नारी नेतृत्व

जसले दोहोर्‍याइन् कार्यकाल

एउटै पालिकाको दुई कार्यकाल महिलाको नेतृत्व पाउँदा के–कस्ता परिवर्तन आउन सक्छन्, उदाहरण बन्ने गरी काम गरेर देखाउने सपना

गाउँपालिका अध्यक्ष लक्ष्मीदेवी पाण्डेकै नेतृत्वमा उज्यालो हुप्सेकोट कार्यक्रम सुरु भएको छ, यसमा प्रदेश र केन्द्र सरकारको समेत ४० करोडको योजनामा विद्युतीकरण गर्ने काम अन्तिम चरणमा छ

लक्ष्मीदेवी पाण्डे, अध्यक्ष, हुप्सेकोट गाउँपालिका, नवलपरासी

फाल्गुन ७, २०७९नारायण शर्मा

पाँच दिदीबहिनी र तीन दाजुभाइकी साइँली लक्ष्मीदेवी पाण्डे सानैदेखि राजनीतिबारे जानकार थिइन् । पाल्पाको बाकामलाङ गाउँ पञ्चायतका तत्कालीन प्रधानपञ्च हिरण्यलाल पाण्डे उनका माइलाबा थिए । उनकै कारण घरमा थुप्रै मान्छे आइरहन्थे । तिनले अनेक समस्या राख्थे, छलफल गर्थे, वादविवाद गर्थे । त्यो सुन्दासुन्दै लक्ष्मीदेवीले समाजलाई धेरथोर बुझ्न थालिसकेकी थिइन् । भविष्यमा आफू पनि माइलाबा झैं बन्ने सपना उनको मनमा पलाउँदै गयो ।

पाल्पाबाट उनको परिवार नवलपरासीको पहाडी दुर्गम बेलभन्ज्याङमा ०३२ सालमा बसाइँ सर्‍यो । एसएलसी दिन भने उनी पाल्पाको तानसेन पुगिन् । विद्यार्थी जीवनदेखि नै नेपाली कांग्रेसको भ्रातृ संगठन नेपाल विद्यार्थी संघमा सक्रिय लक्ष्मीले त्यसपछि राजनीतिको बाटो कहिल्यै छाडिनन् । ०४६ सालमा पोखराको पृथ्वीनारायण क्याम्समा पढदा पढ्दै उनी बिहे गरेर स्याङ्जा पुगिन् । त्यहीँको घरपायकमा वालिङ क्याम्पसमा पढ्दापढ्दै ०४७ सालमा उनी नेविसंघकी सदस्य भइन् । उनको बिहेपछिको घर स्याङ्जा र नवलपरासीको हुप्सेकोट दुवैतिर थियो । पढाइ सकेपछि भने उनी हुप्सेकोटमै बस्न थालिन् ।

०५७ मा महिला संघको जिल्ला सचिवमा निर्वाचित हुँदा उनले हुप्सेकोटमा पढाउन थालिसकेकी थिइन् । अस्थायी शिक्षक भएर ४ बर्ष काम गरेपछि ०६० सालमा उनी स्थायी भइन् । ‘आफैं कमाउने भएपछि राजनीति गर्न झन् सजिलो भयो । कतै हिँड्न वा कुनै कार्यक्रम आयोजना गर्न आफैं पैसा खर्च गर्न सक्थे,’ पाण्डेले भनिन्, ‘घरपरिवारबाट रोकावट थिएन ।’ उनले १८ वर्ष सरकारी विद्यालय पढाइन् । ०७४ पछि भने उनले सक्रिय राजनीतिमा होमिनकै लागि स्थायी शिक्षकबाट राजीनामा दिइन् ।

०७४ मा स्थानीय तहको निर्वाचनमा कांग्रेसबाट उनी हुप्सेकोट गाउँपालिका अध्यक्षमा निर्वाचित भइन् । पहिलो कार्यकालमा उनलाई केही फरक काम गर्छु भन्ने हुटहुटी शान्त पार्ने अवसर, धेरै नयाँ कुरा सिक्ने र अनुभवमा खारिने मौका जस्तो भयो । पहिलो कार्यकालयको अनुभवले खारिएकी उनलाई दोस्रो कार्यकालमा पनि पार्टीले गाउँपालिका अध्यक्षको उम्मेदवार बनायो । उनी फेरि दोस्रो पटक पनि विजयी बनिन् ।

दोस्रो कार्यकालमा आफूलाई धेरै जिम्मेवारी थपिएको अनुभव उनको छ । ‘अब मलाई के पीर छ भने दोस्रो कार्यकालमा देशैले सम्झिने गरी काम गर्नुपर्ने चुनौती छ,’ उनले भनिन् । यही चुनौती पूरा गर्न उनी सकभर जनताको घरसम्मै जाने कोसिस गर्छिन् । स्थानीयका कुरा सुन्ने र तिनका समस्यालाई सामर्थ्यले भ्याएसम्म पूरा गर्ने प्रयत्न गर्छिन् ।

स्थानीय तहको नेतृत्व महिलाको काँधमा आएपछि गाउँघर डुल्दा महिलाहरूले आफूसँग खुलेर समस्या भन्ने गरेको अनुभव उनको छ । आफूसँग सम्पर्कमा आउने महिलामध्ये धेरैले रोजगारी र आयआर्जनकै विषय सुनाउने गरेको उनको भनाइ छ । त्यसैले पनि पालिकाले महिला उद्यमशीलतालाई प्राथमिकतामा राखेको उनले जनाइन् । तरकारी खेती, पशुपालन, दुना–टपरी लगाउने, अगरबत्ती बनाउने, प्याकेजिङ गर्ने जस्ता सीप विकाससम्बन्धी तालिममा महिलालाई सहभागी गराउन थालेको उनले बताइन् । महिलाहरू आय आर्जनमा अग्रसर हुन सके भने घरायसी झैझगडा पनि कम हुने उनको अनुभव छ । ‘विकासका पूर्वाधार र उद्यमशीलतालाई सँगै लैजान मैले महिलालाई दिइने तालिमलाई प्राथमिकता दिँदै आएकी छु,’ उनले भनिन् ।

पहिलो कार्यकालमा उनले पालिकाका ६ मध्ये ५ वडामा कार्यालय भवन निर्माण गरेर सेवा प्रवाहलाई चुस्त बनाउने प्रयास थालेकी थिइन् । अहिलेको कार्यकालमा भने सबै वडामा स्वास्थ्य चौकी भवन बनिसकेका छन् । अब पालिकाले नै सञ्चालन गर्ने गरी पालिकास्तरीय अस्पताल निर्माण गरेर सञ्चालन गर्न उनी कस्सिएकी छिन् । खानेपानी, शिक्षा र स्वास्थ्य जस्ता आधारभूत सुविधाबाट कोही पनि वञ्चित नहोऊन् भनेर आफूले प्राथमिकता निर्धारण गरेको उनले जनाइन् ।

गाउँपालिका अध्यक्ष पाण्डेकै नेतृत्वमा उज्यालो हुप्सेकोट कार्यक्रम सुरु भएको छ । यसमा प्रदेश र केन्द्र सरकारको समेत ४० करोडको योजनामा विद्युतीकरण गर्ने काम अन्तिम चरणमा छ । यो योजना कार्यान्वयन भएपछि अँध्यारोबाट पालिकावासीले मुक्ति पाउने उनको भनाइ छ । उनकै नेतृत्वमा पालिकाले सुत्केरीलाई मासिक ५ हजार भत्ता दिन थालेको छ । यस्तो भत्ता सुत्केरीले ६ महिनासम्म पाउँछन् ।

महिला नेतृत्व हुँदा महिलाले आफ्ना समस्या खुलेर भन्न सक्ने भएकाले तिनलाई सम्बोधन गर्न पनि सजिलो हुने उनको अनुभव छ । महिला जागरणका कामलाई आफूले प्राथमिकतामा राखेको उनले बताइन् । ‘महिला सक्षम हँॅदा परिवर्तन भएर सिंगो समाजले फड्को मार्छ जस्तो लाग्छ,’ उनले भनिन् ।

पालिकाभित्रका सबै विद्यार्थीले अध्ययनको सुविधा पाऊन् भनेर उनले पायकमा पर्ने विद्यालय गाभ्ने र स्तरोन्नति गर्ने योजना अघि सारेकी थिइन् । यस्तो योजनाका कारण बीचमै पढाइ छाड्नेहरूको संख्या घट्दै गएको उनको अनुभव छ । जसलाई उनले आफ्नो कार्यकालको उपलब्धि मानेकी छन् ।

आफ्नो नेतृत्वमा सबैले सिक्न लायक नमुना काम गरेर देखाउने पनि उनको धोको छ । किनकि महिलाले काम गर्न सक्दैनन् भन्ने धेरैको बुझाइलाई गलत प्रमाणित गर्न पनि आफूले राम्रो काम गरेर देखाउनुपर्ने उनको भनाइ छ । महिलाको नेतृत्वमा पनि समाज बदलिन सक्छ भनेर प्रमाणित नगरेसम्म महिला कमजोर हुन्छन् वा उनीहरूले केही गर्न सक्दैनन् भन्ने विभेदयुक्त मानसिकता कायम रहिरहन्छ भन्ने उनले बुझेकी छिन् ।

एउटै पालिकाले दुई कार्यकाल महिलाको नेतृत्व पाउँदा केकस्ता परिवर्तन आउन सक्छन् भनेर दुनियाँले उदाहरण मान्ने काम गरेर देखाउने उनको सपना छ । व्यवस्थित योजना बनाउन र त्यसको पूर्ण कार्यान्वयन गर्न आफूले विभिन्न विषयगत विज्ञसँग परामर्श गरेर मात्र कार्यक्रम तर्जुमा गर्ने र बजेट बनाउने गरेको उनको भनाइ छ । स्थानीयस्तरमै हुने रोजगारी र छरितो सेवा प्रवाहकै कारण अबको ५ वर्षमा हुप्सेकोट सबैले हेर्नलायक पालिका हुने उनको दाबी छ ।

कान्तिपुर ३० औं वार्षिकोत्सव विशेषांक 'नारी नेतृत्व'का सम्पूर्ण सामग्री :