उनीहरूलाई नसुन, सुरुमा उनीहरूले सुरक्षा दिएजस्तो गर्छन्, तर उनीहरूले बन्दी बनाउँछन् । तिनीहरू तिम्रा सबैभन्दा ठूला शत्रु हुन् । तिनीहरूले तिमीलाई डर देखाउँछन् र, खालीपनमा बाँच्न बाध्य गराउँछन् । –रुमी
काठमाडौं महानगरपालिका र न्युरोडसमेत समेटिएको वडा नं. २२ ले न्युरोडको रूप फेर्ने योजना बाहिर ल्याएको छ । स्थानीय सरकारले बनाएको यो योजना यदि कुनै घच्चीको सिकार भएन भने अबको केही समयपछि न्युरोडले आफ्नो बाहय स्वरूपमा केही निखार ल्याउने निश्चित छ । न्युरोडबारे नयाँ योजना बन्दै गर्दा मलाई भने यसको पुरानो इतिहासतिर फर्कने इच्छा लाग्यो ।
संसारका धेरै भाषाका पाठकहरूले सित्तैँमा अथवा पैसा तिरेर आफ्नो भाषाका किताबहरू अनलाइन पढ्न पनि पाउँछन् र आफ्नो कम्प्युटरमा डाउनलोड गरेर थन्क्याउन पनि पाउँछन् । म अहिले अंग्रेजी, संस्कृत र हिन्दी भाषाका किताब डाउनलोड गरेर कम्प्युटरमा थन्क्याएर रोजी रोजी पढ्न पल्केको छु, तर मलाई दु:ख के कुराको छ भने, म नेपाली भाषाका किताबहरूचाहिँ अनलाइन पनि अनि सित्तैँमा अथवा पैसा तिरेर डाउनलोड गरेर पनि पढ्न पाउँदिनँ ।
निकै सुकिलोमुकिलो देखिने एक जना सानो कदको बूढो मान्छे दिनहुँ आफ्नो बार्दलीमा आउँछ र आदेशात्मक स्वरमा ‘पुसी पुसी’ भन्दै बिरालोलाई बोलाउँछ । जब कुनै बिरालो आइपुग्छ, ऊ कागजका टुक्राहरूलाई तल फाल्छ ।
लकडाउनमा सामाजिक सञ्जालमार्फत मानिसहरू यौनिक हिंसामा परेर मनोवैज्ञानिक त्रासमा रहनुपरेको अवस्थामाथि यो लेख केन्द्रित छ । लेखको सुरुमा केही प्रतिनिधि घटना उल्लेख गर्दै, तथ्यांक विश्लेषणसाथ यो लेखको तर्क छ, लकडाउनमा घरभित्रै बसिरहँदा इन्टरनेट प्रयोग गर्नेको संख्या बढेको छ ।
कोभिड–१९ को महामारीले बिथोलेको यो समय मानवता नै आम निराशाबाट गुज्रिरहेको छ । आधा वर्षको लगभगमा विश्वका एक करोडभन्दा बढी मानिस संक्रमित भइसकेका छन् भने पाँच लाखभन्दा बढीको मृत्यु भइसकेको छ ।
भाइरोलोजी (भाइरससम्बन्धी अध्ययन) र सेरोलोजी (शरीरको प्रतिरक्षा क्षमताबारे अध्ययन)को सम्बन्ध बल्ल बुझ्दै छु । यी दुई विषयमाथि अध्ययन गर्नुअघि प्रकृतिमाथि घोत्लिनु आवश्यक छ । भाइरसको अध्ययनअघि प्रकृति र मानवीय सम्बन्धको संकटबारे बुझ्नु पनि आवश्यक छ । भाइरस, प्रकृति र मान्छेको सम्बन्ध बुझ्न त्यति सजिलो छैन । विज्ञानविहीन बुझाइको कुनै अर्थ पनि हुँदैन ।
घटना २०४७ सालको हो । ३० वर्ष भइसक्यो । त्यसबेलाको घटना सम्झँदा अहिले पनि आङ सिरिङ हुन्छ । तर, साथसाथै हाँसो पनि उठ्छ । पहिलो जनआन्दोलनपछि २०४७ कात्तिक २३ गते राजा वीरेन्द्रबाट नयाँ संविधान जारी भयो ।
आम बुझाइ छ— वाल्मीकि रामायणमा उल्लेख भएको रावणको राजधानी ‘लंका’ अहिलेको ‘श्रीलंका’ टापु हो र भारत–श्रीलंकाबीच समुद्रमाथि नलले पुल बनाइदिएपछि रामका सेनाहरू लंका पुगेका थिए । एकथरी विद्वान् यसैमा विश्वास गर्छन् । यद्यपि आलोचनात्मक चेतनासहितका अधिकांश विद्वान्ले भने फरक मान्यता राखेको पाइन्छ ।
मान्छे घाट कि त कोही मरेपछि जान्छ, कि आफ्नै मन मरेपछि जान्छ । म यस्ता घाट थुप्रैपटक गएकी छु । लोकल घाट पशुपतिदेखि ‘अन्डर–रेटेड’ वाग्मतीका अरू घाट । किनकि मन मर्ने र ब्युँतने क्रम चलिरहन्छ ।
अंगुरबाबा जोशी ३१ जेठ २०७७ मा दिवंगत भइन् भन्ने समाचार सुनेपछि समय र शिक्षाको एउटा गोधूलि चित्र मेरो आँखासामु आयो । अंगुरबाबा जोशी (१९८९–२०७७) को अवसानको खबर सुनेर जीवनका आधी शताब्दी त्रिभुवन विश्वविद्यालय उच्च शिक्षा तहमा प्राध्यापन गरेको म स्तब्ध भएँ । मैले उनलाई धेरै नजिकबाट चिनेको र उनले नेतृत्व गरेको र उनले निर्माण गरेको पद्मकन्या कलेज भवनमा शिक्षकको नियुक्ति लिएर पढाउन गएको व्यक्ति पनि होइन ।
