२२.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: २११

अरुणा उप्रेती

डा. उप्रेति पोषणविद् तथा लेखक हुन् ।

अरुणा उप्रेतीका लेखहरु :

मानसिक स्वास्थ्य र योग

भारतको कर्नाटकमा राष्ट्रिय मानसिक स्वास्थ्य र स्नायु विज्ञान संस्थान छ । यहाँ मानसिक रोग विज्ञहरूको उच्च स्तरको पढाइ पनि हुन्छ । सन् १९७० मा खुलेको यो संस्थानमा आयुर्वेद अध्ययनका साथै योगासनले मानसिक बिरामीलाई कसरी फाइदा गर्छ भनेर पनि अनुसन्धान सुरु भएको छ ।

खस्किरहेको विद्यालय शिक्षा

संविधानले प्रत्येक नागरिकलाई राज्यबाट आधारभूत तहसम्मको शिक्षा अनिवार्य र निःशुल्क तथा माध्यमिक तहसम्मको शिक्षा निःशुल्क पाउने हक दिएको छ । तर, सबैलाई सरकारी विद्यालयमा शिक्षा निःशुल्क छैन । अनेक शीर्षकका शुल्क असुल्ने गरिएको छ ।

मस्तिष्क र स्वस्थ भोजन

भोजन र स्वास्थ्यको सम्बन्धबारे विश्वभरि धेरै अध्ययन भएका छन्, हुँदै छन् । मानसिक स्वास्थ्य र भोजनको सम्बन्धबारे भने विस्तारै अध्ययन हुँदै छ । हाम्रो समुदायमा कति जनाले ‘खानाले पनि मस्तिष्कलाई स्वस्थ राख्छ र ?’ भनेर प्रश्न पनि गर्छन् । ‘मानसिक स्वास्थ्य र भोजनको सम्बन्ध हुन्छ र ? यो होइन होला’ भन्नेहरू पनि छन् ।

बालबालिकामा भूकम्पपछिको कुपोषण

भूकम्प, बाढी, ज्वालामुखी, आँधीबेहरीबाट बचेका व्यक्तिहरूलाई गाँस, बास र कपासको समस्या परिहाल्छ । जाजरकोट र अन्य जिल्लामा भूकम्पका कारण समस्या आइसकेको छ । राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय संस्थाहरूले यस्ता समस्यालाई नै निराकरण गर्न बढी तदारुकताका साथ काम गर्लान् भन्ने आशा त हुन्छ, तर अहिलेको अवस्थामा अब भूकम्पपछि विशेष गरी शिशु र बालबालिका कुपोषणग्रस्त नहोऊन्, उनीहरूमा शारीरिक–मानसिक अस्वस्थता नहोस् भनी छलफल थालिहाल्नुपर्छ ।

मानसिक स्वास्थ्य र भोजन

मानसिक स्वास्थ्यबारे छलफल चल्दा विज्ञ, औषधि र अस्पतालका सन्दर्भहरू मात्रै आउने गर्छन् । ‘मनको स्वास्थ्य भोजन र जीवनशैलीसँग पनि जोडिएको हुन्छ’ भन्नेबारे प्रायः अन्तर्क्रिया भएको पाइँदैन ।स्थ्य पनि राम्रो हुन्छ ।

बालबालिकाका लागि घातक हुन्छ मोबाइल

बालबालिका, किशोरकिशोरी कसैलाई पनि पत्रु खाना नदिनोस्; उनीहरूका मुटु, कलेजो, मृगौला बिग्रन्छन्’ भनेर मैले लेख्न थालेको २० वर्षभन्दा बढी भयो । कतिले पत्रु खाना दिन छोडे पनि, कतिले भने ‘आऽ केही हुँदैन, संसारभरि खाइरा छन्’ भन्दै छोराछोरीको बानी बदल्न सकेका छैनन् । उनीहरूले भविष्यमा थाहा पाउनेछन्, जब आफ्ना छोराछोरी युवावस्थामै मधुमेहको, मोटोपनको सिकार भएर अस्पताल धाउन थाल्छन् । तर त्यो बेला धेरै अबेर भइसकेको हुनेछ ।

नृत्यहरूको परिवर्तनचक्र

लेखक शैलीका छेत्रीको रजोनिवृत्तिमाथिको अनुसन्धानमूलक लेख ‘हर्मोनहरूको कस्मिक नृत्य’ (कोसेली, जेठ २०, २०७९) पढेपछि म आफ्नै पुराना दिनहरूमा फर्किएँ । ‘आवर बडी आवर सेल्भ’ किताब पढेपछि मैले रजोनिवृत्तिलाई झनै बुझेँ । यो किताबले मलाई रजोनिवृत्तिले हाम्रो संस्कृति, विचार अनि व्यवहारलाई असर पारेका तथ्यसित अवगत गरायो । नेपाली महिलामा रजोनिवृत्तिबारे जागरूकता पलाउन लाजका हजारौं घेरा पार गर्नुपर्ने स्थिति छ । किशोरी स्वास्थ्य, स्त्री गर्भपतन, स्त्रीस्तन क्यान्सर, पाठेघर क्यान्सर नबुझी रजोनिवृत्ति बुझिँदैन । 

चाहिँदैन पेसैपिच्छेको अस्पताल

शिक्षक अस्पताल खोल्ने सरकारी कार्यक्रम सुनेर हाँस्नु कि रुनु ! सरकारले शिक्षकका लागि भिन्नै अस्पतालको औचित्य पुष्टि गर्न सक्ने आधार छैन । किन शिक्षकका लागि भिन्नै अस्पताल ? अन्य अस्पतालमा शिक्षकहरूको उपचार हुँदैन र ? अनि शिक्षक अस्पताल पनि चितवनमा खोल्ने ? ‘मेडिकल हब’ मानिने ठाउँमा थप अस्पताल खोल्नु मूर्खता हो ।

अस्पताल तोडफोडको कुसंस्कृति

काठमाडौंमा केही महिनाअघि सडक भासिएर बनेको खाल्डोमा परेर बालकको मृत्यु भएको थियो । त्यस बेला सडक निमार्णमा गम्भीर लापरबाही गरेका ठेकेदारलाई सम्बन्धित परिवार–समुदायले कठालो समाउन सकेनन्, न त यस्तै प्रकृतिका अन्य घटनामै त्यस्तो गर्न सकेको उदाहरण छ । ठेकेदारहरूसँग गुन्डा हुन्छन्, बन्दुक हुन्छ ।

महिलाहरूमा हड्डी मक्किने समस्या

उमेर बढ्दै जाँदा मानिसको हड्डी पुरानो हुँदै जान्छ, मक्किन सुरु गर्छ । खानपिन, जीवनशैलीमा ध्यान दिए मक्किने क्रम केही ढिलो हुन्छ; हड्डी भाँचिने र दुख्ने समस्यालाई पनि कम गर्न सकिन्छ । हड्डी मक्किँदा यसमा रहेको प्वाल ठूलोठूलो हुन थाल्छ । विशेष गरी महिलामा यस्तो समस्या बढी हुन्छ ।