नेपाली भाषाको पहिलो अभिलेख भएको जिल्लाको हो दैलेख । यो अभिलेख सुरक्षित छ दुल्लुमा । श्रीस्थान, नाभिस्थान, पादुका र कोटिकाजस्ता मल्लकालीन पञ्चतीर्थ स्थल यहीँ छन् । नाभी स्थानको कहिल्यै ननिभ्ने ज्वाला दैलेखको अर्को परिचय हो । मारुनी, गर्रा, हुड्के, पैसरीजस्ता लोकनाच त छँदै छन् ।
स्टेज एउटा, संस्कृति अनेक । स्थानीय मौलिक संस्कृतिका आकर्षक झाँकी । व्यास नगरपालिकाले गरेको बहुजातीय लोक सांस्कृतिक महोत्सवमा एकसाथ १५ समुदायका नाचगान लोभलाग्दा थिए ।
ढकमक्क लालीगुँरास फुलेका छन् । त्यतै नजिकै समुद्रकिनारामा छालको वेग देखिन्छ । किनारासँगै टाढासम्म फैलिएका हरियाली फाँट, आकाशको नीलो सतह र सूर्यको किरण पर्खिरहेको जंगलका रंग निकै लोभलाग्दा छन् । लाजिम्पाटस्थित अरुपण आर्ट ग्यालरीमा मंगलबारदेखि प्रदर्शन गरिएका रुरु लम्साल खनालका चित्रहरू झट्ट हेर्दा ल्यान्डस्केप शैलीका देखिन्छन् ।
हुम्ला बरगाउँका धर्म, बुद्धि र च्या नर्बुकी एक्ली श्रीमती छिन् । उनीहरूका तीन सन्तान छन् । घरमा पालैपालो श्रीमतीसँग बस्छन् । माइला भाइले मन पराएर मागे पनि एउटै श्रीमती उनीहरू सबैले बाँडिरेहका छन् । दाइहरूले बिहे गर्दा भाउजूको उमेर १६ वर्ष थियो, जब कि च्या नुर्बु १० वर्षका मात्रै थिए । उनी कक्षा चारमा पढ्दै गर्दा बिहे भयो । पहिले बिहे भयो, पछि मात्रै माया बस्यो ।
आधुनिक नेपाली गीतसंगीतलाई निरन्तरता दिइरहेका जगदीश हमालको दिमागमा एक वर्षअघि नयाँ कन्सेप्ट जन्मियो, जसमा गीतसंगीतसँगै केही कथा जोडिएका थिए । हुम्लामा जन्मिएका उनी आफ्नै ठाउँको कथा र संस्कृतिलाई संगीतले सिँगार्न चाहन्थे । उनको सोच सार्थक बनाउन सूर्यबहादुर शाही र फिल्म ‘कालो पोथी’ समूहमा आबद्ध राजेशप्रसाद खत्रीले उनलाई सघाए । अन्ततः गीतको शब्द, संगीत, कथा र दृश्यहरूका लागि १२ महिना लगाएर भए पनि हमालले आफ्नै परिवेश हुम्लामा रहेको परम्परामा आधारित रातो ध्वजाको कथा समेटर गीतिकथा ‘रातो टालो’ ल्याएका छन् ।
नेपाल संगीत तथा नाट्य प्रज्ञा प्रतिष्ठानले ‘समाज रूपान्तरणमा नाटकको भूमिका र नेपाली नाट्य प्रस्तुतिको समकालीन धार’ विषयक विचार गोष्ठी तथा अन्तरक्रिया गरेको छ । गोष्ठीमा रंगकर्मी चन्द्रप्रसाद पाण्डेले ‘नेपाली समाज रूपान्तरणमा नाटकको भूमिका’ र प्रवीण पुमाले ‘नेपाली नाट्य प्रस्तुतिको समकालीन धार’ विषयक कार्यपत्र प्रस्तुत गरे थिए ।
नेपाली फिल्म क्षेत्रमा कलाकारका रुपमा निरन्तर लामो समय व्यतीत गर्ने पहिलो पंक्तिका अभिनेतामा पर्छन्, राजेश हमाल । पहिलो फिल्म ‘युगदेखि युगसम्म’ हुँदै लगातार तीन दशक उनले फिल्म क्षेत्रमा बिताइसकेका छन् । सयौं फिल्म खेलिसकेका छन् । त्यसताक अभिनेता हमाल फिल्मका लागि तरकारीमा आलुजस्तै अनिवार्य बनिसकेका थिए । पोस्टरमा उनको टाउको छापेरै धेरै फिल्म चले । दर्शकले पनि राजेश हमाललाई हिरोका रूपमा निसर्त स्वीकार गरिरहे ।
देशी/विदेशी पोर्टलमा आफ्नो सिर्जना बिनास्वीकृति बेचिएपछि पीडित स्रष्टाहरूले गत माघ १३ गते प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीलाई भेटे । प्रेमध्वज प्रधान, यादव खरेलसहित १५ संगीतकर्मीसँग ओलीले ‘एक साताभित्र स्रष्टाको समस्याउपर एक्सन लिने र आफैं बोलाएर जानकारी गराउने’ वाचा गरे । तीन साता बित्यो, प्रधानमन्त्रीको वाचा पूरा हुन त परै जाओस्, कुनै प्रतिक्रियासमेत आएन । खरेलले भने, ‘प्रधानमन्त्रीको आश्वासनपछि हामी उत्साही भएका थियौं । भित्र निर्देशन दिनुभएको हो कि थाहा भएन तर हामीले केही जानकारी पाएका छैनौं ।’
शरीर एन्जाइटीले शिथिल थियो । रेडियो नाटक हुँदै केही मञ्चीय नाटकमा अभिनय र निर्देशन गरेका परिवर्तन सपना बोकेर हिँड्दै थिए । पोखरामै सुविधासम्पन्न नाटकघर बनाउने सपनाको अघि रोगको केही जोर चलेन । उनलाई साथ दिन आए दिलप्रसाद गुरुङ र शंकरनाथ कोइराला ।
रंगमञ्च र यसमा लागेका रंगकर्मीले भोगेको यथार्थ पीडा समेटेर झन्डै एक दशकअघि रंगकर्मी विजय विष्फोटको लेखन तथा निर्देशनमा तत्कालीन रिमाल नाटकघर गुरुकुलमा नाटक ‘सेतो कपाल’ सफल रूपमा मञ्चन गरिएको थियो । सोही नाटक शैली थिएटर र रंग सारथीको संयुक्त प्रस्तुतिमा शुक्रबारदेखि रातोपुलस्थित शैली थिएटरमा पुनः मञ्चन सुरु गरिएको छ । नाटकमा रंगमञ्चभित्र नै रहर र अभावमा रुमलिएको पात्रको मनोविज्ञान सूक्ष्म तरिकाले विश्लेषण गरिएको छ ।
