विराटनगर–११ स्थित एउटा उच्च माविमा विज्ञान संकायमा पढ्दै गरेकी सिर्जना राईलाई केही साताअघि ह्वाट्सएपमा ‘तपाईंलाई २५ लाख भारुको चिट्ठा परेको छ’ भन्दै उनको फोटोसहितको संक्षिप्त जानकारी आयो । उनले यसबारे परिवारलाई सुनाइन्, तर कसैले पत्याएनन् । यसरी केही दिनसम्म लगातार चिट्ठाको रकम छुटाउन २५ हजार भारु बुझाउनुपर्छ भनियो ।
चारवर्षीय आशुतोष बस्नेतलाई आटाको डल्लाबाट डुनोट र सेलरोटी बनाउन मन पर्छ । आशुतोष मात्र हैन उसका मिल्ने साथीहरू पनि आटाको डल्लो लिन तँछाड–मछाड गर्छन् । आयातित प्लास्टिकका खेलौना आकर्षक भए पनि बालबालिकाले घरीघरी मुखमा हाल्ने गरेकाले हामी शिक्षकले साताको तीन दिन आटाको डल्लो र बेलाबेला सुजी दिने गरेका छौं । बिहानको प्रार्थनापछि पंक्तिबद्ध भई उनीहरू अभिनय गर्दै बालगीत गाउँछन् । र, कक्षाकोठामा उनीहरू आफूलाई मन पर्ने खेल सामग्रीसँग रमाउँछन् ।
केही दिनअघि दाङ, राजपुर गाउँपालिका–७ स्थित सिक्टा माविका शिक्षक हेमराज विक विद्यार्थी कुटेका कारण पक्राउ परे । गणित र विज्ञानका शिक्षक विकले आफ्नो विषयमा शून्य अंक ल्याएको भन्दै कक्षा १० का विद्यार्थीलाई नीलडाम हुने गरी कुटेका थिए ।
मैले परम्परागत खाजाको प्रवर्द्धनका लागि अघोषित अभियान सञ्चालन गरेको दुई दशकभन्दा बढी भयो । सञ्चारमाध्यममा लेखेर, अभिभावक र विद्यार्थीलाई अभिमुखीकरण गरेर यस अभियानलाई निरन्तरता दिइरहेकी छु ।
‘मैले सम्झेँ म्याम, भोलि पढा’को ।’ यूकेजी पढ्ने रमण मुखिया मधेसी समुदायका प्रतिनिधि पात्र हुन् जसले कक्षामा सधैँजसो यस्ता संवाद दोहोर्याउँछन् । एलकेजी पढ्ने नेहा यादव र मीनाक्षी मेहताले पनि साथीलाई ‘तपाईं’ र हामी शिक्षकलाई ‘तिम्रो/तेरो’ भन्ने गर्छन् । हामी शिक्षकले बारम्बार सिकाए पनि उनीहरू बेलाबेला यसरी नै बोल्ने गर्छन् ।
कुरा सन् ७० को दशकको भारतको हो । इन्दिरा गान्धीको प्रधानमन्त्रीकालमा स्कुले शिक्षामा व्यावसायिक कक्षा अनिवार्य थियो । कक्षा सातदेखि दससम्मका विद्यार्थीले साताका तीन दिन व्यावसायिक कक्षामा विद्यालयलाई चाहिने खाम, चक, मैनबत्ती, कागजका थुँगा आदि बनाउनुपर्थ्यो ।
सामुदायिक विद्यालयमा लामो समय अध्यापन गरेका ७९ वर्षीय जगत अर्यालले सेवानिवृत्तिपछि सत्र वर्षअघि प्रतिव्यक्ति पाँच रुपैयाँ संकलन गरी विराटेश्वर वृद्धाश्रम स्थापना गर्नुभयो । उहाँको आश्रमले अहिले मोरङसहित विभिन्न जिल्लाका सन्ताउन्न ज्येष्ठ नागरिकलाई आश्रय दिएको छ । अर्यालको दैनिकी आश्रमको व्यवस्थापनमा बित्ने गरेको छ ।
विराटनगर–११ की जानुका श्रेष्ठले साथीहरूसँग मिलेर महिलाका लागि जुत्ता–चप्पल बनाउन थालेको दुई दशक भयो । उनको समूहले तयार गरेका ती सामग्री विराटनगर, इटहरी र इलाममा खपत हुन थालेको पनि धेरै वर्ष भयो ।
बन्दाबन्दी सुरु भएयता लायन्य क्लब तथा रोटरी क्लबजस्ता दर्जनौं संघसंस्थाले विभिन्न विषयमा भर्चुअल संवाद थालेका छन् । पछिल्लो समय राजनीतिक दलहरूले आफ्ना नेता–कार्यकर्तासँग सम्पर्कको उपाय यसैलाई बनाएका छन् । भर्चुअल संवादमा सहभागी हुनेहरूको संख्या उल्लेख्य हुँदै गएको छ ।
नौ महिनाअघि खोटाङको दिक्तेल बजारनजिकको जनजागृति आवासीय विद्यालयले अवलोकन भ्रमणमा गएका हामीलाई कोसेलीस्वरूप अकबरे खुर्सानी दिएको थियो, जुन अहिले कौसीमा फलेको दुई महिना भयो । एउटा फुटेको प्लास्टिकको डस्टबिन र तीनवटा प्लास्टिकको जारमा फलेका अकबरे खुर्सानी र आफैंले जोहो गरेको बीउबाट फलेको आकाशे खुर्सानीले आंशिक रूपमा भए पनि आयातित खुर्सानीलाई विस्थापित गर्दै छन् ।
