संयुक्त राष्ट्र बालकोषमा २९ वर्ष काम गरेका ७२ वर्षीय श्रीमान्को दैनिकी बिहान पाँच बजे सुरु हुन्छ । घरका सदस्य नउठ्दै बिहानको चिया पकाएर खाएपछि एक घण्टा व्यायाम गर्ने श्रीमान् बेलुकी प्रायः आफैं खाना बनाएर खाने गर्नुहुन्छ । बेलुकीपख सधैंजसो कौसीमा पानी हाल्नु उहाँको दैनिकीमा पर्छ । जागिरे जीवनमा गाडी चलाउन सिकेका श्रीमान् अझै पनि लामो यात्रा गर्न रुचाउनुहुन्छ ।
‘न हरको सौन्दर्यकरण सहित पश्चिम भागमा नाला निर्माण सम्पन्न गरी बिहान बेलुकी हिँड्न पर्यटकीय पार्क सहित हरियालीपूर्ण सडक निर्माण गरिनेछ (नेकपा एमाले)’ र ‘नहरलाई सफासुग्घर र व्यवस्थित पार्दै हरियालीपूर्ण नहरका रूपमा विकास गर्न पहल गर्ने र पार्क साथै खुला व्यायामशालाको व्यवस्था गर्ने (नेपाली कांग्रेस) ।’
विराटनगर महानगरपालिकाका वडाहरूमा निरक्षरहरू कति छन्, यकिन तथ्यांक वडा कार्यालयहरूमै भेटिन्न । केही दिनअघि अन्तर्राष्ट्रिय साक्षरता दिवसको अवसर पारेर प्रदेश १ लाई साक्षर प्रदेश घोषणा गरिएको समाचार आयो । साक्षर प्रदेश घोषणा भएअनुसार १५ देखि ६० वर्ष उमेर समूहका ९६ प्रतिशत साक्षर भएको सामाजिक विकास मन्त्रालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ । कतिपय दुर्गम जिल्लाका तुलनामा सुगम भनेर चिनिएका सुनसरी र मोरङकै साक्षरता दर कम भएको वास्तविकता बाहिरिएको छ । मोरङको साक्षरता ९६.५ प्रतिशत रहेको जनाइएको छ ।
बुबा भारतीय सेनामा कार्यरत हुँदा उहाँको जताजता सरुवा हुन्थ्यो, म पनि त्यतैत्यतै जान्थे, यसरी मैले विभिन्न ठाउँमा शिक्षा आर्जन गर्ने अवसर पाएको थिएँ । नेपालीभाषी भएर पनि, विद्यार्थी जीवनमा नेपाली भाषा लेखपढ गर्न मैले पाएको थिइन् । ३४ वर्षअघि बिहे भएर नेपाल आएपछि, धेरै वर्ष नेपाली भाषाकै कारण मेरो बौद्धिक कर्म रोकिएको थियो ।
‘घरमा पढ्दै पढ्दैन म्याम, यसलाई गृहकार्य अलि बढी दिनुभए हुन्थ्यो ।’ निजी विद्यालयमा कखरा चिन्दै गरेका छोराछोरीका लागि यसरी गृहकार्यको माग गर्ने अभिभावक धेरै हुन्छन् । शिशु कक्षाका मात्र होइन एलकेजी र यूकेजीका विद्यार्थीका कतिपय अभिभावक पनि गृहकार्य थपिमाग्छन् । कतिपय अभिभावकले छोराछोरीले अक्षर चिने कि चिनेनन् भनेर घरमा बुझ्नेभन्दा पनि कक्षाकार्य गरे कि गरेनन्, शिक्षकले गृहकार्य दिए कि दिएनन् भनेर सोधपुछ गर्छन् ।
तिमीले साँच्चै बिहे गर्ने भयौ है मधु !’ ३४ वर्षअघि २६ वर्षको उमेरमा मेरो मागीबिहे हुने गाउँमा गाइँगुइँ चलेपछि मभन्दा दुई वर्ष जेठी अविवाहित साथीले भनेको यो वाक्य मेरो मानसपटलमा अझै ताजा छ । हुन पनि, तिनताक गाउँघरमा विद्यालय पढ्दै गरेका कतिपय दौतरीले प्रेमविवाह गरे ।
साताका पाँच दिन कक्षाकोठामै पढाए पनि शुक्रबारका दिन, पानी नपरेका बेला, यूकेजीका विद्यार्थीलाई मैले आफ्नो कौसीखेती अवलोकन गराउँदै आएकी छु । वर्षायाममा करेसाबारीभन्दा कौसीमा मौसमी तरकारीसहित फलफूल बढी सप्रने गरेकाले पनि कौसीखेती अवलोकन बढी फलदायी हुने गरेको छ ।
मैले घरायसी फोहोर चिन्न र स्रोतमै वर्गीकरण गर्न थालेको ठ्याक्कै दुई दशक भयो । बिहान–बेलुकी भान्साबाट निस्कने दुईथरी कुहिने फोहोरलाई वर्गीकरण गरी अलगअलग भाँडामा राख्दै आएकी छु । एउटामा पाकेको र अर्कोमा हरियो तरकारी र फलफूलबाट निस्कने फोहोर । यी दुवै फोहोरलाई मैले कौसीखेतीमा उपयोग गर्दै आएकी छु ।
आसन्न स्थानीय तह निर्वाचनमा अघिल्लो पटकको तुलनामा महिला प्रतिनिधित्व घटेको छ । उपप्रमुख– उपाध्यक्ष, महिला सदस्य र दलित महिला सदस्यमा सीमित महिलाले यसपालि प्रमुख–अध्यक्ष तथा वडाध्यक्ष पदका लागि पनि दाबी गरे । तर, दलहरू सो दाबीप्रति संवेदनशील देखिएनन् ।
अघिल्लो स्थानीय निर्वाचनताका छिमेकी सभासद डिला संग्रौला वडाध्यक्षका उम्मेदवारसहित घरदैलो कार्यक्रमअन्तर्गत मेरो घर आउनुभएको थियो । सामान्य कुराकानीपछि उहाँले वडाध्यक्षका उम्मेदवारसँग परिचय गराउनुभयो । मैले वडावासीको नाताले उम्मेदवारलाई चिनेको तर पृष्ठभूमि र सक्रियताबारे थाहा नपाएको कुरा राखेकी थिएँ ।
