दोस्रो त्रैमासिक परीक्षा अगावै एकजना अभिभावकले ‘म्याम मेरी छोरी अबदेखि आउँदिनन्, नाम काटिदिनु’ भने । पछि बुझ्दा रक्सीप्रेमी बाबुकै कारण आमाले छोरी लिएर माइती गएको थाहा पाएँ । यस्तै केही दिनअघि बेलुकीपख प्रहरीले ‘म्याम तपाईको विद्यार्थी हामीसँग छ, लिन आउनु होला’ भनेर फोन गरे । एकछिनपछि प्रहरी आफैले विद्यार्थी ल्याइदिए ।
‘डायलसिसपछि प्रधानमन्त्रीको अवस्था सामान्य’ भन्ने समाचारमा केही साताअघि आँखा पर्यो । फेसबुकको वालमा यो खबर पढिरहँदा मेरो हातमा क्याथेटर लगाइएको थियो । कञ्चनपुरको सीमावर्ती उत्तर भारतको सानो सहर खटिमाको एउटा सामान्य अस्पतालमा म डायलसिस गराउँदै थिएँ । देशमा सहज रूपमा स्वास्थ्यसेवा नपाउनुको पीडा मनमा थियो ।
इमलीको गाछीतल एउटा धमिलो धब्बा जस्तो देखा पर्यो । र, क्रमश: अस्पष्टबाट स्पष्टतर हुँदै गयो । वास्तवमा एउटा साँढे झ्याम्म गाछीको छायामा आफ्नो थकान मेटाउन आराम गरिरहेको थियो ।
मिठाइ पसलमा बर्फी, लालमोहन, रसबरी, लड्डु, पेडा, रसमलाइ एकातिर सजिएर बसेका छन् । लाखामरी, निम्की, खजुरी, खुवा अर्कोतिर छन् । बिहानै भएकोले बाफिएको हलुवा, तारेको पुरी, भर्खरै चास्नीबाट निस्केको जेरी पनि तम्तयार भएर बसेका छन् । अलि पर फ्रिजमा कोक, फ्यान्टा, स्प्राइट पनि चिसिएर बसेका छन् । ग्यास चुलोमा चियाको खेप उम्लिँदै, ग्लास–ग्लासमा सरेर टेबलमा पुगेका छन् ।
१९९२ जुलाईमा थाई एयरवेज इन्टरनेसनलको एयरबस ३१० र त्यसको दुई महिनाभित्रै पाकिस्तान इन्टरनेसनल एयरलाइन्सको एयरबस ३०० गरी दुइटा जेट विमान काठमाडौं विमानस्थलमा अवतरण गर्ने क्रममा उपत्यका वरपरको डाँडामा ठोक्किई दुर्घटनाग्रस्त भएका थिए । उक्त दुवै दुर्घटनामा विमानमा सवार सबै २८० यात्रुको ज्यान गएको थियो । यी दुई ठूला दुर्घटनाले काठमाडौं उपत्यकाको विकल्पको रूपमा तराईको उपयुक्त स्थानमा दोस्रो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल बनाउनुपर्ने आवश्यकता महसुस भयो ।
ताओ भनेको बाटो, मार्ग वा प्रवाह हो । प्रकृति र ब्राह्माण्डको प्रवाहमा समाहित भएर सहज, सरल र सूक्ष्म बोधको जीवन र समाज चलाउन यसले सिकाउँछ, यही ज्ञान भएको धर्मलाई ताओ भनिन्छ । पश्चिमाहरूले डाओसमेत भन्ने यो चीनको प्रमुख धर्म हो । २५ सय वर्ष अगाडि लाओ त्सु भन्ने सन्तले आविष्कार गरेको यो धर्मको प्रमुख ग्रन्थ ताओ ते चिङ हो । ८१ भागहरू भएको कवितात्मक यस पुस्तकलाई मैले तीस वर्षदेखि पढिरहेको छु । अत्यन्त सरल लाग्ने तर गहन अर्थ भएको यो पुस्तक वास्तवमा आध्यात्मिक शिक्षाहरू भएको चिनियाँ देवत्वको पुस्तक हो ।
वित्तीय उदारीकरणको नीति अनुरूप लघुवित्त क्षेत्र खुला गरिएपछि निजी क्षेत्रबाट सबैभन्दा पहिले २०५६ साउनदेखि निर्धन उत्थान लघुवित्त वित्तीय संस्था सञ्चालनमा आयो । २०७६ असारसम्म त्यस्ता संस्थाको संख्या ९० पुगेको छ, तीमध्ये चार वटाले थोक कर्जा प्रदान गर्ने गर्छन् । यिनको संख्या वृद्धिसँगै शाखा विस्तार पनि उल्लेख्य छ ।
जुन ज्ञान पुरुषले स्त्रीबारे हासिल गरेका छन्, त्यो अधुरो र अपुरो नै हुन्छ । तबसम्म, जन स्टुअर्ट मिलको भनाइमा, ‘जबसम्म स्त्रीले आफ्ना सम्पूर्ण अनुभूतिलाई खुलस्त लोकार्पण गर्दैर्नन् ।’ एक साँझ गाउँ डुलिरहँदा मैले एउटी कुकुर्नीको फाँचो सामान्यभन्दा ठूला देखेपछि नजिकै गएर नियालेंँ ।
विशेषणका रूपमा ‘डलरवादी’ शब्दको प्रयोग अधिक हुन थालेको छ । सामाजिक भनिने विद्युतीय सञ्जालमा खोजे यो विशेषण कसले, केका लागि र कसका विरुद्ध प्रयोग गर्छन् भन्ने थाहा हुन्छ । राजनीतिक दलका नेता, बुद्धिजीवी, नेताका वैतनिक एवं अवैतनिक समर्थकदेखि विद्युतीय सञ्जालमा समय कटनी गरेर बस्नेका लागि ‘डलरवादी’ प्रिय शब्द भएको छ ।
भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले गत २७ सेप्टेम्बरमा अमेरिकाको न्युयोर्कमा सम्पन्न संयुक्त राष्ट्र संघको ७४ औं महासभामा सम्बोधन गर्दै भने, ‘हामी त्यो देशको बासिन्दा हौं, जसले संसारलाई युद्ध होइन, बुद्ध दियो ।’ सम्बोधनका क्रममा त्यत्तिकै भावनामा बहकिएर आएका वाणी थिएनन् ती । न झुक्किएर फुत्त निस्किएका वाक्य नै थिए । ती थिए, गौतम बुद्ध भारतमै जन्मेको सन्देश अन्तर्राष्ट्रिय जगतमा प्रवाह गर्ने योजनाबद्ध अभिव्यक्ति । जसमा प्रयोग भयो– महासभाको मञ्च । मोदीबाट भएका यो घटना पहिलो होइन, यस अघि पनि उनले जापान र युरोपको मञ्च यसैगरी प्रयोग गरे ।
दासताको पाइन विसं १८१४ मा पलासीको लडाइँमा विजय हासिल गरी ‘इष्ट इन्डिया कम्पनी’ भारतीय भूमिमा विजयको झण्डा फहराउन उभिएको २५ दिनअघि गोर्खालीहरू कीर्तिपुरमाथिको पहिलो हमलामा पराजित भएका थिए । विसं १६५७ मा इष्ट इन्डिया कम्पनी गठन गरी व्यापारको आवरणमा भारतलाई नियन्त्रणमा लिने ब्रिटिस अभियान सुरु भयो, एलिजावेथको राज्यकालमा ।
नेपालमा पेट्रोलियम अन्वेषणको काम सन् १९८० को दशकदेखि सुरु भएको हो । १९८२ मा विश्व बैंकको सहयोगमा क्षेत्रीयस्तरमा तराई र चुरेक्षेत्रलाई समेटेर भौगर्भिक, भू–रासायनिक तथा भू–भौतिक सर्भे सञ्चालन भएका थिए । यस प्रकारका अध्ययन तथा अनुसन्धानबाट प्राप्त नतिजाहरूको विश्लेषण गरी पेट्रोलियमको भण्डार हुनसक्ने सम्भावित क्षेत्रको रूपमा पूर्वदेखि पश्चिमसम्म १०वटा अन्वेषण खण्डहरूमा विभाजित गरिएको थियो ।
मैले नेपालमा खासगरी नेपाल उपत्यकामा निकै बूढाहरूको संगत गरेंँ । ‘बूढा मरे भाखा सरे’ भन्ने पुरानो नेपाली उखानबाट इतिहासभित्र पस्न सकिने हुनाले त्यही प्रयोग गरेको हुँ । म किन बूढाहरूको नजिक पुग्थेँ, त्यसका आफ्नै कारणहरू रहेछन् । इतिहासभित्र लुकेका केही समानान्तर मानवीय चेतनाले खिचिएको हुँ । नेपालमा छ्यालीस र त्रिसठ्ठी सालका राजनीतिक परिवर्तन भएदेखि मलाई यो प्रश्नले खेद्न थालेको हो । ती सबै इतिहाससँग सम्बन्ध राख्छन् ।
समयको चक्र अचम्मको छ । कहिलेकाहीं हाँसो र आँसु एकैपटक ल्याउँछ । पाँच वर्ष अघिको कुरो हो । भर्खर दसैं सकिएर अलिअलि जाडो सुरु भएको असोजको एक बिहानी आफ्नो भर्खर जन्मेको छोरोलाई घाममा राखेर तेल लगाउँदै थिइन्, फोनको घन्टी बज्यो । उनले ‘हेलो’ भन्न नपाउँदै उताबाट आवाज आयो, ‘तपाईको मान्छे दुर्घटनामा परेका छन्, जतिसक्यो छिटो आउनुहोस् ।’ दाइ र आमाबाबासहित उनको लोग्ने मनकामना दर्शन गर्न बिहानै पाँच बजेतिर काठमाडौंबाट हिंडेका थिए । कसलाई पो थाहा थियो होला र ? भगवानको दर्शन गर्न हिंँडेका ती चारैजना दुर्घटनामा परी भगवानका प्यारा होलान् भनेर ।
