कर्णालीकी अब्बल 

विद्यार्थी आन्दोलनबाट राजनीतिक जीवनमा प्रवेश गरेकी मोहनमायाको योजना छ, पूर्वाधारसँगै सामाजिक न्यायको विकास गरी वीरेन्द्रनगरलाई समृद्ध बनाउने ।

२०३६ मा वीरेन्द्रनगर–१६ गर्पनको मध्यमवर्गीय परिवारमा जन्मेकी मोहनमायाको बाल्यकाल पढाइ र घरायसी कामसँगै बित्यो । जागिरे बाबु भएकाले उनले धेरै अभाव र दुःख भने झेलिनन् । तर महिलालाई हेर्ने समाजको नजर फरक छ भन्ने कुरा भने उनको मनमा बिझिराख्थ्यो ।

राजनीतिशास्त्रमा स्नातकोत्तर र कानुनमा स्नातक गरेकी मोहनमायालाई धेरैले दिने एउटै सुझाव हुन्थ्यो, पढालिखा महिलाले जागिर नै खानुपर्छ । तर, उनको लगाव राजनीतिमै थियो । यसबाटै समाज परिवर्तन गर्न सकिन्छ भन्ने उनको जो ठनाइ थियो ।

‘सफलताको जगमा संघर्ष त लुकेकै हुन्छ’ भन्छिन्, ‘मैले पनि यहाँसम्म आइपुग्न धेरै संघर्ष गर्नॅपर्‍यो जसमध्ये जागिर होइन राजनीतिक बाटो मेरा लागि हो भनेर आफन्त र समाजलाई बुझाउनु पनि एउटा थियो ।’

आफ्नो कार्यकालमा स्थानीय तहले गर्ने विकास निर्माणका कामबाट महिलाले प्रत्यक्ष लाभ लिन सकून् भन्ने उनी ठान्छिन् । उनी निर्वाचित भएपछि केही ठूला विकासका परियोजनाहरू नगरपालिकामा सुरु भएका छन् । जस्तो कि, १ लाख ५४ स्थायीसहित ४ लाख नगरवासीलाई स्वच्छ पानी खुवाउन नगरपालिकाकै योजनामा भेरी लिफ्टिङ आयोजना सुरु भइसकेको छ । संघीय, प्रादेशिक र स्थानीय सरकारको सहकार्यमा विश्व बैंकको सहयोगमा ७ करोड रुपैयाँ लागतको यो परियोजनाले झन्डै ५ लाख जनसंख्यालाई स्वच्छ खानेपानी सुविधा दिने विश्वास योगमायाको छ । त्यस्तै, नगरपालिकाले नगर गौरवको योजनाअन्तर्गत ५ करोडको लागतमा ३२ किलोमिटरको चक्रपथ निर्माणको काम पनि धमाधम गर्दै छ । उनको नेतृत्वमा यो वर्ष वीरेन्द्रनगरमा २ करोड रुपैयाँको लागतमा ल्यान्डफिल साइटको काम अघि बढेको छ । योगमाया २ वर्षभित्र वीरेन्द्रनगरका सबै भित्री सडकहरू पिच भएको देख्न चाहन्छिन् । त्यसका लागि ६० करोड रुपैयाँ विनियोजन पनि भइसकेको छ ।

यसरी, करोडौंका विकास परियोजनाहरूको नेतृत्व सम्हालिरहेकी मोहनमाया लामो राजनीतिको बाटो हिँडेर यहाँसम्म आइपुगेकी हुन् । विद्यालय पढ्दादेखि अनेरास्ववियुले आयोजना गर्ने विभिन्न आन्दोलनमा सक्रियता जनाउँदै उनी सक्रिय राजनीतिमा हाम फालिन् । उनी २०५६ सालमा अनेरास्ववियु जिल्ला कमिटी सदस्य हुँदै राष्ट्रिय परिषद् सदस्यसम्म पनि भइन् ।

विवाह गरेपछि केही बर्ष उनको राजनीतिक यात्रा सुस्त भयो । तर, फेरि नयाँ जाँगरका साथ उनी राजनीतिमा फर्किन् । परिणामतः २०६३ सालमा अखिल नेपाल महिला संघको जिल्ला अध्यक्ष र २०६५ मा नेकपा एमालेको जिल्ला सदस्य हुँदै केन्द्रीय सदस्यसम्म भइन् ।

२०७४ मा उनले एमालेको तर्फबाट वीरेन्द्रनगर नगरपालिकाको उपप्रमुखको टिकट पाइन् । उपप्रमुखको अनुभवले उनलाई यसपालि नगरप्रमुखकको टिकट दिलाइदियो । भन्छिन्, ‘जनताले मलाई विश्वास गरे र जितेँ पनि ।’

महिलाको हातमा नगरप्रमुखको नेतृत्व आउँदा राजनीतिमा लागेका समग्र महिलाहरूलाई अघि बढ्न प्रेरणा मिल्ने उनको ठम्याइ छ । भन्छिन्, ‘आउने दिनमा दिनमा प्रमुख पदमा महिलाले दाबी गर्न थप सहज भएको छ ।’

उपप्रमुखको ५ वर्षको कार्यकाल पूरा गरेपछि मोहनमाया समाजको सबै तह र तप्कालाई छुने विकास गर्न जरुरी भएको निष्कर्षमा पुगेकी छन् । ‘महिला जनप्रतिनिधि भएकाले स्वाभाविक रूपले महिलाको मुद्दालाई बढी महत्त्व दिएकी छु,’ उनले भनिन्, ‘महिला आन्दोलनबाटै आएकाले मैले महिलाका धेरै समस्या बुझेकी छु र त्यसलाई हल गर्ने बाटामा लागेकी छु ।’

कर्णालीमा बालविवाह र छाउपडी प्रथाजस्ता कुरीति धेरै छन् । यिनलाई हटाउने र सामाजिक न्यायको प्रत्याभूति दिलाउने कामलाई भौतिक विकासजत्तिकै महत्त्व दिएकी छन् उनले । शिक्षा, स्वास्थ्य र पूर्वाधारका अलावा महिला सशक्तीकरणको मुद्दा सधैं आफूले प्राथमिकतामा राखेको उनी बताउँछिन् ।

उनकै नेतृत्वमा नगरपालिकाले शिक्षामा १० वर्षीय रणनीतिक योजना तयार पारेर अगाडि बढेको छ । यसमा सबै बालबालिकालाई गुणस्तरीय र जीवनोपयोगी शिक्षा दिनेदेखि वीरेन्द्रनगरलाई शैक्षिक हब बनाउनेसम्मका योजना छन् । महिलाहरूलाई कानुनी सेवा निःशुल्क दिनेदेखि स्यानेटरी प्याड सबै स्वास्थ्यचौकीबाट निःशुल्क वितरण गर्ने काम पनि उनले अगाडि बढाएकी छन् ।

‘गर्भवती महिलाहरूलाई निःशुल्क भिडियो एक्सरे र एम्बुलेन्स सेवा सुरु भइसकेको छ,’ उनले भनिन्, ‘समस्यामा परेका महिलाहरूका लागि ५० जनाको क्षमताको सुरक्षित आवासगृह पनि निर्माण गरिसकेका छौं ।’

ढकालकै नेतृत्वमा ‘एक घर एक महिला स्वरोजगार, वीरेन्द्रनगरको विकास र समृद्धिको मूल आधार’ नारासहित नगरपालिका अघि बढेको छ । उनले अहिलेसम्म नगरभित्रका ५ सय महिलालाई विभिन्न स्वरोजगारमूलक तालिम दिई आयआर्जनमा लगाएकी छन् ।

नगरपालिकाकै सहयोगमा ३५ महिलाले वीरेन्द्रनगरमा अटो चलाइरहेका छन् । ढाका बुनाइ, डेरी सञ्चालन, सेक्युरिटी गार्ड, साना उद्यमलगायतलाई प्राथमिकता दिई यो कार्यक्रम सुरु गरिएको हो ।

‘अहिले पनि महिलाहरूलाई उनीहरूले इच्छाएको तालिम दिलाउने गरी फाराम भराएका छौं,’ भन्छिन्, ‘उहाँहरूलाई विभिन्न व्यावसायिक तालिम दिएर आत्मनिर्भर बनाउन खोजेका छौं, मेरो कार्यकालभित्र कम्तीमा ५ हजार महिलाहरू आत्मनिर्भर बन्ने गरी नेतृत्व विकासका कार्यक्रमलाई प्राथमिकतामा राखेको छु ।’

स्थानीय तहमा महिला मेयर हुनुको अर्थ हो समावेशी विकासले प्राथमिकता पाउनु । ठूला पूर्वाधारका योजना निमार्ण देखी स–साना कुराहरूमा पनि महिला मेयरले ध्यान दिन सक्छन् भन्ने अनुभव उनीसँग छ । शिक्षा, स्वास्थ्य, सामाजिक न्याय र सीमान्तीकृत वर्गको सशक्तीकरणजस्ता मामिलाले आफू महिला भएका कारण बढी प्राथमिकता पाएको उनी ठान्छिन् ।

‘स्थानीय तहमा महिला प्रमुख हुँदा सेवा प्रवाहमा सबैको सहज पहुँच भएको अनुभव मैले गरेकी छु’ भन्छिन्, ‘महिला मेयर भएपछि महिला तथा सीमान्तीकृत समुदायको सहज पहुँच भएको सेवाग्राहीले महसुस गरेका छन् ।’

नेतृत्वमा महिला हुँदा आम मानिसले गुनासो र मागहरू सजिलै राख्न सक्दा रहेछन् भन्ने अनुभव पनि उनको छ । ‘पारदर्शिता र जवाफदेहिता अझै धेरै बढेको छ । योजना पनि महिला र सीमान्तीकृत वर्गको पक्षमा ज्यादा निमार्ण हुन थालेका छन्’ भन्छिन्, ‘मेरो कार्यकालमा सामाजिक न्यायसहितको विकासमा पनि जोड हुनेछ ।’ आफ्नो कार्यकालमा स्थानीय तहमा विकास निर्माणमा महिलाको सहभागिता बढेको देख्दा उनलाई खुसी लाग्छ ।

नेतृत्वमा भएका बेला गाउँघरमा जाँदा उनले अनेकन् रमाइला अनुभवहरू सँगालेकी छन् । कतिले उनलाई आफ्नै छोरीजस्तै रैछन् भन्छन्, कतिले दिदीबहिनीको साइनो गाँसेर कुराकानी गर्छन् । ‘गाउँमा जाँदा धेरै माया पाउँछु’ कर्णालीकी एक्ली महिला मेयर भन्छिन्, ‘विशेषगरी ज्येष्ठ नागरिकहरूले माया देखाउनुहुन्छ । अनि स–साना नानीहरूले हामी पनि हजुरजस्तै मेयर बन्ने के गर्नुपर्छ भन्दै प्रश्न पनि गर्छन् ।’

कान्तिपुर ३० औं वार्षिकोत्सव विशेषांक 'नारी नेतृत्व'का सम्पूर्ण सामग्री :

• प्राथमिकतामा सामाजिक न्याय

• मेयर बन्न उपमेयरको परीक्षा

• आधारभूत स्वास्थ्य सेवा मूल एजेन्डा

• सबैलाई समेट्ने सद्भावना

• महिलाको आत्मविश्वास बढाउन अग्रसर

• ‘अध्यक्षसँग दिदीबहिनी’

• महिलालाई महिलाकै भर

• जसले दोहोर्‍याइन् कार्यकाल

• कार्यालय सहायकदेखि मेयरसम्म

• रेनुको ‘रनिङ’

• महिला–बालबालिकालाई छुट्टै अस्पताल

• जसलाई कामले दोहोर्‍यायो

• किसानमुखी कार्यक्रम

• अध्यक्षसँगै सोध्छन्– ‘अध्यक्षज्यू खोइ’

• एकीकृत नमुना बस्ती बसाउँदै

• स्वावलम्बी अभियान

• बालविवाह रोक्ने कदम

• मधेसले गरेको भरोसा

• क्यालेन्डर बनाएरै जनसेवा

• आयआर्जनको आयतन बढाउँदै

• बालविकासमा ध्यान

• स्वयंसेवाबाट राजनीति

• नयाँ बिर्तामोडको परिकल्पना

• पूरा भएको एउटा सपना