महानिर्वाचनअघि राजनीतिक दलहरूले मतदातासँग वाचा गर्छन् । त्यस्तो वाचा किन गर्छन् त ? सपना बाँडेर समाजमा आस जगाउन दलहरूले चुनावअघि घोषणापत्र सार्वजनिक गर्छन् । त्योसँगै मतदाताका घरदैलोमा पुग्छन् । मत माग्छन् ।
सरकारले राजस्व संकलन धेरै गरेको छ । यो देशमा उत्पादन बढेर, आर्थिक गतिविधिमा बढोत्तरी आएर भएको नभई आयात महँगो भएर हो । यसअघि १ हजार डलर पर्ने सामानको मूल्य तीन हजार डलर पुगेको छ । आयातको मूल्य बढेपछि राजस्व बढ्नु स्वाभाविक नै हो । प्रदेश १ मा कृषिको सम्भावना राम्रो छ ।
नेपालको पहिलो उद्योग विराटनगरमै स्थापना भएको थियो । यो हामी सबैलाई थाहा नै छ । तर पछि ट्रान्जिन्ट प्वाइन्टका हिसाबले वीरगन्ज नाकामा रेल पुगेर भाडा सस्तो भएपछि उद्योगहरू विस्तारै भारतीय क्षेत्रमा बढ्न थाले । बन्दरगाहबाट वीरजन्गसम्ममा मालवस्तु ढुवानीका लागि अहिलेसम्म रेललगायतका सजिलो र द्रुततर यातायात सुविधा बन्न सकेनन् । यो आन्तरिक समस्या हो ।
२०५०/५२ तिर निर्वाचन हुँदा सुनसरी क्षेत्र नम्बर ४/५ का उम्मेदवार गिरिजाप्रसाद कोइरालालाई नेपाली कांग्रेसका युवा नेता भनी प्रचार गरिन्थ्यो । त्यो सुनेको भएर मलाई चाहिँ गिरिजाबाबु जस्ता मान्छेलाई युवा भनिँदो रहेछ भन्ने लाग्थ्यो । आज नेपालमा १५ वर्षदेखि ४० वर्ष उमेरका व्यक्तिलाई युवा भन्ने गरिएको छ । यो उमेर समूहको कुल जनसंख्या नेपालमा १ करोड २० लाख हाराहारी छ ।
हामी उद्यमी, व्यवसायीहरू व्यापार गर्दा एउटा प्रदेशलाई मात्र सोचर गर्दैनौं, समग्र देशकै अवस्थालाई ध्यानमा राख्छौं । हाम्रो देश संघीय प्रणालीमा गए तापनि नीति निर्माणको काम प्रदेश वा स्थानीय सरकारले नभई केन्द्रीय सरकारले गर्दै आएको छ । त्यस हिसाबले हामीलाई पर्ने असर भनेकै केन्द्रका नीतिले गर्दा हो । स्थानीय र भूराजनीतिक अवस्थितिले पैदा हुने समस्या बेग्लै छन् ।
०७४ सालको निर्वाचले हामीलाई अद्भुत (अपूर्व) अवसर दिएको थियो । लामो राजनीतिक संक्रमणपछि हाम्रा निम्ति अनुकूलता अवस्था थियो । ५ वर्ष बित्यो । बीचमा कोभिड, रुस–युक्रेन युद्ध र यसले ल्याएका असरका जटिलताका बाबजुद त्यो पाँच वर्ष पूरा भएको छ । आहिले हामी फेरि निर्वाचन नजिक आइपुगेका छौं । यो पाँच वर्ष हाम्रो खेर गएको छ । यसको जिम्मा लिन पनि हामी कोही पनि तयार छैनौं ।
महिलाको हकमा हामीकहाँ कुनै पनि कार्यक्रम वा नीतिनियम बनाउँदा दोस्रो दर्जा नागरिकका रूपमा व्यवहार गरिन्छ । सबैथोक तय भइसकेपछि अन्तिममा महिलाका लागि पनि नीति बनाइदिऊँ भनेर बनाइन्छन् । यो गलत हो । सहुलियत कर्जा लगायत छन् ।
औषधि मानिसको स्वास्थ्यसँग प्रत्यक्ष जोडिएको वस्तु हो र यो बिरामी व्यक्तिका लागि अमृत हो। यदि सही औषधि उपयुक्त बिरामीलाई प्रिस्क्राइब गरियो र बिरामीले पनि सही तरिकाले सेवन गरे भने औषधिले अमृतको काम गर्दछ ।
सप्तकोसी नदी मुलुकको पूर्वी भेगका प्रमुख सात नदीको संगम हो । पहाड छिचोल्दै तराईको समथर मैदान भेट्ने सप्तकोसीले दिने बाढीपहिरोका दुःख जति छन्, यसले समृद्धिको बाटो पहिल्याउन पनि मार्ग देखाएको छ ।
प्रसिद्ध लेखक गायत्री चक्रवर्ती स्पिवाक सबाल्टर्नहरू बोल्न सक्दैनन् भन्छिन् । तिनका लागि अरूले नै बोलिदिनुपर्छ भन्ने उनको राय छ । दमित वर्गमा पर्ने सबै सबाल्टर्न हुन् । आर्थिक वर्गले सम्बोधन नगरेका विषयसमेत सबाल्टर्नले गर्छ ।
कुनै बेला चारकोसे झाडी झापाको सौन्दर्य थियो । मलाई जानकारी भएसम्म ०२४ देखि ०३६ सालसम्म कहिले सुकुम्बासी बसोबासको निहुँमा त कहिले चियाबगान लगाउने निहुँमा, कहिले ढलेका, सुकेका जर्ना संकलनका बहानामा अत्यधिक वन विनाश भयो । ०४६ सालको जनआन्दोलनताका पनि फाट्टफुट्ट जंगलमाथि सांघातिक आक्रमण भई नै रह्यो । ०
हजुरबाले सुरु गरेको भूमिको आन्दोलन नातिको पालासम्म यथावत् छ । पञ्चायतदेखि निरन्तर गुन्जिने यो मुद्दाले गणतन्त्रसम्म आउँदा पनि विश्राम लिन सकेन । असमान भूमिनीति दलहरूको सत्ता चढ्ने गतिलो भर्याङ बनिरहेको यो सुकुम्बासी शब्दले थुप्रै पार्टी र नेतालाई सत्ताको यात्रा सहज बनायो ।
रोजगारीका अवसर सिर्जना गर्न कुनै पनि ठाउँमा उद्योगधन्दा, कलकारखाना, व्यापार–व्यवसायका गतिविधि प्रशस्त चाहिन्छन् । तर, प्रदेश १ मा एउटा मात्रै औद्योगिक नगरी छ–विराटनगर । यस्तोमा यहाँ रोजगारीका अवसर खोज्न गाह्रै छ । रोजगारी अभावले युवा विदेशिन बाध्य छन् । हिमाल, पहाड, तराईका १४ जिल्ला मिलेर बनेको यो प्रदेशले निकै समुन्नत र सम्भावना बोकेको छ । दुःखको कुरा, हामीले सम्भावनाको सदुपयोग गर्न सकेनौं ।
भौतिक विकासको फड्कोसँगै सडक ‘लाइफलाइन’ बनिसक्यो । सदरमुकाम र सहरकेन्द्रित सडकमा चासो र बजेट बढिरहँदा पालिका र वडासम्म जोड्न बनेका कच्ची सडकको स्तरोन्नति भने हुन सकेको छैन । राष्ट्रिय, प्रादेशिक, सहायक प्रादेशिक र ग्रामीण गरी चार किसिमका सडक छन्, प्रदेश १ मा ।
गैंडा सिमेन्ट । यति भनेपछि उत्पादन उदयपुर सिमेन्ट उद्योग हो भनिरहनु पर्दैन । स्थापनाको पाँच वर्षपछि २०४९ देखि यो उद्योगले व्यावसायिक उत्पादन सुरु गरेको हो । जापान सरकारले निर्माण गरिदिएको यो उद्योग २०५१ मा नेपाल सरकारलाई हस्तान्तरण भएको थियो ।
तपाईं हामी मिलेर संविधानसभाबाट संविधान लेख्यौं । म आफैं पनि हस्ताक्षरकर्ता भएको नाताले संविधान र संघीयताको कार्यान्वयनमा आफ्नो ठाउँबाट केही योगदान गर्नॅपर्छ भन्ने जिम्मेवारीबोध हुने नै भयो । संविधान जारी हुनेबित्तिकै बनेको केपी शर्मा ओली नेतृत्वको पहिलो सरकारमा सूचना तथा सञ्चारमन्त्री र सरकारको प्रवक्ताको भूमिकासमेत निर्वाह गर्ने मौका पाएँ ।
आफ्नै विशिष्ट पहिचान बोकेको पूर्वी नेपालको विकास क्रम थुप्रै पक्षसँग जोडिएको छ । यहाँको सम्पूर्ण इतिहास किरात संस्कृतिसँग जोडिन्छ भने विश्वकै सर्वोच्च शिखर सगरमाथा अनि सभ्यताको प्रतीक कोसी पनि यहीं छ । यसरी हेर्दा पूर्वी नेपालको इतिहास अलि भिन्न लाग्छ । समाज, सांस्कृतिक विकास र परिवर्तनको हिसाबले पूर्वी नेपाल निकै अघि थियो, तर समयक्रममा त्यो स्थिर रह्यो ।
विकास भन्ने अवधारणामा हामीकहाँ ठूलो विभ्रम हुने गरेको छ । विकासलाई कसरी परिभाषित गर्ने ? विकसित देशमा पनि सभ्यता, विकास भनेको के हो ? भन्ने बहस छ । फराकिला सडक, भवनहरू, बजारहरू, पोसिलो खाना, राम्रो पहिरन प्रगतिका चिह्न त हुन्, समग्र यो विकास होइन । विकास भनेको स्वतन्त्रता हो भन्ने बहस संसारमा चलेको छ ।
नेपालका ठूला राजनीतिक नेतृत्व, घटनाक्रम र परिवर्तनका घटना प्रदेश १ बाट सुरु भएका थिए । २००४ सालको मजदुर आन्दोलन, ००७ सालको क्रान्ति मात्र होइन, नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनको भूमि पनि यही नै हो । भारतको पश्चिम बंगालसँग जोडिएको प्रदेश भएकाले यहाँ पहिले दुई किसिमको प्रभाव थियो ।
