शंकर तिवारी

वैशाख १५ गते इलाम-२ मा हुन हुने उपनिर्वाचनले राष्ट्रिय राजनीतिको ध्यान आकर्षित गरेको छ । यस क्षेत्रका विजेता सुबास नेम्वाङको अवसानपछि रिक्त हुन गएको स्थानमा  प्रचण्डले सत्ता गठबन्धनका सत्ता साझेदारहरू फेरेर तेस्रोपटक विश्वासको मत लिएपछि हुन लागेको निर्वाचनले २०८४ को आम निर्वाचनका लागि आफ्नो भाष्य खडा गर्नका लागि प्रमुख तीन दलले आफ्नो वर्चश्व देखाउने प्रतिष्ठाको लडाइँ बनाएका छन् ।

सन् १९५० को दशकदेखि नेपालमा उल्लेख्य परिवर्तन भएका छन् । धेरै सोचेका कुरा भएनन् र नसोचेका घटनाक्रम देखिए । यसले देखाउँछ, नेपाल आश्चर्यहरूको देश हो, जुन अन्यतिर विरलै हुन्छ । उदाहरणका लागि राजतन्त्र उन्मूलन,’ सन् २०२३ मा रूपा पब्लिकेसनबाट प्रकाशित राजनीतिशास्त्री लोकराज बरालको पछिल्लो किताब ‘नेपाल : फ्रम मोनार्की टु रिपब्लिक’ को सुरुवाती अध्यायमा लेखिएको छ ।

कांग्रेस पार्टी विधानले महाधिवेशन भएका वर्षबाहेक हरेक वर्ष महासमितिको परिकल्पना गरेको छ । तथापि ८औं महाधिवेशनयता महाधिवेशनबीचको अन्तरालमा एक पटक मात्र महासमिति आयोजना गर्ने परम्पराजस्तो रह्यो ।

३० जनवरी १९४८ मा साँझको नियमित प्रार्थनासभामा जाँदै गर्दा हिन्दु कट्टरपन्थी नाथुराम गोड्सेले प्रहार गरेको गोली लागेपछि महात्मा गान्धीले ‘हे राम’ भन्दै प्राण उत्सर्ग गरेका थिए । ७७ वर्ष बाँचेका गान्धीको मृत्युपछिको भौतिक देहरहित जीवन पनि ७७ वर्ष पूरा भएको छ । यी ७७ वर्षमा गान्धी अनेक कारणले चर्चामा रहे ।

२०३३ पुस १६ गते बीपी कोइरालाले आफ्ना साथीहरूसहित भारतको निर्वासित जीवन त्यागेर स्वदेश प्रत्यागमन गरेका थिए । २०२५ असोजमा रिहाइपश्चात् बीपीको भारत स्वनिर्वासन एउटा अत्यासको परिणति थियो । एकातर्फ राजाले सुवर्णशमशेरको भक्ति प्रस्ताव अनुसार कदम चालिरहेका थिएनन्, अर्कातर्फ रिहाइपश्चात् दरबारसँग वार्ताको ढोका उघ्रिरहेको थिएन ।

इतिहासकार नयराज पन्तले विसं २००७ कात्तिक–२००८ चैत्रसम्मको समयावधिमा लेखेको संस्कृतको डायरी मूल संस्कृत र नेपाली अनुवादसहित प्रकाशित छ– ‘राजा, राणा र कांग्रेस : नयराज पन्तको डायरी’ शीर्षकमा । किताबका सम्पादक/अनुवादक उनकै ज्येष्ठ सुपुत्र इतिहासकार महेशराज पन्त हुन् । साहित्यिक/राजनीतिक व्यक्तित्त्वका डायरी बग्रेल्ती प्रकाशन हुने भए पनि बीपी कोइरालाको डायरीमा आधारित चार किताबपछि यसरी डायरी सार्वजनिक वृत्तमा आउने विरल नेपालीमा परेका छन्– नयराज पन्त ।

एमाले संसदीय दलको बैठकमा सरकारको नीति तथा कार्यक्रम–२०८०/८१ लाई पारित गर्न नदिने उद्घोष गरेका प्रतिपक्षी नेता पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले संसद्मा दुई घण्टा लामो पट्यारलाग्दो टिप्पणी गरेका थिए ।

सोलुखुम्बुको लिखुखोलाको अभिजात परिवारमा २००२ सालमा जन्मेका राजनीतिक व्यक्तित्व पुरुषोत्तम बस्नेतको वैशाख २९ गते शुक्रबारका दिन निधन भयो । सक्रिय राजनीतिसँगै विचार निर्माण कार्यमा संलग्न रहने राजनीतिज्ञहरूको अभाव महसुस भैरहेको बेला पुरुषोत्तम बस्नेतको प्रस्थान गम्भीर चिन्ताको विषय हो । पछिल्लो समयमा सार्वजनिक सभा–समारोहमा त्यति धेरै उपस्थित नहुने र काठमाडौंको सिफलमा रहेको निजी निवासमा चिन्तन–मनन र लेखनमा अभ्यस्त रहने उनको दिनचर्या थियो । बीपी कोइराला र कांग्रेस पार्टीका अनेकन् अप्रकाशित सामग्री र इतिहासउपर घोत्लिनमा उनलाई अपार आनन्द लाग्थ्यो ।

उपनिर्वाचन परिणामपछि नेपाली राजनीति कता जाँदै छ भन्ने बहस जारी छ । एमाले, माओवादीलगायतका पार्टीलाई उपनिर्वाचनको परिणामले खास फरक नपरे पनि कांग्रेसी वृत्त अत्यन्त तरंगित देखिन्छ ।

२०६३ सालमा जनआन्दोलनको राप र तापमा राजा ज्ञानेन्द्रले जनअधिकार फिर्ता गर्दै लोकतन्त्र घोषणा गरेको १८ वर्ष पुग्न लागेको छ । यसबीच लोकतन्त्रमाथि अनेक संकट मात्र आइलगेनन्, राजनीतिक दलहरूको सुझबुझले ती संकट पार पनि लागे । दुईवटा संविधानसभाको निर्वाचनदेखि गणतान्त्रिक संविधान अन्तर्गत दुईवटा संसदीय, प्रदेश र पालिकास्तरीय चुनाव पनि सम्पन्न भएका छन् । २०८० को दशकमा पाइला राख्दै गर्दा लोकरिझ्याइँ लोकतन्त्रका लागि नयाँ खतरा बनेर आएको छ । यो आलेख लोकतन्त्र अनेक संकटबाट जुझ्दै कसरी अगाडि बढ्दै आएको छ र लोकरिझ्याइँबाट कसरी जोगिन सक्छ भन्नेमा केन्द्रित रहनेछ ।