बालविकासमा ध्यान

०२४ सालमा नेचासल्यान गाउँपालिका–१ (साविकको सल्यान गाविस) मा जन्मेकी कार्कीका बाबु वन विभागका कर्मचारी र जमिनदार भएका कारण उनको बाल्यकाल सुखमै बित्यो । परिवारका ८ छोराछोरीमध्ये कान्छी भएकीले पनि उनले सबैको माया पाइन् । स्थानीय स्कुलबाट एसएलसी पास गरेपछि उनले भक्तपुरको सानोठिमी क्याम्पसबाट आईएडको पढाइ सुरु गरिन् । सानैदेखि नेतृत्व क्षमताका केही गुण हुर्काइरहेकी उनले आईएड पढ्दापढ्दै नेपाली कांग्रेसको भ्रातृ संगठन नेविसंघमा सामेल भएर विद्यार्थी राजनीति सुरु गरिन् ।

बाल्यकालदेखि नै राजनीतिप्रतिको सुषुप्त आकर्षण उनको मनभित्र हुर्किएको थियो । किनकि उनी ६–७ वर्षको हुँदै जेठा दाजु सीताराम कार्की नेपाली कांग्रेसको भूमिगत राजनीतिमा सक्रिय थिए । सोलुखुम्बुको टिम्बुरबोटे लडाइँका बेला तत्कालीन राज्यपक्षले दाजुलाई नियन्त्रणमा लिएको उनले सानैमा देखेकी थिइन् । दाजुलाई सोलु जेलबाट राजविराज जेल सार्ने बेला परिवारजनलाई भेटाउन ल्याउँदा घरमा रुवाबासी चलेको दृश्य उनको बालमनमा गढेको थियो । सायद त्यति बेलादेखि नै उनमा राजनीतिक चेत घुसिसकेको थियो । ‘त्यही बेला नै मेरो मनमा राजनीतिमा लागेर दमनविरुद्ध भिड्ने सोच पलाएको थियो,’ उनले भनिन् ।

बिहेपछि उनको राजनीतिमा ब्रेक लागेजस्तो भयो । ०४८ सालपछि उनले प्राथमिक तहको स्थायी शिक्षकको जागिर सुरु गरिन् । ‘पितृसत्तात्मक समाज भएकाले महिलालाई राजनीतिमा लाग्न र सामाजिक काम गर्न गाह्रो थियो,’ उनले भनिन्, ‘त्यही भएर शिक्षण पेसा रोजें ।’ छोरा मान्छेले मात्रै सरकारी जागिर खान्छन् भन्ने चेतना भएको समाजमा उनको जागिरयात्रा धेरैका निम्ति नौलो थियो ।

फलानाकी बुहारी मास्टर्नी भइछे भनेर कतिपयले कुरा काट्थे । ‘घरधन्दा अनि शिक्षकको दायित्व र बालबच्चा हुर्काउने अर्को गहन अभिभारा,’ उनले विगत सम्झिइन्, ‘एउटा महिलालाई यी तीन जिम्मेवारी एकसाथ आइलाग्दा सम्हाल्न सक्नु भने चानचुने कुरो रहेनछ ।’ तर यो परिस्थितिले उनलाई संघर्ष गर्न सिकायो ।

राजनीति उनको मनमा गढेको थियो । त्यसैले उनी कांग्रेसको शुभेच्छुक संस्था नेपाल शिक्षक संघको राजनीतिमा क्रियाशील भइसकेकी थिइन् । त्यसका अतिरिक्त उनी महिला समूह गठन गर्ने, महिलाका हकअधिकारमा पैरवी गर्नेजस्ता काममा पनि सक्रिय थिइन् । ०७४ को स्थानीय तहको निर्वाचनमा उनले जागिर छाडेर नेपाली कांग्रेसका तर्फबाट गाउँपालिका उपाध्यक्ष पदको उम्मेदवार बनिन् । तर उनको पहिलो चुनावी प्रतिस्पर्धा सुखद रहेन । चुनाव हारे पनि उनले राजनीति बुझ्न पाइन् । पार्टीको संगठन विस्तार र हरेक क्रियाकलापमा सक्रियतापूर्वक लागिरहिन् ।

स्थानीय चुनावमा हारे पनि पार्टी चुनावमा जित्ने कार्कीको अठोट थियो । अन्ततः नेपाली कांग्रेसको १४औं महाधिवेशनमा उनी लिखुपिके गाउँपालिकाको पार्टी सभापति बन्न आन्तरिक चुनावमा होमिइन् । यसपाला पनि उनको भागमा जित परेन । दोस्रो हारले पनि मीनाको आत्मविश्वास डगमगाएन । ०७९ को स्थानीय तह निर्वाचनमा कांग्रेसले उनलाई अध्यक्षकै उम्मेदवार बनायो । समुदायसँग जोडिएर लामो समयदेखि काम गरिरहेको नतिजा उनले यति बेला भने जितका रूपमा पाइन् । सोलुखम्बुको पहिलो महिला स्थानीय सरकार प्रमुख बनेपछि उनी आफूलाई कर्मयोगी प्रमाणित गर्न लागिपरेकी छन् । स्थानीय तह नेतृत्वका केही महिनाको अनुभवले उनलाई सरकार प्रमुख पुरुष हुन्छन् भन्ने मान्यताले जरो गाडेको समाजमा काम गर्न सजिलो रहेनछ भन्ने अनुभव दिाएको छ । सामाजिक बनावट, आम धारणा र कर्मचारीतन्त्रको पुरानै शैलीलाई उनले चुनौती देखेकी छन् । ‘महिलालाई हेर्ने कर्मचारीतन्त्रको दृष्टिकोण, महिलाको नेतृत्व क्षमतामा बारम्बार उठाइने प्रश्न पनि सुरुआती अडचन बने,’ उनले भनिन् ।

स्थानीय तहको नेतृत्व महिलाको हातमा पुग्नुको विशेष अर्थ हुने उनको भनाइ छ । ‘महिला सरकार प्रमुख हुनु भनेको समाजले न्याय पाउनु हो, एउटा घरमा सबैलाई न्याय गरिरहेकी महिलाले सिंगो समाजलाई पनि विभेदरहित न्याय दिन सक्छे ।’ सामाजिक न्याय, समतामूलक समाज निर्माण गर्दै भ्रष्टाचार नियन्त्रणको काम महिला नेतृत्वबाट मात्रै सम्भव रहेको उनको दाबी छ ।

महिलाको नेतृत्वमा भ्रष्टाचार कम हुने र सुशासन बढी हुने उनको भनाइ छ । ‘महिलाले भ्रष्टाचार गर्ने त कुरै छाडौं, सोच्नसमेत सक्दैनन्,’ उनी दाबी गर्छिन् । भ्रष्टाचार नियन्त्रण र नागरिकमैत्री सेवा प्रवाह

आफ्नो कार्यकालको मुख्य प्राथमिकता भएको उनले बताइन् । आफू शिक्षा क्षेत्रसँग जोडिएर आएकाले पनि सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक सुधारका लागि ठोस योजना बनाएर अगाडि बढेको उनको दाबी छ ।

‘मैले शिक्षाको जगबाट नै सुधार गर्ने योजना बनाएकी छु, गाउँपालिकामा प्रारम्भिक बाल विकास, ईसीडीदेखि नै अंग्रेजी माध्यमका पाठ्यपुस्तकको व्यवस्था गरिएको छ,’ उनले भनिन् । कृषिमा निर्भर पालिका भएकाले एउटा कृषि प्राविधिक धारको शिक्षालय स्थापना गर्ने पनि उनको योजना छ । शिक्षकहरूलाई गुण र दोषका आधारमा पुरस्कार एवं सजायको व्यवस्था गर्ने नीति कार्यक्रमदेखि ‘राम्रो पढाउने शिक्षकलाई पुरस्कृत गर्न टिचर अफ द मन्थ’ कार्यक्रम पनि लागू गरिएको उनले बताइन् ।

स्वास्थ्य क्षेत्रमा पनि उनका ठोस योजना र कार्यक्रम छन् । ५ बेडको पालिका अस्पताललाई १५ सम्मको बनाउने गरी काम अगाडि बढाउनेदेखि दीर्घरोगीलाई घरघरमा गएर स्वास्थ्य जाँच गर्ने र औषधि वितरणको काम उनकै नेतृत्वमा भइरहेको छ । हरेक नागरिकलाई स्वास्थ्य बिमा गराउन पालिकाले बजेट नै व्यवस्था गरेको छ । एम्बुलेन्सको व्यवस्था गरी पालिकामा उपचार सम्भव नभएकालाई सुविधासम्पन्न अस्पताल लैजाने गरिएको पनि उनले जनाइन् । जिल्लामै नमुना कार्यक्रमका रूपमा मुत्यु संस्कार खर्च कार्यक्रम अगाडि सारिएको उनको भनाइ छ । आफन्त गुमाएकाहरूको मृत्यु संस्कारका लागि हाललाई संस्कार खर्चबापत ५ हजार रुपैयाँ दिन सुरु गरिएको छ । सुत्केरीलाई पनि स्याहारसुसारका लागि घरभेट कार्यक्रमअन्तर्गत प्रतिसुत्केरी ५ हजार रुपैयाँ उपलब्ध गराउन थालिएको छ ।

रोजगार र आयमूलक क्रियाकलाप बढाउनेदेखि समाजमा विद्यमान छुवाछूत अन्त्यका लागि उनले विभिन्न कार्यक्रम जारी राखेकी छन् । न्याय निरूपणका लागि टोलटोलमा उनले संयन्त्र बनाएकी छन् ।

कान्तिपुर ३० औं वार्षिकोत्सव विशेषांक 'नारी नेतृत्व'का सम्पूर्ण सामग्री :

• प्राथमिकतामा सामाजिक न्याय

• मेयर बन्न उपमेयरको परीक्षा

• कर्णालीकी अब्बल

• आधारभूत स्वास्थ्य सेवा मूल एजेन्डा

• सबैलाई समेट्ने सद्भावना

• महिलाको आत्मविश्वास बढाउन अग्रसर

• ‘अध्यक्षसँग दिदीबहिनी’

• महिलालाई महिलाकै भर

• जसले दोहोर्‍याइन् कार्यकाल

• कार्यालय सहायकदेखि मेयरसम्म

• रेनुको ‘रनिङ’

• महिला–बालबालिकालाई छुट्टै अस्पताल

• जसलाई कामले दोहोर्‍यायो

• किसानमुखी कार्यक्रम

• अध्यक्षसँगै सोध्छन्– ‘अध्यक्षज्यू खोइ’

• एकीकृत नमुना बस्ती बसाउँदै

• स्वावलम्बी अभियान

• बालविवाह रोक्ने कदम

• मधेसले गरेको भरोसा

• क्यालेन्डर बनाएरै जनसेवा

• आयआर्जनको आयतन बढाउँदै

• स्वयंसेवाबाट राजनीति

• नयाँ बिर्तामोडको परिकल्पना

• पूरा भएको एउटा सपना