२५.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १४२

शंकर तिवारी

शंकर तिवारीका लेखहरु :

उथलपुथल गाथा

सन् १९५० को दशकदेखि नेपालमा उल्लेख्य परिवर्तन भएका छन् । धेरै सोचेका कुरा भएनन् र नसोचेका घटनाक्रम देखिए । यसले देखाउँछ, नेपाल आश्चर्यहरूको देश हो, जुन अन्यतिर विरलै हुन्छ । उदाहरणका लागि राजतन्त्र उन्मूलन,’ सन् २०२३ मा रूपा पब्लिकेसनबाट प्रकाशित राजनीतिशास्त्री लोकराज बरालको पछिल्लो किताब ‘नेपाल : फ्रम मोनार्की टु रिपब्लिक’ को सुरुवाती अध्यायमा लेखिएको छ ।

कांग्रेस महासमितिभित्रको परिदृश्य 

कांग्रेस पार्टी विधानले महाधिवेशन भएका वर्षबाहेक हरेक वर्ष महासमितिको परिकल्पना गरेको छ । तथापि ८औं महाधिवेशनयता महाधिवेशनबीचको अन्तरालमा एक पटक मात्र महासमिति आयोजना गर्ने परम्पराजस्तो रह्यो ।

गान्धीका राम, अयोध्याका राम

३० जनवरी १९४८ मा साँझको नियमित प्रार्थनासभामा जाँदै गर्दा हिन्दु कट्टरपन्थी नाथुराम गोड्सेले प्रहार गरेको गोली लागेपछि महात्मा गान्धीले ‘हे राम’ भन्दै प्राण उत्सर्ग गरेका थिए । ७७ वर्ष बाँचेका गान्धीको मृत्युपछिको भौतिक देहरहित जीवन पनि ७७ वर्ष पूरा भएको छ । यी ७७ वर्षमा गान्धी अनेक कारणले चर्चामा रहे ।

राष्ट्रिय मेलमिलापको अन्तर्य

२०३३ पुस १६ गते बीपी कोइरालाले आफ्ना साथीहरूसहित भारतको निर्वासित जीवन त्यागेर स्वदेश प्रत्यागमन गरेका थिए । २०२५ असोजमा रिहाइपश्चात् बीपीको भारत स्वनिर्वासन एउटा अत्यासको परिणति थियो । एकातर्फ राजाले सुवर्णशमशेरको भक्ति प्रस्ताव अनुसार कदम चालिरहेका थिएनन्, अर्कातर्फ रिहाइपश्चात् दरबारसँग वार्ताको ढोका उघ्रिरहेको थिएन ।

राजा, राणा र कांग्रेसको ‘लभ ट्र्यांगल’

इतिहासकार नयराज पन्तले विसं २००७ कात्तिक–२००८ चैत्रसम्मको समयावधिमा लेखेको संस्कृतको डायरी मूल संस्कृत र नेपाली अनुवादसहित प्रकाशित छ– ‘राजा, राणा र कांग्रेस : नयराज पन्तको डायरी’ शीर्षकमा । किताबका सम्पादक/अनुवादक उनकै ज्येष्ठ सुपुत्र इतिहासकार महेशराज पन्त हुन् । साहित्यिक/राजनीतिक व्यक्तित्त्वका डायरी बग्रेल्ती प्रकाशन हुने भए पनि बीपी कोइरालाको डायरीमा आधारित चार किताबपछि यसरी डायरी सार्वजनिक वृत्तमा आउने विरल नेपालीमा परेका छन्– नयराज पन्त ।

गणतान्त्रिक संसद् कि राष्ट्रिय पञ्चायत ?

एमाले संसदीय दलको बैठकमा सरकारको नीति तथा कार्यक्रम–२०८०/८१ लाई पारित गर्न नदिने उद्घोष गरेका प्रतिपक्षी नेता पूर्वप्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीले संसद्मा दुई घण्टा लामो पट्यारलाग्दो टिप्पणी गरेका थिए ।

साहित्यिक चेत भएका लोकतन्त्रका अथक योद्धा

सोलुखुम्बुको लिखुखोलाको अभिजात परिवारमा २००२ सालमा जन्मेका राजनीतिक व्यक्तित्व पुरुषोत्तम बस्नेतको वैशाख २९ गते शुक्रबारका दिन निधन भयो । सक्रिय राजनीतिसँगै विचार निर्माण कार्यमा संलग्न रहने राजनीतिज्ञहरूको अभाव महसुस भैरहेको बेला पुरुषोत्तम बस्नेतको प्रस्थान गम्भीर चिन्ताको विषय हो । पछिल्लो समयमा सार्वजनिक सभा–समारोहमा त्यति धेरै उपस्थित नहुने र काठमाडौंको सिफलमा रहेको निजी निवासमा चिन्तन–मनन र लेखनमा अभ्यस्त रहने उनको दिनचर्या थियो । बीपी कोइराला र कांग्रेस पार्टीका अनेकन् अप्रकाशित सामग्री र इतिहासउपर घोत्लिनमा उनलाई अपार आनन्द लाग्थ्यो ।

देउवा नेतृत्व ‘एसेट’ कि ‘लायबिलिटी’ ?

उपनिर्वाचन परिणामपछि नेपाली राजनीति कता जाँदै छ भन्ने बहस जारी छ । एमाले, माओवादीलगायतका पार्टीलाई उपनिर्वाचनको परिणामले खास फरक नपरे पनि कांग्रेसी वृत्त अत्यन्त तरंगित देखिन्छ ।

लोकरिझ्याइँको बढ्दो खतरा

२०६३ सालमा जनआन्दोलनको राप र तापमा राजा ज्ञानेन्द्रले जनअधिकार फिर्ता गर्दै लोकतन्त्र घोषणा गरेको १८ वर्ष पुग्न लागेको छ । यसबीच लोकतन्त्रमाथि अनेक संकट मात्र आइलगेनन्, राजनीतिक दलहरूको सुझबुझले ती संकट पार पनि लागे । दुईवटा संविधानसभाको निर्वाचनदेखि गणतान्त्रिक संविधान अन्तर्गत दुईवटा संसदीय, प्रदेश र पालिकास्तरीय चुनाव पनि सम्पन्न भएका छन् । २०८० को दशकमा पाइला राख्दै गर्दा लोकरिझ्याइँ लोकतन्त्रका लागि नयाँ खतरा बनेर आएको छ । यो आलेख लोकतन्त्र अनेक संकटबाट जुझ्दै कसरी अगाडि बढ्दै आएको छ र लोकरिझ्याइँबाट कसरी जोगिन सक्छ भन्नेमा केन्द्रित रहनेछ ।

उपनिर्वाचनको अतिरिक्त तरंग

रामचन्द्र पौडेल (तनहुँ १) रमसहाय यादव (बारा २) रवि लामिछाने (चितवन २) निर्वाचित भएका क्षेत्र रिक्त हुन पुगेपछि ती स्थानमा आगामी वैशाख १० गते उपनिर्वाचन हुँदै छ । अहिलेको संसद्मा सत्ता गठबन्धनको अंकगणितमा यो उपनिर्वाचनले केही तात्त्विक फरक पर्दैन, तर पनि यसको महत्त्वलाई उपेक्षा गरिहाल्न मिल्दैन । यो आलेख उपनिर्वाचनले उत्पन्न गरेको तरंग र राष्ट्रिय राजनीतिमा पर्न सक्ने प्रभावबारे केन्द्रित हुनेछ ।