नेपाली औपन्यासिक जगत्का चर्चित उपन्यासकार हुन्— सरुभक्त । उनको पछिल्लो उपन्यास ‘प्रतिगन्ध’ ले नेपाली मूलका डायस्पोराले नयाँ भूमिमा भोगेको तनावलाई मुख्य विषय बनाई नेपाली डायस्पोराको कथा भनेको छ ।
हेटौंडा बजारको मुटुमै जन्मे–हुर्कें म । त्यो टोललाई ‘कामी टोल’ भनिन्थ्यो । टोलको चलनचल्ती र औपचारिक नामचाहिँ स्कुल रोड थियो । मेरो घरअगाडि मकवानपुरकै दोस्रो पुरानो भुटनदेवी मावि (२०१६) र अर्को आधुनिक राष्ट्रिय मावि थियो, जहाँ मैले दिवा–रात्रि गरी दुई फरक कालखण्ड र किस्तामा एसएलसीसम्मको अध्ययन पूरा गरें । जातीय हिसाबले त्यो मिश्रित बस्ती थियो । घरवरिपरि बाहुन, क्षत्री, मगर र नेवारहरूको बाहुल्यता थियो ।
जंगलमा अद्भुत परिघटना भइरहन्छन् । मयूर नाच्छन् । सुनगाभा फुल्छ । चन्दन वृक्षको विशिष्ट सुवास फैलिन्छ । कोइली कुहु–कुहु गर्छन् । सुनसान वनमा सुनिने मौनताको संगीतको स्रोत वा श्रोतामध्ये कसैको पनि पहिचान स्थापित गर्न सकिँदैन । आफैँ कर्ता, आफैँ कर्म एवं स्वयम् भोक्ता रहने प्रकृतिको यो चक्र अनन्तकालदेखि कायम छ । दुनियाँदारी भने त्यसरी चल्दैन । नर्तकले दर्शक खोज्छन् । कलालाई गुणग्राही चाहिन्छ । श्रोताबेगरको गायन मन थकाउने घाँटीको अभ्यास हुन पुग्छ । पारखीले मात्र बेसुर एवं लयात्मकता बीचको फरक छुट्याउन सक्ने हुँदा निष्ठावान साधकले अनुरागी श्रोता खोज्छन् ।
धन्न नयाँ वर्ष मना’को जस्तो देखिने फोटो खिच्न पाइयो । नत्र त भरे फेसबुकमा के फेस देखाउने ? इज्जतै दाउमा पर्थ्यो । धन्न जोगियो । अनि मज्जाले पोस्टियो... ह्याप्पी न्यु इयर !
त्यस दिन प्रधानमन्त्रीले फोन गर्दा म कुखुरालाई चारो हाल्दैथिएँ । ‘तुरुन्त आइहाल’ भनेपछि हतारहतार एउटा कुखुरो झोलामा हालें र लगाएको ट्राउजर, टीशर्ट पनि नफेरी रात्रिबस चढेर भोलिपल्ट बिहानै उहाँको निवासमा पुगें । भन्नुभयो, ‘मन्त्रिपरिषद पुनर्गठन हुँदैछ, तिमीलाई उद्योगमन्त्री बनाइदिएको छु । दश बजे शपथ ग्रहण छ, वेलैमा हाजिर हुनू ।’
झन्डै–झन्डै लोकतन्त्रको ‘अबिच्युअरी’ लेख्ने खण्ड आइलागेको थियो । निर्ग जैसी, सङ्घर्ष दाहालहरूले टाउको र ढाडमा निर्मम बुट खाएर; रीता परियार, मोहना अन्सारी, अनुभव अजित, नारायण वाग्ले, युग पाठक, सङ्गीतहरूले पानीको फोहोरा खाएर लोकतन्त्रलाई दिवंगत हुनबाट जोगाइदिए । यो कसको लोकतन्त्र हो, कसले गरिखाने लोकतन्त्र हो, कसले मरिजानुपर्ने लोकतन्त्र हो, यस्ता सवालहरूले ‘लाल सिनिक’ भएका नाताले मथिङ्गल रिङाइरहे पनि म यो लोकतन्त्रको मृत्युको कामना गर्न सक्दिनँ । यसको दीर्घायुको कामना पनि गर्न सक्दिनँ ।
डोनाल्ड ट्रम्प प्रशासनको कार्यकालमा अमेरिकाले अघि सारेको विदेश नीतिमध्ये सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण रणनीतिमा पर्छ, इन्डो–प्यासिफिक स्ट्राटेजी (आईपीएस) । नेपालीमा यो हिन्द–प्रशान्त रणनीतिको नामले परिचित छ ।
जागिरेहरूएकनेपालमा संविधानको एउटा मस्यौदा निस्क्यो । मैले दिल्लीमा प्राप्त गरें । यो ठीक–बेठीक के छ बाबाजी (चन्द्रशेखर, इन्डियाका पूर्वप्रधानमन्त्री) कहाँ पनि पुर्याइदिनुपर्यो भनेर भोलिपल्ट डा.गोविन्द रेग्मी, डा. रामपदारथ बिछा र मैले त्यो मस्यौदा दियौं । चन्द्रशेखरलाई सम्झँदा– प्रदीप खतिवडा, कान्तिपुर, २०६४ असार २५ । पछि यी बंगलादेशका निम्ति राजदूत भए ।
शिवरात्रिको केही दिनअघि तुंख्य (टुँडिखेल) को दक्षिणी भागमा एउटा अचम्मको दृश्य देखियो । त्यो भागमा केही समयअघिदेखि माटो थुपारिएको छ । माटोको त्यस ढिस्कोमाथि आराध्यदेव शिवको बडेमाको चित्र उभ्याइएको थियो । टुँडिखेलको चौडाइ लगभग वारपार फैलिएको त्यो अग्लो ढिस्को शिवको एउटा चित्रले के छोपिन्थ्यो ? ढिस्को ढाक्न सेतो र हरियो कपडा पनि टम्म मिलाएर फिँजाइएको थियो ।
भारतको बिहार राज्यमा गया सहरनजिकै एउटा गाउँ छ— गेहलौर । त्यही गाउँमा एक खेतीकिसानी बस्थे, दशरथ माझी । अग्लो पहाडी चट्टान नाघेर मात्रै औषधिमुलो किन्नलाई पुग्न सकिने त्यो गाउँमा एक दिन दशरथकी श्रीमतीलाई व्यथा लाग्छ । त्यो पहाड छिचोलेर सहर पुगेपछि मात्रै दशरथ छोरीका बाबु बन्छन् तर श्रीमतीको भने निधन हुन्छ । यो सत्य कथा र पीडाका माझ एक्लो सपनाजीवी बन्दै माझीले अठोट गर्छन्— त्यो विशाल पहाड छेडेर सडक बनाइछाड्ने । नभन्दै २२ वर्ष समय खर्चेर उनले बाटो पनि बनाए ।
इजिप्टकी विश्वविख्यात नारीवादी लेखिका र महिला क्रान्तिकारी नवाल एल सादवीको ८ चैत २०७७ (२१ मार्च २०२१) मा ८९ वर्षको उमेरमा निधन भयो । तिनको निधनले अरबको नारीजगत्मा मात्रै होइन, विश्वभरिकै नारी आन्दोलनमा तरंग ल्याएको छ । नेपाल र दक्षिण एसियामा अहिले नारी आन्दोलन गर्नुपर्ने आवश्यकतामाथि लगभग आम सहमति तयार भइसकेको अवस्थामा यी विख्यात नारी अधिकारकर्मीको जीवन, यिनका दर्शन र कर्मबारे थोरै भए पनि चर्चा हुनैपर्छ भनेर यो लेख लखिरहेको हुँ । एल सादवीका ५० वटा किताब धेरैजसो अरबी भाषामा लेखिएका छन् । तर, केही किताब अंग्रेजीमा अनुवादित भएर व्यापक पढिएका छन् ।
मन्त्र जप गरिरहँदा जपमालाको सुमेरु नाघ्न हुन्न भनेर सिकाउँछन्, पुराना जपालुहरू ! व्यवहारका कति सुमेरु पनि नाघ्न नहुने हो जिन्दगीमा सायद । मायाप्रेमका मधुर/मदिर स्मृतिलाई पनि सजाइराख्न सक्नुपर्ने हो हृदयमा, तर त्यसो नहुँदो रैछ !
गोरेटोमा एक्लै रुँदा...सम्झनाले मुटु छुँदा सम्झेर तिमीलाई दुख्दैन यो मन दुख्दैन यो मन किन ?यो रातको प्रहरमा आएर सपनाभरि छोपेर यो मनमुटुलाई छाएर आँखैभरि यो रात तिम्रै नै भो यो मुटु तिम्रै नै भो...
