मधु राई

यसपालि दसैं र तिहारबीच विराटनगर–११ का वडाध्यक्ष तीर्थेन्द्र न्यौपानेले जनसहभागिता जुटाएर नहर सरसफाइ अभियान चलाए । विगतमा तिहारलगत्तै मनाइने छठ पर्वका बेला मात्रै नहर सरसफाइ हुने गर्थ्यो । ३,१३९ जति घरधुरी रहेको वडाको १२,७९२ जनसंख्यामध्ये ५० जनाजतिले मात्र दुई घण्टा श्रमदान गरे । नहरलाई फोहोर फ्याँक्ने थलो बनाएका नहरछेउका बासिन्दाहरू रमिते बनेका थिए ।

बोजु, नयाँ किताब पढ्ने !’ छ–सात कक्षा पढ्दाताका नाति पर्ने एक जनाले हरेक साता मलाई यसरी सोध्ने गर्थ्यो । तिनताक हामी दुई पुस्तक भाडामा लिएर पढ्ने गर्थ्यौं । दुई जना मिलेर पढ्दा भाडाको पैसा पनि आधाआधा तिर्नुपर्थ्यो । स्कुले जीवनमा बेलाबखत पाहुना र आमाले दिने खाजाखर्च जोगाएर राखेको पैसाले म ती पुस्तक पढ्थें ।

बालविकास र शिशु कक्षाका विद्यार्थीलाई पत्रपत्रिका च्यात्न मन पर्छ । हामी शिक्षकहरू उनीहरूलाई बेलाबेला पत्रिका पट्याउन सिकाउँछौं । एलकेजी र यूकेजीका विद्यार्थीलाई पत्रपत्रिकाबाट कहिले डुंगा त कहिले हवाईजहाज बनाउन सिकाउँछौं, गर्मीयाममा यस्ता कागजबाट हातेपङ्खा बनाउन सिकाउँछौं ।

भान्साबाट निस्कने कुहिने फोहोरलाई कौसी र करेसाबारीमा मलका रूपमा कसरी प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्नेबारे दुई महिनाअघि मसम्बद्ध एउटा सहकारी संस्थाले एकदिने अभिमुखीकरण कार्यक्रम गर्‍यो ।

हेर्नु न म्याम, यसले मलाई आई लभ यु लेखेको कागज दिन्छ ।’ कक्षामा पढाइरहेका बेला कहिलेकाहीँ छात्राहरूले कागजको चिर्कटो देखाउँदै मलाई भन्ने गर्छन् ।

एलकेजीमा पढ्ने भव्य गुरुङ शुक्रबार चाँडै विद्यालय आउँछन् । उनीजस्तै अन्य विद्यार्थीलाई पनि शुक्रबारले स्कुलतिर बढी तान्छ । विद्यालय पोसाक अनिवार्य गरिए पनि शुक्रबार सबैलाई छुट छ । विद्यालयले ‘बुक फ्री फ्राइडे’ अर्थात् पुस्तकबिना शुक्रबारको शिक्षणसिकाइ थालेयता विद्यार्थीलाई यो दिन विशेष लाग्न थालेको छ ।

एक दशक बढी भो, मैले प्लास्टिकका झोलाको साटो आफैंले सिलाएका कपडाका झोला बोक्न थालेको । तरकारी किन्दा होस् या फलफूल, पसलेलाई आफ्नै झोलामा राखिदिन भन्छु । यसबीच कतिपय पसलेले मलाई ‘ए, प्लास्टिकको झोला नचाहिने दिदी’ भनेर चिन्छन् ।

धरानका मेयर हर्क साम्पाङले गत वर्ष श्रमदानबाट ६ लाख बिरुवा रोपेको कुरा सामाजिक सञ्जालमार्फत जनसमक्ष ल्याए । यो वर्ष २५ लाख बिरुवा रोप्न उनले व्यक्ति तथा संघसंस्थालाई आह्वान गरेका छन् ।

कुरा सन् १९७० को दशकको हो । तीनताक भारतका कतिपय जिल्लाका चियाबगानले किशोरावस्थाका स्कुले विद्यार्थीलाई गर्मीयामको बिदामा ‘छोकडा’ पद सृजना गरेर एकमहिने अस्थायी काम दिन्थ्यो । चियाबगाननजिकै घर हुने हामी केही विद्यार्थी कहिले बिदा होला र काम गरौंला भनेर व्यग्र हुने गर्थ्यौं ।

दुई वर्षअघि मेरो देउरानी आफ्नो बुहारीसँग खोकीको उपचार गर्न गाउँबाट विराटनगर आइन् चिसोले हो कि भनेर उनले केही महिना घरेलु उपचार गरिन् । यसले निको नभएपछि श्रीमान्लाई अस्पताल जान ढिपी गरिन् । श्रीमान्‌ले भने ‘आफैं निको हुन्छ’ भनेर टारिरहे ।