कुरा सन् १९७० को दशकको हो । तीनताक भारतका कतिपय जिल्लाका चियाबगानले किशोरावस्थाका स्कुले विद्यार्थीलाई गर्मीयामको बिदामा ‘छोकडा’ पद सृजना गरेर एकमहिने अस्थायी काम दिन्थ्यो । चियाबगाननजिकै घर हुने हामी केही विद्यार्थी कहिले बिदा होला र काम गरौंला भनेर व्यग्र हुने गर्थ्यौं ।
दुई वर्षअघि मेरो देउरानी आफ्नो बुहारीसँग खोकीको उपचार गर्न गाउँबाट विराटनगर आइन् चिसोले हो कि भनेर उनले केही महिना घरेलु उपचार गरिन् । यसले निको नभएपछि श्रीमान्लाई अस्पताल जान ढिपी गरिन् । श्रीमान्ले भने ‘आफैं निको हुन्छ’ भनेर टारिरहे ।
यूकेजी पढ्ने इभानी अर्याललार्ई ‘दराजमा जामा’ पढ्न मन पर्छ भने मान्यता नेपाललाई ‘सहयोगी मन’ । अतिरिक्त क्रियाकलाप अन्तर्गत हरेक शुक्रबार कक्षामा उनीहरूले ती पुस्तक ठूलठूलो स्वरमा वाचन गर्छन् ।
मैले पढाउने विद्यालयको यूकेजीका आयुश मुखिया पेट दुख्ने गरेकाले नियमित विद्यालय आउँदैन थिए । पछि पेटको शल्यक्रिया नै गर्नुपर्यो । अहिले आयुशलाई तयारी खाजा नखान चिकित्सकहरूले सुझाएका छन् । घरको भन्दा बाहिरको खाजा उनको मात्र होइन प्रायः बालबालिकाको पहिलो रोजाइ हुने गर्छ । उनीहरू तयारी खाजा भनेपछि हुरुक्कै हुन्छन् ।
भारतमा तत्कालीन प्रधानमन्त्री इन्दिरा गान्धीले संकटकाल लगाएपछि, वर्षौंदेखि सरकारी जग्गामा बस्दै आएका सुकुम्बासीहरूका घर भत्काउने अभियान चलाइन् । ऊ बेला अधिकांश घर बाँसका चटाई र काठका भित्ता हुन्थे भने छाना जस्तापाताका । प्रहरीले मोटो जुट र प्लास्टिकका डोरी लगाएर घरका खाँबाहरू लडाउँथे ।
‘हे र्नुस न् म्याम, यसले बहिनीलाई देखिसहँदैन ! घरमा जति बेला पनि कुट्ने गर्छ ।’ आफ्नो छ वर्षीय जुम्ल्याहा छोराले बहिनीसँग गर्ने व्यवहारबारे एक अभिभावकले बेलाबेला मलाई सुनाउने गर्छिन् । कक्षाकोठामा शिक्षक नहुँदा पनि उसले बहिनीलाई कुट्ने गर्दो रहेछ ।
यसपल्ट आम निर्वाचनमा प्रदेश १ मा ६० प्रतिशत मत खस्यो भने मोरङमा मात्र ६६ प्रतिशत । निर्वाचन आयोगका अनुसार, ७ लाख ३५ हजार ५२५ जना मतदाता रहेको मोरङमा २ लाख ४८ हजार ४७८ जनाले मतदान गरेनन् ।
संयुक्त राष्ट्र बालकोषमा २९ वर्ष काम गरेका ७२ वर्षीय श्रीमान्को दैनिकी बिहान पाँच बजे सुरु हुन्छ । घरका सदस्य नउठ्दै बिहानको चिया पकाएर खाएपछि एक घण्टा व्यायाम गर्ने श्रीमान् बेलुकी प्रायः आफैं खाना बनाएर खाने गर्नुहुन्छ । बेलुकीपख सधैंजसो कौसीमा पानी हाल्नु उहाँको दैनिकीमा पर्छ । जागिरे जीवनमा गाडी चलाउन सिकेका श्रीमान् अझै पनि लामो यात्रा गर्न रुचाउनुहुन्छ ।
‘न हरको सौन्दर्यकरण सहित पश्चिम भागमा नाला निर्माण सम्पन्न गरी बिहान बेलुकी हिँड्न पर्यटकीय पार्क सहित हरियालीपूर्ण सडक निर्माण गरिनेछ (नेकपा एमाले)’ र ‘नहरलाई सफासुग्घर र व्यवस्थित पार्दै हरियालीपूर्ण नहरका रूपमा विकास गर्न पहल गर्ने र पार्क साथै खुला व्यायामशालाको व्यवस्था गर्ने (नेपाली कांग्रेस) ।’
विराटनगर महानगरपालिकाका वडाहरूमा निरक्षरहरू कति छन्, यकिन तथ्यांक वडा कार्यालयहरूमै भेटिन्न । केही दिनअघि अन्तर्राष्ट्रिय साक्षरता दिवसको अवसर पारेर प्रदेश १ लाई साक्षर प्रदेश घोषणा गरिएको समाचार आयो । साक्षर प्रदेश घोषणा भएअनुसार १५ देखि ६० वर्ष उमेर समूहका ९६ प्रतिशत साक्षर भएको सामाजिक विकास मन्त्रालयको तथ्यांकमा उल्लेख छ । कतिपय दुर्गम जिल्लाका तुलनामा सुगम भनेर चिनिएका सुनसरी र मोरङकै साक्षरता दर कम भएको वास्तविकता बाहिरिएको छ । मोरङको साक्षरता ९६.५ प्रतिशत रहेको जनाइएको छ ।
