चार कक्षा पढ्दै गरेकी आकांक्षा राय स्कुल छुट्टीपछि सधैं घर नजिकैको विराट सामुदायिक पुस्तकालय जान्छिन् । विराटनगर–११ कै अन्य स्कुलमा पढ्दै गरेका पुकार, वैष्णवी, नाइमा, तान्छोना, सोसिन र नितेशजस्ता पन्ध्र विद्यार्थी पनि दिनहुँ पुस्तकालय जाने गर्छन् ।
शिक्षामन्त्री गिरिराजमणि पोखरेलले हालै मोरङलाई नेपालको ५१ औं साक्षर जिल्ला घोषणा गरे, जसमा सुझबुझ कम, जस लिने हतार बढी देखियो । मोरङमा सञ्चालित अनौपचारिक शिक्षा, साक्षर नेपाल अभियान, सघन साक्षरता कार्यक्रममार्फत १५–६० वर्ष उमेर समूहका ९६.५९ प्रतिशत जनसंख्या साक्षर भएको छ ।
मेरो आठवर्षे नाति हरेक शनिबार मलाई भन्ने गर्छ, ‘खोइ त होउ मुमा, काम दिनु न हामीलाई !’ छुट्टीको दिन नाति आफ्ना साथीहरूसँग मिलेर कहिले फोहोर छुट्याउने, कहिले बोटबिरुवा गोडमेल गर्ने, कहिले कौसी बढार्नेजस्ता काम गर्ने गर्छ ।
एक वर्ष भयो हामीले शून्य फोहोरको अवधारणाअनुरूप घर र विद्यालयबाट निस्कने फोहोरको वैज्ञानिक र दिगो व्यवस्थापन गर्न थालेको । त्यसो त तेह्र वर्षयता कागज जस्ता सुक्खा फोहोरबाट शैक्षिक, घरायसी र कार्यालय प्रयोजनका लागि विभिन्न सामग्री बनाउँदै आएका छौं । गत वर्ष जेठदेखि घर र विद्यालयले कागजको लेदो र माटोबाट आकर्षक फलफूल र जनावर बनाउन थालेका छौं ।
मोरङको टंकीसिनुवारीकी चम्पा नेपालले छ वर्षदेखि आफ्नै घरमा शु सेन्टर सञ्चालन गर्दै आएकी छन् । सात वर्षअघि उनलाई घरेलु तथा साना उद्योग, मोरङले दुईमहिने जुत्ता बनाउने तालिम दिएपछि उनको दिनचर्या फेरिँदै गयो । उनी वर्षमा पाँच–छ पटक प्रशिक्षक भएर जिल्लाबाहिर पनि जाने गरेकी छन् ।
‘भीडले कराएर न्याय दिने होइन, न्याय त सरकारले दिन्छ’ भनेर प्रधानमन्त्री केपी ओलीले जनतालाई आश्वासन दिन थालेको वर्षदिन पुग्न लाग्यो । यसबीच सरकारले कञ्चनपुरकी निर्मला पन्तको हत्यारा पत्ता लगाउन सकेको छैन । फेरि केही साताअघि पथरीकी रिना बस्नेतले सोही प्रकृतिको मृत्युवरण गर्नुपर्यो । पथरीबासीले रिनाको हत्यारा पत्ता लगाउन प्रहरी प्रशासनलाई हारगुहार गरे पनि अन्ततः घटनाको नवौं दिन उनको अन्त्येष्टि गरियो ।
केही समययता अधिकांश मूलधारका पत्रपत्रिकाले पाठक संख्या बढाउन 'पत्रिका पढौं, पुरस्कार जितौं' भन्ने उपहार योजना अघि सारेका छन् । कतिपय पत्रिकाका बजार प्रतिनिधिहरूले घरदैलो कार्यक्रमसँगै बजार र चोकचोकमा अस्थायी स्टल थापेर पत्रिकाको बजारीकरण गरिहेका छन् ।
प्रा ध्यापक कृष्णबहादुर भट्टचन यौन दुर्व्यवहारको भुमरीमा परेयता जनजाति समुदाय र जातीय संघसंस्थालाई नराम्रो झट्का लागेको हुनुपर्छ । किनभने, आदिवासी जनजातिका मुद्दालाई पहिचानसँग जोडेर राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय स्तरसम्म पुर्याउने थोरै जनजाति बुद्धिजीवीमध्ये पर्छन् उनी ।
विराटनगरको एउटा पूर्वप्राविमा युकेजी पढ्दै गरेका नित्युशा अधिकारीलाई अभिभावक अर्को वर्ष सेन्ट मेरिज स्कुल पढाउन चाहन्छन् । एक कक्षाबाट मात्रै भर्ना लिँंदै आएको सेन्ट मेरिजले सदाझैं यसपालि पनि शैक्षिक सत्र सुरु हुन दुई महिना अघिदेखि प्रवेश परीक्षाका लागि फारम वितरण गरिरहेको छ । पछिल्लो समय नित्युशाका झैँ अधिकांश अभिभावकले त्यसका लागि दौडधुप थालिसकेका छन् ।
सुनसरीको धरान ४, वसन्तटारका कृष्ण राई सात वर्षदेखि रासायनिक विषादीमुक्त तरकारी खेती गर्दै आएका छन् । उनले सोताङ अर्गानिक फार्ममा मानव र पशुको मूत्रलाई झोलमलका रूपमा प्रयोग गरी माटो नचाहिने हाइड्रोपोनिक प्रविधिबाट धनियाँ र लेटस साग उत्पादन थालेका छन् ।
