर ३० औं वार्षिकोत्सव विशेषांक 'नारी नेतृत्व'का सम्पूर्ण सामग्री :
प्राथमिकतामा सामाजिक न्याय
मेयर बन्न उपमेयरको परीक्षा
कर्णालीकी अब्बल
सबैलाई समेट्ने सद्भावना
महिलाको आत्मविश्वास बढाउन अग्रसर
‘अध्यक्षसँग दिदीबहिनी’
महिलालाई महिलाकै भर
जसले दोहोर्याइन् कार्यकाल
कार्यालय सहायकदेखि मेयरसम्म
रेनुको ‘रनिङ’
महिला–बालबालिकालाई छुट्टै अस्पताल
जसलाई कामले दोहोर्यायो
किसानमुखी कार्यक्रम
अध्यक्षसँगै सोध्छन्– ‘अध्यक्षज्यू खोइ’
एकीकृत नमुना बस्ती बसाउँदै
स्वावलम्बी अभियान
बालविवाह रोक्ने कदम
मधेसले गरेको भरोसा
क्यालेन्डर बनाएरै जनसेवा
आयआर्जनको आयतन बढाउँदै
बालविकासमा ध्यान
स्वयंसेवाबाट राजनीति
नयाँ बिर्तामोडको परिकल्पना
पूरा भएको एउटा सपना
नेतृत्वमा महिला हुँदा समानताको दृष्टि हुने बुझाइ मेयर अर्यालको छ । सचेत र नेतृत्व क्षमतासहितका महिला र विपन्न वर्गको उत्थान नभई समाजको समग्र विकास हँॅदैन भन्ने मध्यवर्गीय परिवारमा जन्मेकी उनले जीवनका संघर्षहरूसँगै सिकेकी थिइन् । स्याङ्जाको मालुंगा गाउँको एक मध्यवर्गीय परिवारका ५ सन्तानमध्येकी जेठी विमला ४ वर्षकै उमेरमा परिवारसँगै बसाइँ सरेर पश्चिम नवलपरासीको सुनवल आइपुगेकी थिइन् । विद्यालयमा पढ्दापढ्दै १५ वर्षमै विवाह गरे पनि उनले आईएसम्म पढ्ने अवसर पाइन् । यही पढाइले उनलाई नेतृत्व गर्न सक्ने आत्मविश्वास दिलाइदियो । 
