दशरथचन्द नगरपालिका ४ का वीरबहादुर चन्द पूर्व प्रहरी हुन् । ८० वर्षको उमेरमा पनि फुर्तिला देखिने उनले जागिरको दौरान जिल्लाजिल्लामा जाने क्रममा कैयौं पटक धर्मशालाहरूमा बसेको अनुभव सुनाए ।
विश्व फुटबल महासंघ (फिफा) को प्रतिबन्धमा रहेका अखिल नेपाल फुटबल संघ (एन्फा) का पूर्वअध्यक्ष गणेश थापाले आफ्नो मृत्युपछि आफूलाई राम्रो मान्छेको रूपमा स्तुति नगाउन अपिल गरेका छन् ।
जापानी रंगमञ्चमा पुतलीको प्रयोग निकै पुरानो मानिन्छ । विभिन्न माध्यमबाट बनेका पुतलीहरूको चाल र संगीतको तालमा कथावाचन गरिने यो शैलीको यतिबेला कीर्तिपुरमा अभ्यास भइरहेको छ । जापानी रंगकर्मी इरिना सजी कहिले कपडाको पुतली उठाउँछिन् कहिले काठ र कागजका ।
चन्दननाथ–५, खलंगाका कवि बैरागी बाबु देशका चर्चित साहित्यकारकै अगाडि आफ्नो कविता ‘रेडियो बैरागी’ वाचन गर्न पाउँदा मख्ख देखिन्थे । उनी मात्र होइन, जुम्लाका अधिकांश लेखक/साहित्यकार प्रख्यात साहित्यकारकै अघि आफ्ना सिर्जना प्रस्तुत गर्न पाउँदा दंगिए ।
नौ वर्षदेखि कतारमा रहेका नेपाली स्रष्टाहरूले ‘अनेसास–नवोदित साहित्य शृंखला’ चलाउँदै आएका छन् । कविता, गीत र गजलको माध्यमबाट मुलुकको सम्झना, पहिचान र प्रवासको पीडा व्यक्त गर्दै आएका ती स्रष्टाहरू शुक्रबार राजधानीमा प्रस्तुत भए । उनीहरूले नेपाली समाजका समसामयिक समस्यादेखि माया–प्रेमसम्मका सन्दर्भलाई विषय बनाए ।
सन् साठीको दशकमा दार्जिलिङमा तेस्रो आयाम सुरु भयो । साहित्यप्रतिको फरक बुझाइ र लेखाइका रूपमा इन्द्रबहादुर राई, ईश्वर बल्लभ र बैरागी काइँलाले साहित्यको नयाँ शैलीका रूपमा यसलाई अघि बढाए । तेस्रो आयाम थालनीको झन्डै ६ दशकपछि बैरागी काइँलालाई लागेको छ, ‘हामीले भनेको बेठिक रहेनछ ।’ तेस्रो आयामका प्रवर्तकमध्येका एक इन्द्रबहादुर राईको स्मृतिग्रन्थ ‘इन्द्राख्यान’ सार्वजनिक गर्न दार्जिलिङ आइपुगेका काइँला भन्दै थिए, ‘हामीले त्यो बेला कल्पना गरेका कुरा अहिलेको साहित्यमा प्रयोग हुन थालेको छ ।’
यस वर्षको योगेश्वर वाङ्मय पुरस्कारबाट जुम्लाका स्रष्टा पुरीचन्द्र देवकोटा पुस्कृत हुने भएका छन् । पुरस्कार २५ हजार रुपैयाँ र सम्मानपत्र रहेको छ । जाजरकोटका स्रष्टा एवं समाजसेवी योगेश्वर कार्कीको स्मृतिमा छोरा राजेश्वरले यो पुरस्कार स्थापना गरेका हुन् ।
घोषणापत्र सुनाउँदै नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानका कुलपति गंगाप्रसाद उप्रेतीले चीन तथा दक्षिण एसियाली स्रष्टाहरूबीच विभिन्न साहित्य भेला र जमघटलाई बढावा दिइने, आगामी सम्मेलनमा तथा सभामा युगल सिर्जनात्मक कार्य प्रस्तुितलाई जोड दिइने, क्षेत्रीय स्तरमा सिर्जनात्मक लेखन, अनुवाद, भाषा सिकाइजस्ता कार्यशाला गरिने, आगामी २ वर्षमा अर्को साहित्य सम्मेलन गरिनेजस्ता ६ बुँदे निचोड प्रस्तुत गरे ।
सामाजिक अभियन्ता सुशीला भुसालले आत्मसंस्मरणात्मक कृति ‘पृथक् महिला’ ल्याएकी छन् । लैंगिक समानता, महिला सशक्तीकरण, प्राकृतिक स्रोत व्यवस्थापन, सामाजिक न्याय तथा मानवअधिकारलगायतका क्षेत्रमा सक्रिय भुसालले ती क्षेत्रका अनुभवदेखि आफ्नो निजात्मक अनुभूतिसम्मलाई कृतिमा उतारेकी छन् ।
एसियाली मुलुकहरूबीच संस्कृति र सभ्यताको पुल कसरी निर्माण गर्न सकिन्छ ? कला, साहित्य र लेखनका अन्य विधा एवं विषयमा के कस्ता समानताहरू छन् ? मंगलबारदेखि राजधानीमा बहस सुरु भएको छ । रबहसमा नेपाली विद्वान् मात्रै हैन, चीनसँगै दक्षिण एसियाली मुलुकका साहित्यकारहरूसमेतले भाग लिइरहेका छन् ।
