जेठ महिनामा मध्यपश्चिमको सोतीमा केही निर्दोष नागरिक मारिए । तिनको जातीय हत्या भएको हो कि सामूहिक, यसबारे लामो समयसम्म बहस जारी रहला । भेरी घटनासम्बन्धी संसदीय र स्वतन्त्र प्रतिवेदनहरूमा त्यसबारे स्पष्ट मतान्तर देखिसकिएको छ । तर, जे होस् यो घटना सानो थिएन ।
वनविज्ञान रूखको विज्ञान होइन, बरु मानिसकै विज्ञान हो । रूखकेन्द्रित विज्ञान हो भने, त्यो हदसम्म, जबसम्म रूखले मान्छेको आवश्यकतालाई सम्बोधन गर्छ । – ज्याक वेस्टोविज्, १९६७
आमालाई कोरोना के हो थाहा भएन । त्यसको कैफियत हात उहाँसम्म पुगेन पनि । तर, त्यसलाई सम्बोधन नगरी आजका कुनै पनि घटना पूरा हुँदैन भन्ने यथार्थबाट म पूरापूर जानकार छु । त्यसैले कोरोनाकालकै छायामुनि म यतिखेर आमाको दुःखान्त यादमा छु ।
सभ्यता जति उत्कर्षमा पुग्छ, महामारी उति नै प्रचण्ड भएर फैलिन्छ । कोरोना अनुभूतिलाई विगतका महामारी र दुर्भिक्षहरूसित जोडेर हेर्दा यी दुवै एकपछि अर्को गरी प्रायः सँगसँगै आउने जुम्ल्याहा दैत्यदेव रहेछन् भन्ने आभास हुन्छ ।महामारीका दुई रूप देखापर्छन्— प्रकृतिउत्पन्न र मानवनिर्मित । दोस्रोचाहिँ शत्रु–देशलाई परास्त गर्न जैविक हतियारको रूपमा प्रयोगमा ल्याइन्थ्यो ।
हातभरिको पैसा पटकपटक गन्दै छ ऊ । बेलाबेला सुँघ्दै पनि छ । ऊ आफ्नो मिहिनेतको बास्नामा रमाउँदै छ । महिनाभरिमा सबैभन्दा प्यारो लाग्ने दिन आज । तलब आएको दिन । ऊ सोच्छ- तलब थाप्ने दिन र काम गर्ने दिन फेरबदल भइदिए कस्तो हुन्थ्यो होला ! आहा, एक दिन काम, तीस दिन तलब । आफ्नो सोचाइ देखेर दंग पर्छ ऊ ।
प्रधानमन्त्री केपी ओलीले मर्यादापुरुषोत्तम भनी रामायणमा वर्णित रामको जन्मभूमि अयोध्याको ठोरीमा पर्छ भनेपछि यसले विवादसँगै यथेष्ट चर्चा पायो । भारतको न्यायालयले उत्तर प्रदेशको अयोध्यास्थित बाबरी मस्जिद भएको ठाउँ नै राम जन्मभूमि भएको फैसला सुनाएको एक वर्ष नबित्दै हिन्दूबहुल अर्को देशका प्रधानमन्त्रीले असली अयोध्या नेपालमा छ भनी दाबी गरेपछि यसबारे विवाद र चर्चा हुनु अनपेक्षित थिएन ।
एकातर्फ गीत हटाउन र नहटाए भौतिक कारबाही गर्ने धम्की आइरहँदा अर्कोतर्फ शुभकामना र ऐक्यबद्धताका आवाज पनि आइरह्यो । एउटा समुदाय भने मूकदर्शक भएर ‘तमासा’ हेरिरह्यो । एकथरीले कलाकारको सस्तो लोकप्रियता (भाइरल) बन्न चाहने सामाजिक मनोविज्ञानमा टेकेर आक्षेप लगाए ।
लास भएर जल्नु र सास भएर जल्नुको बीचमा एउटा ठूलो पीडाको पहाड हुन्छ । चियाले ओठ पोल्दा चम्चाले भात खानुपर्ने हामीले जसको आकारलाई अनुमान पनि गर्न सक्दैनौँ । जिउँदै जलेकाहरू जल्दै जिउँदै छन् । एउटा यस्तो जीवन, जहाँ आफैँलाइ प्रेम गर्न पनि ‘नाइँ’ भन्नुपर्छ ।
खैरो एक निक्खर रङ होइन, त्यसैले यो एक अनौठो रङ हो । किनभने, अलिकति प्रकाश बढाए खैरो सेतो हुन्छ, अलिकति घटाए यो कालो हुन्छ । यो श्याम र श्वेतको एक सन्ध्या रङ हो ।प्रचलित भाष्यअनुसार कालोलाई दुःख र अन्धकारको रङ मानिन्छ भने सेतोलाई सफा, सुख र असल चरित्रको ।
प्रिय, तिमी मात्रै होइन, प्रत्येक नेपाली अवसाद बाँचिरहेछ । जीवनको अर्थहीनताले नबिथोलेको सायदै कोही छ । हरकोही तिमीजस्तै थकित छ, बेचैन छ । जिन्दगी, यसको अर्थ र अस्तित्वसँग तिम्रो मात्रै होइन, सबैको आ–आफ्नै सिकायत छ । विराट अस्तित्वले जति दिए पनि मान्छेको मन कहिल्यै भरिँदैन ।
इरान देश म कहिले पनि पुगेको छैन । तर, त्यहाँको साहित्य, कला, संस्कृति, सिनेमा आदिले विश्वमा जुन एउटा मानवीय र कल्पनाशील बिम्ब बनाएका छन्, त्यसप्रति रुचि राख्छु । पछिल्लो समय इरानी कवि सबिर हकाको कविताले मलाई कतिपय अर्थमा भित्रैदेखि हल्लाए । किन ? तर, पख्नुहोस्– सबिरबारे अरू केही सामग्री थप्नुअघि मेरो इरान–कनेक्सनबारे केही भन्छु ।
एउटा कथा - व्यास गुरुका एक शिष्य थिए । एकाध वर्ष गुरुकुलमा रहेर शिक्षा पाएपछि शिष्यले गुरुसँग भनेछन्, ‘म सम्पूर्ण सांसारिक माया–मोहबाट मुक्त भएँ । अब काम, क्रोध, लोभ, मोह आदि सबैलाई नियन्त्रण गर्न सक्ने भएको छु । अब तपस्याका लागि जंगल जान्छु, गुरु ।’
को नायक ? को नायिका ? को महानायक ? बहस व्यापक तातेको छ । तर, अब भेटिने यस्तै बहस र चर्चा मात्रै हो । वास्तविक नायक–नायिका त युगले सायदै पाउला । मेरो विचारमा असम्भव नै छ । हो, सेलेब्रिटी भने हुन सक्छ । तर, ऊ हिरो होला, ग्यारेन्टी छैन । हिरोको एउटा विशेषता हुन्छ । ऊ भीडमा पनि एक्लो हुन्छ ।
काठमाडौं उपत्यकाको रैथाने वन, वृक्ष र वनस्पतिको प्रसंगलाई कोट्याउँदा आजभन्दा झन्डै १२८ वर्षपहिले (सन् १८९३ डिसेम्बर) प्रकाशित प्रसिद्ध अंग्रेजी कवि रड्यार्ड किप्लिङको नवप्रस्तर युग ‘नियोलिथिक एज’शीर्षकको कवितामा उल्लिखित काठमाडौंको सम्झनालाई ब्युँताउनु उचित हुन्छ ।
