लिम्बू जातिको मुन्धुम प्रचलन र त्यसभित्रको मृत्यु–संस्कारलाई यथावत् रूपमा संगीत रेकर्डमा उतार्ने काम सुरु भएको छ । लिम्बू जातिको जीवनदेखि मृत्युसम्मको कर्मकाण्ड तथा यसको मौखिक परम्परा आधारित ज्ञान क्रमशः हराउँदै गइरहेकोले मुन्धुमलाई संगीतका रूपमा रेकर्ड गरिएको गायिका झुमा लिम्बूले जनाइन् ।
पोखरा–१६ बाटुलेचौरका समीर गायक हालै विवाह बन्धनमा बाँधिए । आफ्नो जीवनशैली फेरिने र केही आर्थिक जोहो पनि हुने भएकाले बेलायत जाने सोच बनाएका थिए उनले । तर विद्यार्थी भिसामा बेलायत जानबाट उनलाई रोक्ने घरको आर्थिक अवस्था त थियो नै ।
शरीरको सुरक्षा र न्यानोपनका लागि कपडा लगाउनुपर्ने परम्परागत मान्यता पछिल्लो समय युवापुस्ताका कारण फेरिँदै गएको छ । अर्थात्, आजकल पहिरनले शरीर ढाक्ने मात्र होइन, व्यक्तित्वसमेत झल्काउनुपर्छ भन्ने मान्यता स्थापित भएको छ, युवापुस्तामा ।
कला सिर्जनाकै सिलसिलामा क्यानडाबाट रेजिडेन्सी कलाकारका रुपमा नेपालसम्म आइपुगेका कलाकार अर्नेस्टो डुयन्सको नेपाल बसाइ भर्खरै पाँच महिना पुग्दै छ । यद्यपि उनका लागि यो बसाइले दिएको प्रेम, सद्भाव र आममानिसको जिउने जीवनशैली जीवनकै स्मरणयोग्य पक्षमध्येका एक हुन् ।
कक्षा ४ पढ्दैदेखि सेतो कागज भेट्यो कि चित्र कोरिहाल्ने बानी थियो पर्वतका विक्रम अधिकारीको । फुर्सद हुनासाथ अगाडि उभिएको मानिस वा विभिन्न देवीदेवताका चित्र उतार्न भ्याइहाल्थे । कहिलेकाहीँ शिक्षकले दिएको गृहकार्यसमेत नगरी चित्र कोरेकै कारण बाबुआमा र शिक्षकको गालीसमेत खान्थे ।
गाउँ आफ्नै रफ्तारमा चलिरहेको छ । उकाली, ओराली र देउरालीहरूमा सुखदुःखले गाउँलाई चलाउने जिम्मेवारी महिलाले बहन गरिरहेका छन् । पुरुषजति परदेश छन् । कोही श्रीमान्लाई पर्खिरहेका छन्, कोही छोरालाई । कथा, व्यथा उस्तै लाग्ने यो सबै नेपालीको साझा समस्या जस्तो ठ्याक्कै देखिए पनि प्रस्तुत परिवेश भने नाटक ‘देउराली डाँडी’को हो ।
सुदूरपश्चिमका मौलिक लोकगीतहरूको इतिहास छ । डाँडाकाँडा र गाउँबस्तीसँगै अन्तरकुन्तरमा संस्कारजन्य परम्परा र मनोरञ्जनको सर्वप्रिय जुनकिरी बनेर उज्यालो छरिरहेका छन् यस क्षेत्रका लोकगीतले । लोकजीवनका अनुभव, संस्कार, संस्कृति, मायाप्रेम, विरह, सुखदुःख, सबै–सबै लोकगीतका माध्यमबाट व्यक्त भइरहेका हुन्छन् ।
के लत बस्यो मलाई कहिले सुधार हुन्छएक दिन तिमी नबोल्दा यो दिल बिमार हुन्छ साथी रहेछ दुःख हरपल सवार हुन्छसुख पाहुना रहेछन् छुट्टै हतार हुन्छपानी परेर धर्ती आकाश हुन्छ सुन्दरधर्ती बनेर तिम्रो के नै बिगार हुन्छ ?खोला नदी समुद्र जे नाम होस् न आखिरअस्तित्व राखिराख्ने मात्रै किनार हुन्छ
संसारमा ‘साथी’ नहुने मानिस विरलै पाइएला । बालबालिका, युवा तन्नेरी, प्रौढ हुन् वा ढल्कँदो उमेरका, सबैजसो मानिसका ‘साथी’ हुन्छन् । कसैलाई दुःख पर्यो, पीडा सहन गाह्रो भो, मन अतालियो, जीवनको पाइला रोकिनै लाग्यो भने त झन् साथीको साथ अझै प्रिय हुन्छ र जीवनको गति नै परिवर्तनशील भइदिन्छ ।
