पृथ्वीनारायण शाहले राज्य विस्तार गरी कान्तिपुरलाई राजधानी बनाएपछि बसन्तपुर दरबारमा लिखित सामग्रीको संकलन जोगाड गरिदिएका थिए । त्यो नै आधुनिक नेपाल राज्यको पुस्तकालय संकलनको प्राचीन रूप थियो । यिनै सामग्रीको लथालिंग अवस्था देखेर १८६९ मा राजा गिर्वाणयुद्धले टहलुवाको व्यवस्था गरे ।
नयाँ शीतयुद्ध ? हो, चीन र अमेरिकाबीच अहिले व्यापार र प्रविधिको विषयलाई लिएर नयाँ शीतयुद्ध चलिरहेको छ । पहिलेको जस्तो यो शीतयुद्ध वैचारिक छैन । दोस्रो विश्वयुद्धपछि पुँजीवादी अमेरिका र साम्यवादी सोभियत संघबीच चलेको शीतयुद्धले सन् १९६२ मा क्युबा मिसाइल संकटको बेला विश्व ध्वस्त हुने भय थियो । तर त्यो टर्यो ।
नयाँ शैक्षिक सत्र सुरु भएको एक/डेढ महिनादेखि नै विद्यालयले परीक्षा लिन सुरु गर्छ । अनि सुरु हुन्छ, विद्यार्थी र अविभावकको तनाव खेप्ने दिन । कतिपय परिवारमा आमाबाबु र छोराछोरीबीच द्वन्द्व चर्कन्छ । अहिलेका छोराछोरी टसको मस गर्दैनन् । उनीहरूसँग जति तर्क कसैसँग हुँदैन ।
नेपाली साहित्यमा गंगाको व्यापक प्रभाव छ । यसलाई अझ प्रस्टसँग भन्ने हो भने गंगा याने गंगाप्रसादहरूकै कारण हालको साहित्य चलायमान रहेको छ भने पनि कुनै अतिशयोक्ति हुने छैन । हो, वर्तमान नेपाली साहित्य पूर्णतया गंगामय छ । र यसको एकमात्र जस नेपालको प्रगतिशील साहित्यलाई जान्छ ।
नामले सिकारी चरा भए पनि गिद्धले कहिल्यै सिकार गर्दैन । केवल मरेका जनावरको मासु अर्थात सिनो खाएर वातावरण स्वच्छ, सफा र सन्तुलित राख्छ । यस हिसाबले गिद्ध प्रकृतिको कुचीकार हो । हामी भने गिद्धलाई हिंस्रक, फोहोरी र घिनलाग्दो चराको रूपमा हेर्छौं ।
लहरे वनमारा द्रुतगतिमा फैलन सक्ने अत्यन्त हानिकारक मिचाहा वनस्पति हो । छिटो फैलन सक्ने र उच्च वृद्धिदर भएकोले नै यस वनस्पतिलाई अंग्रेजीमा माइल्स अ मिनेट नामले चिनिन्छ । यस्ता वनस्पतिहरूको प्रचुरता आफ्नो प्राकृतिक वासस्थान रहेको भौगोलिक क्षेत्रहरूमा भने तुलनात्मक रूपमा कम हुन्छ ।
‘हरियो वन नेपालको धन’ अब धेरै समयसम्म नरहला । भर्खरै एउटा रोमकुप तरङ्गित गर्ने मारिस्सा कुपरको लेख ‘रुखले काठमाडौंलाई बचाउला, तर के काठमाडौंले रुख बचाउला ?’ काठमाडौं पोस्ट (२ सेप्टेम्बर २०१९) मा पढेंँ । यो कुरा परिचित भए पनि उच्चरित हुँदा झल्याँस्स हुने सबैको नियति हो । विषय अर्कै छ । हरियो वन सकिए पनि नेपालका मानिसको स्वतन्त्र मन सकिँंदैन ।
बढ्दो सवारी साधन सँगसँगै संसारभरि नै अल्पविकसित तथा विकासशील देशहरूमा सडक दुर्घटनाबाट मृत्यु हुनेको संख्या दिनानुदिन बढ्दैछ । यसबाट नेपाल पनि अछुतो छैन । हाल नेपालमा १ दिनमा सरदर ६/७ जनाले सडक दुर्घटनाबाट ज्यान गुमाइरहेको विभिन्न समाचार माध्यममा पढ्न र देख्न पाइन्छ ।
नयाँ स्थानमा बस्दाको एउटा फाइदा अपरिचित रहन पाउनु रहेछ । कसैले चिन्दैनन् । स्कुलको जीवनपछि पहिलोपल्ट ‘हाफ प्यान्ट’ लगाएर मर्निङवाकमा निस्कन थालेको छु, नयाँदिल्ली छेउको सहरमा । पानी पर्ने समय हो, निकास पर्याप्त नहुँदा केही बेरको वर्षाले सडक जलमग्न हुने गर्थ्यो, खोलासरह केही दिन अघिसम्म ।
जब दुईवर्षे बच्चा कुनै सामान्य विषयलाई लिएर रुन्छ, तब अभिभावकले के गर्नुपर्छ ? प्रायः सबैको मनमा आउने पहिलो कुरा– ‘फोटो खिच्ने, रमाइलो क्याप्सन राख्ने र इन्स्टा वा फेसबुकमा अपलोड गर्ने ।’ सार्वजनिक रूपमा आफ्नो बच्चाको तनावलाई हाँसोको विषय बनाउने कुरा सबैले आत्मसात मात्रै गरेका छैनन्, यसलाई उत्तिकै प्रोत्साहित पनि गरेका छन् ।
महत्त्वपूर्ण पदमा बसेकाहरू प्रायःजसो शब्द चयन र संवाद शैलीप्रति त्यति संवेदनशील भएको देखिँदैन । तिनीहरू बारम्बार विवादमा आउने बिभिन्न कारणमध्ये शब्द चयन र संवाद शैली पनि एक हो । पछिल्लो उदाहरण हेरौं । आउँदो संविधान दिवसको बिदा कसरी मनाउने भन्ने सन्दर्भमा सरकारका प्रवक्ता सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रीका शब्द चयन र संवाद शैली चर्चाको विषय बनेको छ ।
