‘अध्यक्षसँग दिदीबहिनी’

पालिकाको नेतृत्व सम्हाल्ने अवसर आएपछि उनलाई बेलाबखत सामाजिक व्यवहारले खिन्न बनाउँछन् । विभिन्न कार्यक्रममा पालिका बाहिर वा जिल्ला बाहिर जाँदा उनलाई धेरैजसोले एउटै कुरा सोध्छन्, ‘तपाईं कुन पालिकाको उपाध्यक्ष नि ?’ यस्ता प्रश्न सुनेपछि उनी हाँस्दै आफ्नो परिचय दिन्छिन् र भन्छिन्, ‘महिला प्रमुख हुनै मिल्दैन र ?’

यस्ता व्यवहारको साक्षी बन्दा उनलाई लाग्छ, आम समुदायमा अझै पनि महिला नेतृत्वमा पुग्न सक्षम छन् भन्ने मानसिकताको विकास भएको छैन ।मोदी गाउँपालिका–७ (तत्कालीन राम्जादेउराली गाविस) मा ०२७ सालमा जन्मेकी उनी परिवारको छैटौं सन्तान थिइन् । भारतीय सेनामा भर्ती भएका बाबु बलभद्रले दोस्रो विश्वयुद्धका कारण सेनाको जागिर छाडे पनि भारतकै प्रतिष्ठित चिया कम्पनीमा काम गरेकाले हीरादेवीले अभावको बाल्यकाल बिताउनुपरेन । ०३९ सालमा कक्षा ७ मा पढ्दा अखिल पाँचौंको सदस्यता लिएकी शर्माले ०४३ सालमा कक्षा १० मा पढ्दा अखिल नेपाल महिला संघको सदस्यता लिइन् ।

०४५ सालमा शिक्षण पेसामा लागेपछि उनलाई शिक्षणसँगै राजनीतिमा लाग्न थप समय मिल्यो । शिक्षण पेसामा रहँदा अखिल नेपाल शिक्षक संघमा रहेर काम गरिन् । यति बेला उनको राजनीतिक यात्रा थप गतिशील बन्यो । अखिल नेपाल शिक्षक संगठनको जिल्ला उपाध्यक्ष र शिक्षकको छाता संगठन (नेपाल शिक्षक संघ) को जिल्ला अध्यक्षसम्म भएकी उनले एमालेको क्रियाशील सदस्यता भने ०४७ मै लिएकी थिइन् ।

०४३ सालमा एसएलसी सकेपछि उनी नर्सिङ पढ्न पोखरा पुगिन् । तर त्यही बेला उनको बिहे भएपछि पढाइ अघि बढेन । त्यही वर्ष उनी दुर्लुङको जनश्रम प्राविमा अस्थायी शिक्षकका रूपमा नियुक्त भइन् । ०४८ सालमा भने उनको जागिर स्थायी भयो । जागिरे जीवन र परिवारको व्यवस्थापनसँगै उनले नेपाली विषयमा स्नातकसम्मको पढाइ सकिन् । ०७४ को स्थानीय तहको निर्वाचनताका २९ वर्ष सेवा अवधिसहित अवकाश लिएकी उनी गत निर्वाचनमा मोदी गाउँपालिको नेतृत्व सम्हाल्ने ठाउँमा आइपुगिन् ।

स्थानीय तहको नेतृत्व सम्हालेपछि भने उनलाई कहिलेकाहीँ पुरुषमैत्री समाजको ऐना झल्किएको महसुस हुन्छ । ‘अलिकति चलखेल हुन्छ नै । आफू नै हाइलाइट हुनुपर्छ भन्ने मानसिकता पुरुषमा हुन्छ,’ उनले भनिन्, ‘यस्तो प्रवृत्तिविरुद्ध लडिराख्नुपर्छ ।’ महिलाको हातमा स्थानीय तहको नेतृत्व हुँदा त्यसको सोझो असर सुशासनमा पर्छ भन्ने उनलाई लाग्छ । महिला प्रमुख भएकै कारण ठेकेदार, कर्मचारी, उपभोक्ता समितिलगायतले आफ्नो स्वार्थ भजाउन नसकेको उनको अनुभव छ । ‘पुरुष भएको भए साँझबिहान खानेपिउने हुन्थ्यो । त्यही बेलामा केके कुरामा डिल हुन्थ्यो होला । म महिला भएकाले बस्नेखाने, भएन । त्यही भएर होला, कहिलेकाहीँ अपेक्षाअनुसार काम हुन सकेको छैन ।’

स्थानीय तहको नेतृत्वमा महिला आउँदा त्यसबाट महिला धेरै लाभान्वित हुने उनले बताइन् । आफू नेतृत्वमा आएपछि अधिक महिला खुसी भएको र उनीहरूको आत्मबल बढेको उनको दाबी छ । यसअघि पुरुष प्रमुखसँग खुलेर कुरा गर्न नसक्ने महिलाले अहिले आफूसँग सुखदुःख साटिरहेको उनको भनाइ छ ।

महिलाहरूसँग संवाद र छलफल बढाउन सजिलो होस् भनेर उनले ‘अध्यक्षसँग दिदीबहिनी’ कार्यक्रम राखेकी छन् । पालिकाभित्रका गृहिणीलाई सक्षम बनाउन शिक्षक सेवा आयोग, लोक सेवा आयोगका परीक्षाको तयारी कक्षा सञ्चालन गरेकी छन् । घरमै बसेर पनि महिलाले लोक सेवा र शिक्षक सेवा आयोगको तयारी गर्न सकून् भनेर यस्ता कक्षा सञ्चालन गरिएको उनले जनाइन् ।

शिक्षण पेसाबाटै आएका कारण सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक सुधारका लागि शिक्षकको मागका आधारमा क्षमता विकास र विषयगत तालिम, शिक्षकहरूलाई शैक्षिक अवलोकन भ्रमण, शैक्षिक सामग्री उपलब्ध गराउनेलगायतका काम उनको नेतृत्वमा भइरहेका छन् । ‘अध्यक्षसँग सुत्केरी कार्यक्रम’ मार्फत नियमित जाँच गराएर त्यहीँ सुत्केरी गराउनेलाई पालिकाले २५ सय रुपैयाँ प्रदान गर्न थालेको छ । उनले नेतृत्व सम्हालेपछि पालिकाले ४० वर्षभन्दा माथिका महिलाको पाठेघरको स्क्रिनिङ कार्यक्रम सुरु गरेको छ ।

कार्यकाल सम्हालेको यतिका महिनामा उनले केही अनुभव बटुलेकी छन् । विद्यमान कर्मचारीतन्त्रका कारण हरेक क्षेत्रको अपेक्षित विकास हुन नसकेको तीतो यथार्थ आफूले भोगेको उनको भनाइ छ । ‘म शिक्षण पेसाबाट आएकाले होला, एक/दुई रुपैयाँ पनि एक्स्ट्रा खानुहुँदैन भन्ने मानसिकता छ । तर यता त्यस्तो हुँदो रहेनछ । कुनै कार्यक्रमलाई तीन लाख छुट्टिएको छ भने हामीले एक लाख जोगाएर काम गरौं न भन्ने हुन्छ । तर कर्मचारीमा त्यस्तो नहुँदो रहेछ । बिल मिलाइवरी सबै खर्च गर्नैपर्ने । त्यसले त कसरी विकास हुन्छ र ?’

कर्मचारी र ठेकेदारहरूको मिलेमतोकै कारण लाखौं रुपैयाँ उठ्ने नदीजन्य पदार्थबाट पालिकाले फाइदा लिन नसकेको उनको गुनासो छ । ‘कैयौं पटक हामीले दोहन भयो भनेर पुलिसलाई खबर गर्‍यौं । प्रहरी र ठेकेदारबीच सेटिङ हुँदो रहेछ कि कसो हो, त्यहाँ पुगेर पनि पुलिस कसैलाई देखिएन भन्दै फर्किन्छन्,’ उनले भनिन्, ‘ठेक्का लगाउँदा कसैले नहाल्ने, नदीमा ढुंगागिट्टी पनि नरहने । यसले त पालिकालाई ठूलो नोक्सान भएको छ ।’

आफू महिला भएकै कारण अरूले भन्दा फरक र उदाहरणीय काम गर्ने हुटहुटी भए पनि नियमित कामकाजकै कारण विशेष योजनाहरूतिर सोच्नै नपाएको उनले बताइन् ।

कान्तिपुर ३० औं वार्षिकोत्सव विशेषांक 'नारी नेतृत्व'का सम्पूर्ण सामग्री :

• प्राथमिकतामा सामाजिक न्याय

• मेयर बन्न उपमेयरको परीक्षा

• कर्णालीकी अब्बल

• आधारभूत स्वास्थ्य सेवा मूल एजेन्डा

• सबैलाई समेट्ने सद्भावना

• महिलाको आत्मविश्वास बढाउन अग्रसर

• महिलालाई महिलाकै भर

• जसले दोहोर्‍याइन् कार्यकाल

• कार्यालय सहायकदेखि मेयरसम्म

• रेनुको ‘रनिङ’

• महिला–बालबालिकालाई छुट्टै अस्पताल

• जसलाई कामले दोहोर्‍यायो

• किसानमुखी कार्यक्रम

• अध्यक्षसँगै सोध्छन्– ‘अध्यक्षज्यू खोइ’

• एकीकृत नमुना बस्ती बसाउँदै

• स्वावलम्बी अभियान

• बालविवाह रोक्ने कदम

• मधेसले गरेको भरोसा

• क्यालेन्डर बनाएरै जनसेवा

• आयआर्जनको आयतन बढाउँदै

• बालविकासमा ध्यान

• स्वयंसेवाबाट राजनीति

• नयाँ बिर्तामोडको परिकल्पना

• पूरा भएको एउटा सपना