वल्लापल्ला गाउँछिमेक सबैतिर हाम्रो घर 'बुढाघर' भनेर चिनिन्छ । हाम्रो घरलाई मिलेको बुढाघरको परिचय यति जब्बर थियो कि त्यो घरको मान्छे राणाकालमा डिट्ठा हुँदा पनि डिट्ठाघर भनिएन । अमाली हुँदा पनि अमालीघर भनिएन ।
खेमलाल-हरिकला लामिछाने समाज कल्याण प्रतिष्ठानद्वारा वि.सं.२०७६ सालको पद्मश्री साहित्य पुरस्कार समालोचक तथा उपन्यासकार सञ्जीव उप्रेतीको उपन्यास ‘हंस’ लाई अर्पण गर्ने निर्णय गरिएको छ ।
भन्नलाई त भूमिका लेख्न भनिएको छ तर दर्शनका लेखहरूको सँगालोको भूमिका लेख्ने आँट आएन । त्यसैले अलिअलि पढेको, सुनेको र बुझ्न खोजेको कुरा गर्ने निधो गरेको छु । कामको जिम्मा लिएको झन्डै एक महिनाको उहापोहपछि टिप्पणी लेख्न बसेको छु ।
नारायणमान बिजुक्छें ! हरिबहादुर श्रेष्ठ ! नारायणमान राजनीतिको चर्चित नाम हो भने हरिबहादुर साहित्यको । खासमा दुवै एकै मानिस हुन् । नारायणमान बिजुक्छें ‘रोहित’ नै हरिबहादुर श्रेष्ठ हुन् ।
त्यसो त यो कथा नलेखे पनि हुने हो । जस्तो दुनियाँमा नलेखे पनि हुने धेरै कथा छन् । तिनीहरू जो लेखिएका छन्, त्यसैले मात्र ती कथा बनेका छन् । नलेखिएका कति कथा होलान्, जो सायद व्यथाका रूपमा लुकेर बसेका होलान् । तर, यो कथा जुन यहाँ लेखिएको छ, व्यथा विरेचनको अकिञ्चन प्रयास वा आत्मतुष्टिको नितान्त निजी विज्ञापन मात्र होइन ।
मदन पुरस्कारको मनोनयनमा परेपछि पनि ‘महारानी’का लेखक चन्द्रप्रकाश बानियाँको खासै खोजबिन भएन । उपन्यासकी केन्द्रीय पात्र ‘महारानी’ गुमनाम भएजस्तै राजनीतिबाट अलप भएका यी लेखकको पहिलो आख्यानले नेपाली साहित्यको सबभन्दा ठूलो मानिने ४ लाख रुपैयाँको मदन पुरस्कार जितेपछि भने उनका बारे खोजी सुरु भयो ।
समकालीन २० युवा स्रष्टाको कथा समेटिएको कथासंग्रह ‘छकालै’ बजारमा आएको छ । पुस्तकमा पछिल्लो दशक साहित्यमा सक्रिय रहेका युवा कथाकारका २० थान कथा समावेश छन् ।
२०७६ सालको मदन पुरस्कार चन्द्रप्रकाश बानियाँको उपन्यास 'महारानी'लाई प्रदान गरिने भएको छ । आइतबार बसेको मदन पुरस्कार गुठीको साधारण सभाले यो उपन्यासलाई पुरस्कृत गर्ने निर्णय गरेको गुठीका अध्यक्ष अध्यक्ष कुन्द दीक्षितले जारी गरेको प्रेस विज्ञप्तिमा उल्लेख गरिएको छ ।
विश्व सिग्देलको नयाँ कविता–किताब ‘तालीको समाजशास्त्र’ शालीन विद्रोहका रूपमा प्रस्तुत भएको छ । प्रथम कविता ‘सार्वजनिक शौचालय’ लाई संसद्सँग दाँज्ने साहस गर्ने सिग्देल नयाँ विम्ब सृष्टि गर्छन्— अघिल्लो दिनजस्तै आज पनि तिमी बुद्ध बनेर निस्कने छौ— संसद्भवनबाट ।
अमेरिकी प्राध्यापक थियोडोर (टेड) रिकार्डी ८३ वर्षको आयु बाँचेर यो साता बिते । उनी आफ्नो उमेरमा ५५ वर्षभन्दा बढी नेपाल–नेपालीको सान्निध्यमा रहे । नेपाल सरोकारका अध्ययन, अन्वेषण र उत्खननमा उनी रमे–रमाए । रिकार्डीको नेपाल–नेपाली साइनो अचम्मकै छ । अमेरिका छँदा रिकार्डीका नेपाली भाषा शिक्षक थिए– डोरबहादुर बिष्ट, सन् १९६० को दशकमा ।
