बहुसांस्कृतिक, बहुभाषिक र बहुधार्मिक समुदायले भरिपूर्ण लुम्बिनी प्रदेशको जनसंख्या करिब ५० लाख छ । देशको करिब साढे १५ प्रतिशत जनसंख्या ओगटेको र कुल गार्हस्थ्य उत्पादनमा करिब ११ प्रतिशत हिस्सा रहेको लुम्बिनीसँग थुप्रै सम्भावना छन्, समस्या पनि छन् ।
हामीले जिम्मेवारी सम्हाल्दा संघीयताको आधार तयार पार्ने मुख्य दायित्व थियो । सुरुमा हामीले कस्ता प्रदेश बनेका छन्, तिनको सामर्थ्य के छ भन्ने आकलन गर्यौं । त्यो बेला आर्थिक–सामाजिक हिसाबले सात प्रदेशमध्ये लुम्बिनी चौथो स्थानमा थियो ।
नेपालको महिला आन्दोलन पाँचौं पुस्ताको हो । चन्द्रशमशेरको शासनमा योगमायाले गरेको विद्रोहको एक शताब्दी पूरा भएको छ । लुम्बिनी क्षेत्रमा पनि प्रत्येक चरणमा कुनै न कुनै योगदान महिलाको थियो । समग्र लुम्बिनी प्रदेश राजनीतिक र संस्कृति मोर्चामा अगाडि रहँदै आएको छ ।
नेपालगन्ज धार्मिक दृष्टिले अति संवेदनशील छ । ०५४ सालको हिन्दु–मुस्लिम समुदायबीचको धार्मिक दंगापछि यहाँ विभिन्न घटनाक्रम भए । पछिल्लो चार/पाँच वर्षमा धार्मिक सद्भावका लागि विभिन्न धर्मगुरुको संयोजकत्वमा राजनीतिक दलका टोली मिलेर सौहार्दपूर्ण वातावरणमा नेपालगन्जलाई रूपान्तरित गरियो । तर पछिल्लो समयमा जबजब निर्वाचन आउँछ, धार्मिक नारा अघि सारिहालिन्छ ।
समथर भूभागदेखि ७ हजार मिटर उचाइसम्म भएका तराई, हिमाल र पहाडी विविधताले लुम्बिनी प्रदेश भरिपूर्ण छ । सबै नेपालीका लागि लुम्बिनी शब्दमात्रै पनि प्रिय र सुन्दर लाग्छ । शान्तिप्रति समर्पित हुनेका लागि विश्वकै अद्वितीय आस्था र धरोहर हो, लुम्बिनी ।
हाम्रोजस्तो मुलुकमा प्रदेशको औचित्य छैन । ढिलो–चाँडो यसको खारेजी अनिवार्य छ । हामी त घोषित रूपमै प्रदेश खारेज गर्नुपर्छ भनिरहेका छौं । हाम्रो उद्देश्य पनि त्यही हो । एउटा प्रदेशलाई मात्र लिएर विकास हुँदैन । सिंगो देशलाई लिनुपर्छ । यसका लागि नीति–नियम परिवर्तन गर्न आवश्यक छ ।
लुम्बिनी अथाह सम्भावना बोकेको प्रदेश हो । आर्थिक, सांस्कृतिक, साम्प्रदायिक सबै हिसाबले यो प्रदेश समृद्ध छ । खसआर्य, थारू, मधेसी, जनजाति समुदाय सबै मिलेर बसेका छन् । लुम्बिनी तराईदेखि पहाडसम्म फैलिएको छ । यहाँका नदीनालाबाट समृद्धि बगिरहेको छ ।
जातीय पहिचानबारे एउटा सान्दर्भिक प्रसंग छ । एक जना प्रजाले बादशाह अकबरलाई चुनौती दिए, ‘सरकार मेरो पहिचान खुलाइदिनुपर्यो ।’ बादशाहले उनको पहिचान खुलाउन मन्त्रीहरूलाई निर्देशन दिए । मन्त्रीहरूले ती प्रजाको पहिचानबारे खोतल्न अनेक भाषामा प्रश्न गरे । ती प्रजा भारतमा बोलिने सबै भाषा बोल्न सक्थे ।
लुम्बिनी श्रमशक्तिको हिसाबले महत्त्वपूर्ण प्रदेश हो । राष्ट्रिय श्रम सर्वेक्षण–२०१७/१८ को प्रतिवेदनअनुसार लुम्बिनी प्रदेशमा ३४ लाख ३७ हजार श्रमशक्ति छ । यतिको ऊर्जावान युवा श्रमशक्ति लुम्बिनीको समग्र विकासमा प्रयोग भएको छैन । झन्डै ८४.७ प्रतिशत युवाशक्ति अनौपचारिक रोजगारीमा आबद्ध छन् । औपचारिक क्षेत्रमा १५.३ प्रतिशत मात्रै छन् । अझ काम नै नपाउने अवस्थामा ११.२ प्रतिशत युवा देखिन्छन् ।
