मधेसले गरेको भरोसा
सर्लाहीकी कल्पनाकुमारी कटुवालले झन्डै तीन दशकको शिक्षण पेसालाई अवकाश अवधिअगावै चटक्कै छाड्नुपर्ला भन्ने सोचेकी थिइनन् । संघीयताको अभ्याससँगै ०७४ सालमा भएको पहिलो स्थानीय तह निर्वाचनमा उनलाई सर्लाहीकै बरहथवा नगरपालिकामा मेयरको उम्मेदवार उठ्ने अवसर जुर्यो । उनी चुनाव उठिन्, पराजय भोगिन् ।
तर राजनीतिलाई यत्तिकै बिट मारिनन् । त्यसपछिको पाँचवर्षे सक्रिय राजनीति र जनतासँगको घुलमिलपछि गत वैशाखको चुनावमा तत्कालीन मेयर माओवादीका देवानन्द महतोलाई दोब्बर मतले पराजित गर्दै नगरपालिकाको नेतृत्वमा आइन् । अशिक्षा र गरिबी व्याप्त मधेसमा उनको नेतृत्व यतिखेर अर्थपूर्ण र उदाहरणीय बनेको छ ।
जमिनदार बाबु उजिरबहादुर कटुवालकी छोरी ५५ वर्षीया कल्पना सर्लाहीमै जन्मिइन्, हुर्किइन् । बुबाका माइली श्रीमतीतर्फकी एक्ली सन्तान कलपनाको हुर्काइ, बढाइ र पढाइ आमासितै मावलीतिरै भयो । बरहथवाको सबैभन्दा पुरानो स्कुल चक्र जनता सहिद माविबाट एसएलसी सकेपछि उनले ०४५ सालदेखि सोही विद्यालयको प्राथमिक तहमा पढाउन थालिन् । अघिल्लो स्थानीय चुनावमा उम्मेदवार बन्नु एक वर्षअघि मात्रै प्रावि तहको प्रथम श्रेणीमा बढुवा भएकी उनले औपचारिक शिक्षा बीएड हासिल गरेकी छन् ।
लामो समयदेखि शिक्षण पेसामा आबद्ध कटुवाललाई ०७४ को स्थानीय तह चुनावमा मेयर पदमा उम्मेदवार बन्न एमालेले प्रस्ताव ल्यायो । उनी हुँदाखाँदाको जागिर छाडेर चुनाव लड्ने पक्षमा थिइनन् । तर चिनेजानेका सबैले र पार्टी पंक्तिले नै भनेपछि उनी पछि हटिनन् । ‘मैले पनि यसो सम्झें, मेरो चेतनाको तह अगाडि बढिसक्यो, परिवारका लागि जति गरें गरें, अब समाजका लागि पनि केही समय दिनुपर्छ भनेर यतातिर प्रवेश गरें ।’
उनी पहिल्यैदेखि बेथिति र विकृतिविरुद्ध बोल्न रुचाउँथिन् । शिक्षण पेसामा हुँदा पनि विद्यार्थीको जीवन र भविष्यसँग जोडिएका पाटालाई मिहिन ढंगले हेर्थिन् । शिक्षाका बेथिति र सामाजिक विभेदबारे बोल्दा सधैं उनले अनेक राजनीतिक प्रहार खेप्थिन् । ‘मलाई यो कुरो ठीक छैन भनेर बोल्न मन लाग्छ । तर म एउटा कर्मचारी हुँ भन्ने कारणले रोकिहाल्थ्यो । त्यसैले पनि मलाई राजनीतिमा जानुपर्छ भन्ने लाग्यो,’ उनले भनिन् ।
विद्यार्थीकालदेखि नै राजनीतिप्रति लगाव थियो । ०३७ सालतिर स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियनमा आबद्ध भएर विद्यार्थी राजनीति गरेकी उनले त्यति बेलै आफू कम्युनिस्ट दलप्रति आकर्षित भएको सुनाइन् । शिक्षक भइसकेपछि नेपाल राष्ट्रिय शिक्षक संगठनमा रहेर अप्रत्यक्ष रूपमा एमालेको राजनीतिमा सक्रिय भएकी उनी उम्मेदवार हुने भएपछि जागिर छाडेर राजनीतिक यात्रामा लागिन् । उनी जति बेला एमालेको सक्रिय राजनीतिमा हिँड्न खोजेकी थिइन्, त्यति बेला उनलाई थाहा थियो, समाजले महिलाको नेतृत्व सजिलै स्विकार्दैन । सकारात्मक विचार राख्दा पनि घोचपेच हुने, महिलाले बोल्यो भनेर हँसीमजाक गर्ने चलनबारे उनी जानकार थिइन् । त्यसैले उनलाई लाग्थ्यो, बोल्न सक्ने महिलाको अवस्था त यस्तो छ भने ग्रामीण भेगका सीमान्तकृत महिलाको अवस्था के होला ? त्यसैले पनि उनले सोचिन्, बोल्न नसक्नेहरूलाई हौसला दिन पनि चुनावमार्फत महिला अगाडि आउनैपर्छ ।
पहिलो निर्वाचनमा पराजय भोगेपछि पनि उनी जनतासँगै रहिन् । बच्चा जन्मेपछि गरिने छठियारको रमाइलोदेखि अस्थि उठाउँदाको शोकसम्म बरहथवावासीहरूको साथमै रहिन् । त्यसैको प्रतिफल उनले दोस्रो पटक चुनावमा जित हासिल गरिन् । पहाडिया मूलकी महिलालाई मधेसले गरेको भरोसा अनि विश्वास सम्झिँदा मेयर कटुवाललाई आफ्नो जिम्मेवारी झनै बढेको महसुस हुन्छ ।
कार्यकाल सुरु गरेको पहिलो तीन महिना उनी फोहोर व्यवस्थापनमा सक्रिय भइन् । नगरपालिकाको झन्डै तीन किमि दूरी सडक किनारमा वृक्षरोपण गरिन् । अहिले उनी फोहोरबाट प्रांगारिक मल बनाउने तयारीमा जुटेकी छन् । स्र्रोतसाधनले भ्याएसम्म बरहथवावासीको जीवनस्तर उकास्न गरिबीको रेखामुनि रहेका वर्ग र समुदायको आधारभूत आवश्यकता पूरा गर्ने, रोजगारविहीन युवालाई स्वरोजगार बनाउने, कृषि उपजको उचित मूल्य दिलाउने, बजार व्यवस्थापन र महिला सशक्तीकरण जस्ता कामलाई उनले प्राथमिकतामा
राखेकी छन् । नगरभित्र अन्न, तेलहन, दलहन, नगदेबाली, तरकारीसम्म हरेक कृषि उपज उत्पादन भए पनि तिनले बजार नपाउँदा किसान मर्कामा परेको कुराले उनलाई घोचिरहन्छ । यस्ता समस्या समाधान गर्न उनले आफ्नै कार्यकालमा शीतभण्डारदेखि कृषिको आधुनिकीकरण र सिँचाइका योजनामा जोड दिएकी छन् । स्थानीय कच्चापदार्थमा आधारित उद्योग व्यवसाय अगाडि बढाउँदै रोजगारी सिर्जना गर्ने, बहुउद्देश्यीय उद्योग स्थापना गर्ने, उखु किसानका समस्या समाधान गर्न मध्यस्थकर्ता बन्ने योजना उनको छ । बरहथवा हाटलाई सहरोन्मुख नगरका रूपमा विकास गर्ने र बढ्दो जनसंख्या अनि सवारी चापलाई ध्यान दिएर सडक विस्तार गर्ने आकांक्षा पनि छ ।
आफ्नो कार्यकालमा नगरपालिकालाई साक्षर बनाउने, महिला शिक्षा, छोरीहरूलाई विद्यालय शिक्षामा जोड्ने, प्राविधिक शिक्षामा बढावा दिने योजनामा उनी बढी नै केन्द्रित छन् । मधेसमा दाइजो, तिलक जस्ता हानिकारक अभ्यासका कारण छोरीलाई पढाउन अभिभावक त्यति अघि सर्दैनन् । त्यसैले यस्तो सोचाइलाई चिर्दै छोरीहरूलाई पनि अवसर दिने वातावरण बनाउन प्राविधिक सहयोगका लागि कार्यविधि बनाएर जाने, जेहेन्दार एवं गरिब छोरीलाई सहयोग गर्ने योजना पनि उनका छन् । स्थानीय तहका मसिना आवश्यकतालाई उनले केलाएकी छन् । गरिबीको रेखामुनि रहेका धेरै जनता श्वासप्रश्वासको समस्या खेप्दा पनि स्वास्थ्य संस्थासम्म नपुग्ने गरेको, प्रसूति हुन अस्पताल नजाँदा शिशु र आमाको स्वास्थ्य खतरामा परेको, गर्भवती महिलाको स्वास्थ्य जटिलतामा अनदेखा गरेको जस्ता समस्या चिर्न आफू अघि सर्ने मेयर कटुवालले बताइन् ।
पोषणको क्षेत्रमा सहयोग पुर्याउने गरी गर्भजाँचमा प्रेरित गर्न, गर्भवतीहरूको तथ्यांक संकलन गर्दै आवश्यक सेवा पुर्याउनेदेखि प्रसूति सेवाका लागि अस्पताल जान नसक्ने परिवारलाई आर्थिक सहयोग दिनेसम्मका योजना उनीसँग छन् । स्थानीय तहमा विद्यालयभन्दा मन्दिरका लागि योजना माग्नेहरू धेरै आउने गरेको उनको अनभुव छ । एउटै दुर्गा मेला एउटै वडामा तीनचार ठाउँ हुने र त्यसैका लागि चन्दा उठाइने गरेको उनले देखेकी छन् । गुणस्तरीय शिक्षामा छलफल नगर्ने, विद्यालयमा डेस्क–बेन्च छन् कि छैनन् भनेर चासो नदेखाउने तर मन्दिर र मेलाका लागि चन्दा उठाउन हिँड्नेहरूलाई उनले प्रश्न गर्ने गरेकी छन् ।
कान्तिपुर ३० औं वार्षिकोत्सव विशेषांक 'नारी नेतृत्व'का सम्पूर्ण सामग्री :
प्राथमिकतामा सामाजिक न्याय
मेयर बन्न उपमेयरको परीक्षा
कर्णालीकी अब्बल
आधारभूत स्वास्थ्य सेवा मूल एजेन्डा
सबैलाई समेट्ने सद्भावना
महिलाको आत्मविश्वास बढाउन अग्रसर
‘अध्यक्षसँग दिदीबहिनी’
महिलालाई महिलाकै भर
जसले दोहोर्याइन् कार्यकाल
कार्यालय सहायकदेखि मेयरसम्म
रेनुको ‘रनिङ’
महिला–बालबालिकालाई छुट्टै अस्पताल
जसलाई कामले दोहोर्यायो
किसानमुखी कार्यक्रम
अध्यक्षसँगै सोध्छन्– ‘अध्यक्षज्यू खोइ’
एकीकृत नमुना बस्ती बसाउँदै
स्वावलम्बी अभियान
बालविवाह रोक्ने कदम
क्यालेन्डर बनाएरै जनसेवा
आयआर्जनको आयतन बढाउँदै
बालविकासमा ध्यान
स्वयंसेवाबाट राजनीति
नयाँ बिर्तामोडको परिकल्पना
पूरा भएको एउटा सपना
