इतिहासको प्रत्येक कालखण्डले आफ्नो समयको समस्यालाई ठूलो देख्नु स्वाभाविक होला तर परिवर्तनका निम्ति भनेर राजनीतिक संगठन बन्न थालेको आठ दशकको नेपाली इतिहासमा यसअघि सबै दल एकैचोटि उत्तिकै दिशाहीन कहिल्यै भएका थिएनन् ।
कोरोना महाव्याधिले दस कक्षाको ‘सेकेन्ड्री एजुकेसन इक्जामिनेसन’ (एसईई) को जग हल्लाइदियो । फलामे ढोका जस्ता विशेषण जडित महिमा गाएर आम विद्यार्थीलाई हावाकावा खेलाउने उहिलेको एसएलसीभन्दा एसईई यसै पनि भिन्न थियो ।
यस वर्षको चिकित्सा शिक्षाको प्रवेश परीक्षा र शिक्षक सेवा आयोगको दुई वर्षपहिलेको अध्यापन अनुमतिपत्रको नतिजाले सामुदायिक मात्र होइन, देशको समग्र शिक्षा नै कमजोर भएको संकेत गरेका छन् ।
समाजका विभिन्न क्षेत्रमा विभिन्न परिवर्तन भइरहेका हुन्छन् । तीमध्ये कति सकारात्मक हुन्छन् भने केही नकारात्मक । प्राकृतिक वा स्वाभाविक रूपमा भएको परिवर्तनलाई विकास मान्न सकिन्छ । सामान्यतया समाज परिवर्तन वा निर्माणमा व्यक्ति तथा परिवारको भूमिका महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।
शुक्रसागर श्रेष्ठकृत पुस्तक ‘कीर्तिपुरको सांस्कृतिक, पुरातात्त्विक इतिहास’ बोल्छ— कीर्तिपुरमा लायकु दरबार पाटनका राजा सिद्धिनरसिंह मल्लका छोरा श्रीनिवास मल्लको पालामा बनेको थियो; बाबुसित मनमुटाव भएपछि कीर्तिपुरमा अलग्गै राज्य बनाएर बस्दा श्रीनिवासले लायकु र तलेजु मन्दिर बनाएका थिए ।
नेपालभित्र र बाहिरका हिन्दु नेपालीहरूले उल्लासपूर्ण रूपमा दसैं पर्व मनाइरहँदा जैविक विविधता महासन्धिका पक्षराष्ट्रहरूको विश्व सम्मेलनको पन्ध्रौं संस्करण अर्थात् कोप–१५ चुपचाप चलिरहेको थियो ।
भाषा आयोगले हालै गण्डकी प्रदेशमा सरकारी कामकाजका लागि भनेर नेपाली, मगर, गुरुङ, भोजपुरी र थारू भाषालाई क्रमबद्ध रूपमा सिफारिस गर्यो । लगत्तै थारू समुदाय आन्दोलित भयो । देशभरिका थारूहरूको भाषा विगतका जनगणनामा भूगोल हेरीकन भोजपुरी, मैथिली वा अवधीका रूपमा समेत गणना हुने गरेको थियो ।
भनिन्छ, हरेक व्यक्तिको बोलीबाट उसको मानसिकता र दृष्टिकोण अभिव्यक्त हुन्छ । अहिले नेपालका कम्युनिस्ट नेताहरूको अभिव्यक्ति सुन्दा लाग्छ, उनीहरूले दशकौंदेखि भन्दै आएको महिलामुक्ति र लैंगिक समानता दस्तावेजमा सजाउनका लागि मात्र हुन् ।
मनसुन सकिएको साता नबित्दै आइतबारदेखि देशभर परेको लगातारको भारी वर्षाले पुर्याएको क्षति जति अकल्पनीय छ, जलवायु परिवर्तनले निम्त्याएको यस प्रकारको बेमौसमी विपत्ति त्यत्ति नै चिन्तनीय छ ।
नेपाल सरकारको आधिकारिक संस्था जल तथा मौसम विज्ञान विभागले गएको असोज २३ मा गत वर्षभन्दा आठ दिन ढिलो गरी पश्चिम नेपालबाट मनसुन बाहिरिएको सूचना सार्वजनिक गर्यो । त्यसको दुई दिनपछि विभागले नेपालको पूर्वी भागबाट पनि यस वर्षको मनसुन बाहिरिने सम्भावना रहेको देखिन्छ भन्ने सूचना निकाल्यो ।
एमाले र कांग्रेस जस्ता ठूला राजनीतिक दलमा हुने विभाजन वा एकताले मुलुकको राजनीतिक कोर्स नै परिवर्तन हुन्छ । यो तथ्यमा सायद थप व्याख्याको गुन्जायस छैन । आज जुन संविधान र राजनीतिक व्यवस्थाले मुलुकलाई शासित गरिरहेको छ, त्यो व्यवस्था र संविधानको प्राप्तिका आधारभूत शक्तिहरू मूलतः एमाले, कांग्रेस र माओवादी नै हुन् ।
कोभिड–१९ संक्रमण कम हुँदै गएको विश्वमा ‘बोटलनेक रिसेसन’ को बहस सुरु भएको छ । युरोपको ‘म्यानुफ्याक्चरिङ हब’ मानिने जर्मनीमा रहेका कार कम्पनीहरूलगायत उत्पादनमूलक क्षेत्रका उद्योगहरू कच्चा पदार्थको अभावमा सबैभन्दा बढी प्रभावित भएका छन् । कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा ३० प्रतिशत उत्पादनमूलक क्षेत्रको हिस्सा रहेको चीनको अर्थतन्त्र कोइला संकटका कारण प्रभावित हुने देखिएको छ भने भारत पनि ऊर्जा संकटको सामना गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेको छ ।
म सानो छँदा, गोरखामा पर्ने मेरो गाउँमा तीन महिना पनि भात खान पाइँदैन थियो । कोदो र मकैको ढिँडो खानुपर्थ्यो, कहिले त त्यही पनि पाइन्न थियो । त्यो बेला मेरो सानो भाइ भात नभए भागै बस्दैनथ्यो । चामल खोज्न सम्भव थिएन । ‘बाबु, भरै भात पकाउने; अहिले यही ढिँडो खाऊ ल’ भनेपछि फकिन्थ्यो । बेलुका आमाले सेतो मकै पिसेर दिनुहुन्थ्यो, भाइले कपाकप खान्थ्यो । पछि केको भात बाबु भनेर सोध्दा, ‘चामलको’ भन्थ्यो ।
बाँकेकी नन्कुन्नी धोबीको मृत्यु र निर्मला कुर्मीे बेपत्ता घटनामा न्यायका निम्ति संघर्षरत पक्षसित सरकारले मंगलबार गरेको सहमतिसँगै पीडित परिवार र अधिकारकर्मीहरूको आन्दोलन त स्थगित भएको छ, तर यो सम्पूर्ण प्रकरणसँगै उठेका कैयौं प्रश्न भने त्यसै सेलाउने छैनन्, सेलाउन दिनु पनि हुँदैन ।
