जसरी भुइँचालो (अर्थक्वेक) हठात् आउने ‘विपत्ति’ होइन, यो भूगर्भका ‘प्लेट’ हरूको निरन्तर दबाबपछि हुने कम्पन हो, यो पृथ्वीको नियमित र अनुमानित प्रक्रिया पनि हो, त्यसै गरी मानव समाजले पनि सामाजिक समूहहरूबीचको निरन्तर द्वन्द्व र दमनको दबाबपछि बेलाबेला ठूला ‘कम्प’ हरू सृजना गर्छ । कहिले शासक वर्ग/समूहको अत्याचार र हिंसाका रूपमा अनि कहिले शोषित/दलित वर्गको कठोर प्रतिकारका रूपमा घटित हुने त्यस्ता परिघटना वा कम्पहरू नै प्रकारान्तरमा युग परिवर्तनका सूचक र मानकसमेत हुने गर्छन् ।
देशमा स्थानीय तहको निर्वाचन सम्पन्न भएको छ । देशभरिका छ महानगरपालिका, एघार उपमहानगरपालिका, दुई सय छयहत्तर नगरपालिका र चार सय साठी गाउँपालिकाका १ करोड ७७ लाख ३३ हजार ७२३ मतदातामध्ये ६४ प्रतिशत अर्थात् १ करोड १३ लाख जनताले आफ्नो मताधिकार प्रयोग गरेर आगामी पाँच वर्षका लागि स्थानीय नेतृत्वको चयन गरेका छन् ।
विश्व पशु स्वास्थ्य संगठनको मान्यताप्राप्त अस्ट्रेलियाको भेटेनरी प्रयोगशालाले नेपालको केन्द्रीय पशुपन्छी रोग अन्वेषण प्रयोगशालाले गरेको निदानलाई पुष्टि गरिदिएपछि यही २०७९ जेठ २ देखि बंगुरपालन व्यवसायमा ‘अफ्रिकन स्वाइन फिभर’ रोगको चुनौती थपिएको छ ।
दुई वर्षअघि, २०७७ जेठ १० रुकुम पश्चिमको चौरजहारी नगरपालिकाको सोती गाउँमा ‘माथिल्लो’ जातकी युवतीसँग प्रेम गरेकै निहुँमा नवराज विक र उनका अन्य पाँच साथीको सामूहिक हत्या गरियो । यो घटनाको दुई दिनपछि अमेरिकाको मिनेसोटा राज्यको मिनियापोलिसमा अश्वेत नागरिक जर्ज फ्लोयडको श्वेत प्रहरी डेरेक चौभिनले घुँडाले घाँटी थिचेर हत्या गरे । फरक भूगोल र समयमा भएका यी दुवै हत्याको ‘जरिया’ मा भने धेरै समानता थियो । उनीहरूका हत्यापछाडि उनीहरूको ‘रङ, नस्ल र जात’ जोडिएको थियो । उनीहरूसँग राज्य संरचनाको ऐतिहासिक बहिष्करणको उस्तै शृंखला थियो ।
अनावश्यक थोपरिएका करहरूमा कुनै पुनर्विचार नगरी सरकारले खालि एकोहोरो रूपमा एकपछि अर्को ‘कीर्तिमान’ राख्ने गरी इन्धनको मूल्य बढाएको–बढायै छ । पेट्रोलमा मात्रै ११ महिनायता ७८ रुपैयाँ भाउ बढाइएको छ । पछिल्लो समय एक साताको अन्तरमै पेट्रोल, डिजेल र मट्टीतेलमा दोहोर्याएर १०–१० रुपैयाँ थपिएको छ । पेट्रोलको मूल्य प्रतिलिटर १८०, डिजेल र मट्टीतेलको १६३ रुपैयाँ पुर्याइएको छ । खाना पकाउने एलपी ग्यासमा पनि प्रतिसिलिन्डर २ सय बढाएर १८ सय रुपैयाँ पुर्याई सरकारले इन्धन मूल्यको नयाँ शिखर बनाएको छ ।
बिहारको मधुवनी चुनाव क्षेत्रबाट चारचोटि सांसद भएका हुकुमदेव नारायण यादवले भारतको लोकसभामा बजेटका प्राथमिकताबारेको सैद्धान्तिक छलफलमा दिएको भाषण भाइरल बन्यो । उनको भनाइ थियो, ‘बडा–बडा अर्थशास्त्री आए । एक थिए हार्वर्डवाला । यी हार्वर्डवालाले देशलाई हानि (हार्वर्) गर्न सक्छन् । हिन्दुस्तानका लागि हिन्दुस्तानी अर्थशास्त्री चाहिन्छ, अरुण जेट्ली (तत्कालीन) अर्थमन्त्रीजस्ता ।’
अमेरिकी समाजशास्त्री सिराइट मिल्सको विश्वचर्चित पुस्तक ‘द सोसियलजिकल इम्याजिनेसन’ का केही सारमध्ये एउटा छ- ‘व्यक्तिको जीवन हेरे कुनै पनि समाजका बारेमा बुझ्न सकिन्छ ।’
‘भर्नाकै बेला विद्यार्थीको हातहातै पाठ्यपुस्तक’ भने नाराबाटै सजिलै बुझिन्छ- विद्यार्थीलाई समयमै पुस्तक उपलब्ध गराउनै सरकारलाई हम्मे पर्छ । नत्र, शैक्षिक सत्र सुरु हुँदा स्वचालित चक्रबमोजिमै नयाँ पाठ्यपुस्तकहरू बजार–विद्यालयमा पुगिसक्नुपर्ने हो, यसका निम्ति नारा नै बनाएर विशेष प्रण गरिरहनु नपर्ने हो । तर बर्सेनि शैक्षिक सत्र बितेका कैयौं महिनासम्म पनि मुलुकका कति भेगका विद्यार्थीले पुस्तक पाउँदैनन्, कति स्थानमा त परीक्षा आइसक्दा पनि पुस्तक पुगेको हुँदैन ।
बलात्कारविरुद्धको आन्दोलन प्रहरीमा आमूल सुधारतर्फ समेत लक्षित हुनुपर्छ । अन्यथा प्रहरीको सहयोगमा शक्तिशालीले उन्मुक्ति पाउने, उनीहरूका पक्षमा प्रमाण नष्ट हुने वा छानबिन प्रतिवेदन कमजोर हुने सिलसिला चलिरहनेछ ।
स्थानीय चुनावको मतगणना महानगर र उपमहानगरमा अझै जारी छ, तर परिणामको समग्र चित्र भने स्पष्ट भइसकेको छ । हारजितको दलीय गणितभन्दा पनि यो चुनावमा सुनामी ल्याएका छन् काठमाडौं महानगरमा मेयरका स्वतन्त्र प्रत्याशी बालेन साह (बालेन्द्र साह) ले । उम्मेदवारी मनोनयनअघि, गीतसंगीतमा चाख राख्ने एउटा युवा जमातबाहेक कैयौंले बालेनको नाम सुनेका थिएनन् ।
दुई वर्षअघिसम्म संसारभरका हाब्रे (रेडपान्डा) हरू एकै प्रजातिका मानिन्थे । अर्जुन थापाले विद्यावारिधि गर्ने क्रममा नेपालदेखि चीनको युनानसम्मका हाब्रेको आनुवंशिक अध्ययन गर्दा ती दुई प्रजातिका रहेको पत्ता लगाए (हेर्नुस्, ‘इभोलुसनरी बाइलोजी’, भोल्युम ६ अंक ९, २६ फेब्रुअरी २०२०) । त्यसमा चीनको यालु जाङ्बु अर्थात् ब्रह्मपुत्र नदीको पश्चिमतर्फ पाइने हाब्रेलाई हिमालयन रेड पान्डा र त्यसभन्दा पूर्व म्यान्मार तथा चीनमा पाईने हाब्रेलाई चाइनिज रेड पान्डा नाम दिइएको छ । अर्को अनुसन्धानले अरुणाचलमा पनि चाइनिज रेड पान्डा पाइने देखाएको छ ।
द्वन्द्वको पृष्ठभूमिरूस–युक्रेन द्वन्द्वको पृष्ठभूमिलाई दुइ दृष्टिकोणबाट हेर्न सकिन्छ । पहिलो, वार्सा संगठन विघटन हुँदाको अवस्था, र दोस्रो, युक्रेनमा रहेका रूसी मूलका जनताको भूमिका । रूसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले सन् १९९० मा वार्सा सन्धि संगठन विघटन गरिँदाको समझदारीको कुरा उठाएका छन् । उनले वार्सा संगठन विघटन गर्दा नाटो पूर्वी युरोपतर्फ एक इन्च पनि विस्तार हुने छैन भन्ने समझदारी गरिएको तर हाल अमेरिकाले त्यसको उल्लंघन गरेको आरोप लगाएका छन् ।
वर्षहरू बित्दैमा मात्र पीडाको खाडल पुरिने होइन, पीडितहरूको दुःख उही रहन्छ, अन्यायमै पिल्सिरहनुपर्नेहरूको जीवन अझ जटिल रूपमा जेलिँदै जान्छ । १६ वर्षकी छँदा बलात्कृत भएर छ महिनासम्म यौन शोषणमा परेकी एक पीडितले आफू २४ वर्षकी भएपछि बल्ल आठ वर्षअघिको उक्त घटना सार्वजनिक गर्ने हिम्मत जुटाएकी छन् । उनले गरेको घटनाक्रमको वर्णन कति कहालीलाग्दो लाग्छ भने सुन्नसमेत आँट बटुल्नुपर्छ ।
