राजकुमार बानियाँ

उपत्यकाको आकाशमा रंगीचंगी चंगा उडिरहेका छन् । सांस्कृतिक रूपमा वर्षाका देवता इन्द्रलाई कृष्णाष्टमीदेखि चंगा उडाउनुको खुला सन्देश हो, ‘अब पानी पुग्यो, पानी नपार ।’ अझ ठाउँठाउँमा नाचूँ नाचूँ लाग्ने मौसमी गीत, धिमे, दाफा अनि बाँसुरीका धुनले ‘ह्यापी हर्मोन’ ह्वात्तै बढाइदिएका छन् ।

शिल्पी थिएटरमा पस्ने बेला माथिल्तिर ‘ट्रान्जिट’ र तल्तिर ‘मिनिस्ट्री अफ टाइम टुरिजम’ लिखित ठ्याक्कै पासपोर्ट साइजको ब्रोसर हात पर्‍यो । ट्रान्जिटमा ट्राभल डकुमेन्ट पनि त चाहियो । कुमार नगरकोटीको लेखन र घिमिरे युवराजको निर्देशन रहेको नाटकमा यस्तो प्रयोग देखिने नै भयो ।

मेरा निम्ति प्रतीक्षित कवि हुन्, रमेश क्षितिज । उनी आजको दिनमा कविता पढेजस्तो अनुभूति दिन सक्षम एक काव्यसाधक हुन् । मलाई प्रशंसक वा पाठक, जेसुकै भन्नुस्, तपाईंकै मर्जी । उनी कविताका नाममा कवितै लेख्छन् । कविताकै गुण र गरिमा बढाउँछन् ।

जोगी जिन्दगीमाथि लेखिएको ‘निर्वेद’ उपन्यासमार्फत परिचित शैलेन्द्र अधिकारी ‘डार्क फेन्टासी’ ले भरिएका कथाको बिटो लिएर आएका छन्, ‘ब्रह्मास्त्र’ । फ्रायड, नित्सेदेखि निरोसम्मका विचारवाहक उनका कथा मानिसको आवरणभन्दा पनि अन्तर्मनको व्याकरण खोतल्न सफल छन् ।

म यस्तो पात्रलाई पढूँ, जसलाई पढेर आफैंलाई सान्त्वना दिन सकूँ । यस्तो दर्शन पढूँ, जुन पढेर आफूले टेकेको धरती र उभिएको आकाशमा सन्तुष्टिका साथ बाँच्न सकूँ । यो उपन्यास मैले आफूलाई मन पर्ने स्वादअनुरूप लेखेको छु । आफूलाई मन पर्ने दर्शनलाई आफ्नै लयमा लेखेको छु । अन्तर्मनमा उठेका लहरहरूलाई शान्त बनाउन र आफ्नै प्रेरणापुस्तिका जसरी पुस्तक कलेवरमा ढालेर त्यसलाई सिरानीमा राख्न लेखेको छु ।’

फ्रेन्च भाषाको ‘फ्लानर’ सुहाउँदो शब्द खोज्दै जाँदा फेला पर्छ– फकिर । त्यही फकिरगिरीमा रमाउँदाका कथा छन्, विक्रमभक्त जोशीकृत ‘चोभार ब्लुज’ मा । रमता जोगीजस्तो भएर हिँड्दा उनका पाइलैपिच्छे कथाकुथुंग्री अल्झिन्छन् । हरेक स्थान, पात्र, परिवेश, दृश्य र विम्बमा कथाको खात लाग्छन् । लाग्छ, काठमाडौं फ्लानरी सहर हो । काठमाडौंका भुइँमा पनि कथा छन्, भित्ताहरूमा पनि कथा नै छन् । जताततै कथैकथा छन् ।

‘एक्लो’ पढुन्जेल काठमाडौं घमाइलो भइरह्यो । दुई–चार अध्याय पढेपछि पुसका दिन फासफुस भइजाने रहेछन् । लामो अन्तरालपछि पहिलोचोटि एक साता लगाएर यस्तो औपन्यासिक ठेली सफलतापूर्वक छिचोल्न सकेकामा मात्र होइन, रचनाको रोमाञ्च वा आत्मतृप्तिजस्तो केही भेट्न सकेकामा आफैंलाई एकफेर धन्यवाद भनूँजस्तो पनि लाग्यो ।

नेपाली कविताको ‘कमेडी’ के हो भने यहाँ प्रथम कवि पनि छन्, आदिकवि पनि छन् । ‘पृथ्वीनारायण’ लेख्ने सुवानन्द दासलाई प्रथम कवि मानिएको छ भने ‘कान्तिपुरी नगरी’ लेख्ने भानुभक्त आचार्यलाई आदिकवि । तर, अर्थका हिसाबले प्रथम कवि र आदिकविमा कुनै भिन्नता देखिँदैन । नेपाली समाज कविहरूलाई दर्जा दिनमा उदार नै छ ।

पूर्वीय परम्परामा ७५ देखि १०० वर्षको उमेर संन्यासाश्रमका रूपमा परिभाषित छ । यो ऋषितुल्य चरणमा कतिपयले अम्मल छाड्छन्, संघसंस्थाको सम्बद्धता छाड्छन्, पारिवारिक जिम्मेवारी छाड्छन् । तर, ८५ वर्ष पुग्दा पनि साहित्यिक पत्रिकाको सुसेधन्दा छाड्न सकेनन्, ‘अभिव्यक्ति’ (२०२७) का सम्पादक/प्रकाशक नगेन्द्रराज शर्माले ।

वर्ष २०७८ को साहित्यतर्फ ‘रिपोर्ट कार्ड’ बनाउन तम्सेको छु । हतारहतार प्रेस पसेका थुप्रै पुस्तक त्यतै कतै अड्केका छन् । तर, वैशाख १५ सम्म तिनले पुरस्कार गुठीहरूको दर्ता नम्बर पाइसक्नेछन् । तिनको रोजाइमा बजारभन्दा पनि पुरस्कार पर्छन् । तिनलाई बजारले वास्ता नगरे पनि पुरस्कारदाताले पत्याइरहेकै छन् । असल—कमसल पुस्तक हरेक वर्ष पुरस्कृत भएकै छन् ।