असोज एक गते विज्ञान दिवस मनाइन्छ । यसपालि नवौं दिवस हाे । यस्ता दिवसहरु आफैमा सकारात्मक भए पनि हामी योभन्दा अघि बढ्न सकेका छैनौं । नेपालमा विज्ञान बरालियो सही बाटो पक्रन सकेन । गफ हुन्छन् तर काम खोज्यो भने देखिँदैन । अनुसन्धान र नवप्रवर्तन सम्बन्धी सूचक खासै उत्साही देखिँदैन । यो क्षेत्रमा हुने लगानी र जनशक्ति न्यून छ । पेटेन्ट र नयाँ व्यावसायिक वस्तु उत्पादन खासै देखिँदैन । नेपालमा पेटेन्ट दर्ता गर्ने प्रक्रिया यति झन्झटिलो छ कि यसले नवप्रवर्तकहरुलाई निरुत्साहित गर्दछ । देशभित्रै पेटेन्ट फाइल गर्न अवस्था यस्तो छ भने अन्तर्राष्ट्रिय पेटेन्ट फाइल गर्नको लागि पेटेन्ट को-अपरेसन सन्धिमा नेपालले हस्ताक्षर नै गरेको छैन । जर्नल आर्टिकल प्रकाशन भने द्रूत गतिमा बढेको देखिन्छ ।
९/११ अर्थात, सेप्टेम्बर ११, सन् २००१ जुन दिन आतंकवादीहरूले विमान अपहरण गरी अमेरिकाको न्युर्योकस्थित गगनचुम्बी भवन (ट्विन टावर) माथि लगेर ठोक्काए । क्षणभरमा नै ११० तलाको गगनचुम्बी भवन खरानी मात्र भएन, भवनभित्र रहेका झन्डै तीन हजार नागरिकहरूको जीवन पनि समाप्त भयो ।
विश्व कारागार साहित्यमा बीपी कोइरालाको जेल जर्नलको विशेष महत्त्व छ । नेपाली भाषामा २०५४ मा जगदम्बा प्रकाशनबाट प्रकाशित बीपीको आत्म संवादको रूपमा लिपिबद्ध कृति जेल–जर्नल विश्वजेल साहित्यमा एउटा उल्लेखनीय कृति हो । उनको अंग्रेजीमा लेखिएको २०३३–३४ को पछिल्लो जेल डायरीको नेपाली अनुवाद फेरि सुन्दरीजलले पहिलो प्रयासलाई अझ सार्थक बनाएको छ ।
बीपी कोइराला भन्नेबित्तिकै हाम्रो मन–मस्तिष्कमा जनताको लोकतान्त्रिक अधिकारका निम्ति अनवरत संघर्ष गर्ने नेताको छवि आँखा अगाडि आउँछ । उहाँको व्यक्तित्वको अर्को बलियो पाटो जनताको सामर्थ्य बुझेर राष्ट्रियताको चुरोलाई समातेर राष्ट्रियता र लोकतान्त्रिक अधिकारहरूबाट मात्रै देशको कल्याण हुनसक्छ भनेर अगाडि बढ्ने विचारक नेताका रूपमा आँखा अगाडि आउँछ ।
सन् १९११ बाट नेपालमा जनगणना लिन थालिएको हो । २०२१ मा हुनगइरहेको १२ औं जनगणना हो । गत जेठ २५ देखि असार ८ सम्म १५ दिन गणना हुने कार्यक्रम थियो । कोरोनाको सेकेन्ड वेभको कारण लकडाउनले जनगणना कार्यक्रम प्रभावित भयो । अब कहिले हुने निश्चित छैन ।
‘मनोवैज्ञानिकहरूले डर, खतरा, रिस, आश्चर्य, खुशी, उदासी, अपमान, लाज, गर्व, सन्तुष्टि र मनोरञ्जनलाई मानिसका ११ आधारभूत भावना (इमोसन) को रूपमा लिएका छन् । यी भावनाका सम्मिश्रणबाट मानिसमा अन्य प्रकारका भावनाहरू पनि पैद हुन्छन् । मानिसमा उत्पन्न हुने यी भावनाले साहित्य र अर्थशास्त्रमा कस्तो प्रभाव पारेको हुन्छ ? यदि दुवैमा भावनाको महत्व हुन्छ भने के साहित्य र अर्थशास्त्र एकै कुरा हुन् त ?’ अर्थशास्त्री रिचार्ड ब्रोङ्कले ‘द रोमान्टिक इकोनोमिस्ट’ किताबमा लेखेका छन् ।
नेपालबाट हरेक ओलम्पिकमा खेलाडी र प्रशिक्षकभन्दा दोब्बर पदाधिकारी समेलित टोली पुग्छन् । ओलम्पिक पदक त परको कुरा, पहिलो चरण पार गर्नसमेत नेपाललाई हम्मेहम्मे पर्छ । अझ नेपाली खेलाडी छनोट भएर ओलम्पिकमा खेल्न अपवादबाहेक पुगेका छैनन् । नेपालले युनिभर्सल कोटा र वाइल्ड कार्डको सहारामा ओलम्पिक खेल्दै आएको छ । अन्य देशहरू पदकका लागि प्रतिस्पर्धा गर्दा नेपाल भने अझैं ओलम्पिकमा सहभागी बन्नु र व्यक्तिगत कीर्तिमान सुधार्नुमै रमाउँछ । नेपालले ओलम्पिक खेल्न थालेको लगभग ५७ वर्ष पुगिसक्दा पनि प्रदर्शन उकास्न सकेको छैन ।
गौराका रमाइला गीत गाउँदै टाउकोमा गौराको प्रतिमूर्ति राखेर दिदीबहिनीहरूसँग कम्मर मर्काइमर्काइ नाच्ने शारदा जोशीलाई यो वर्षको गौराले त्यो अनुभूति दिन सकेको छैन । कोरोनाको कहरले घरभित्रै पूजा अनुष्ठान गरेर बस्नु पर्दा नरमाइलो भएको जोशीले बताइन् । कोरोनाकै कारणले यसै वर्ष पति गुमाएकी बैतडीकी रूमा भट्टका आँखाका आँसु अझै रोकिएका छैनन् । गौरा पर्व आएर क्या गर्नु ?
मन्त्री छान्ने विषयमा सैद्धान्तिक र व्यावहारिक पक्ष हुन्छन् । सैद्धान्तिक पक्षमा जो प्रधानमन्त्री हुन्छ, उसले मन्त्री कसलाई बनाउने वा कसलाई नबनाउने भन्ने निर्णय लिन्छन् । यो एकमना सरकार हुँदा हो । यो कुरा सिद्धान्तमा त भयो तर व्यवहारमा लागू भएन । सैद्धान्तिक रूपमा पार्टीले एउटा आधार बनाएर मन्त्रिपरिषद् बनाउनुपर्छ भन्ने आवाज संसदीय व्यवस्थामा उठिरहेको हो ।
अरूको प्रजनन अंगसँग जोडिएको स्वास्थ्य समस्याबारे लेख्न मलाई कहिल्यै गाह्रो परेन । आफ्नो यस्तो समस्याबारे लेख्ने साहस जुटाउन भने निकै समय लाग्यो । १५ वर्षअघि मेरी छोरीले भनिन्, ‘आमा, कहिलेकाहीँ तपाईंको जीउमा ह्वास्स पिसाब गन्हाउँछ । समयसमयमा लुगा फेर्नुस् र न्वाउनुस् ।’
