सिरहा‚ पर्सा — खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी लहानले धान किन्ने सूचना निकालेसँगै बिक्री गर्न किसानको लाइन लागेको छ । धान लोड गरिएको ट्र्याक्टरको लाइन कम्पनीको कार्यालयदेखि ३ किलोमिटर परसम्म छ । किसानले धान थन्काएको एक महिनाभन्दा बढी समयपछि कम्पनीले खरिद प्रक्रिया अगाडि बढाएको हो ।
कम्पनीले यो वर्षका लागि मध्यम धान सोना मन्सुलीको प्रतिक्विन्टल ३ हजार १ सय २८ र कतर्नी धानको ३ हजार ८ सय रुपैयाँ निर्धारण गरेको छ । केन्द्रले तोकेको कोटाअनुसार १५ हजार क्विन्टल धान खरिद गर्ने कम्पनीको लहान कार्यालयका प्रमुख रवनकुमार यादवले जानकारी दिए । उनका अनुसार यस वर्ष केन्द्रीय कार्यालयबाट परिपत्र आउन ढिलाइ हुँदा खरिद प्रक्रिया ढिलो भएको हो । विगतमा मंसिर पहिलो वा दोस्रो सातासम्म खरिद प्रक्रिया भइसक्थ्यो ।
कार्यालयमा सिरहा, सप्तरी र उदयपुरका किसानले धान बिक्रीका लागि ल्याउँछन् । ठूलो परिमाणमा ल्याए पनि कार्यालयले थोरै खरिद गर्दा बिचौलियाको मात्र पहुँच पुग्ने गरेको किसानको गुनासो छ । कम्पनीले एउटा किसानको एक पटक वा पटकपटक गरी ५० क्विन्टलसम्म मात्र धान खरिद गर्ने नीति लिएको छ । उत्पादन परिमाणको अनुपातमा सरकारले खरिद गर्ने धानको परिमाण एकदमै न्यून रहेको किसानको गुनासो छ । खाद्य कम्पनीले सीमित परिमाणमा किन्दा किसान सस्तोमा व्यापारीलाई धान बेच्न बाध्य छन् ।
लाइन बसेका सिरहा माधोपुरका खुसीलाल साहले धान बिक्री गर्न सास्ती भोग्नुपरेको बताए । ‘सास्ती भोगेरै पनि हिउँदे बाली लगाउन र घर खर्चका लागि बेच्नुपरेको छ,’ उनले भने, ‘पालो कहिले आउने हो टुंगो छैन ।’ सिरहा जिझौलका हिराइ यादवले व्यापारीलाई सस्तोमा धान बिक्री गर्नुभन्दा सास्ती खेपेर भए पनि लाइनमा बसेको सुनाए । ‘एकातिर धान बिक्री गर्दा लागतअनुसार मूल्य पाउँदैनौं,’ उनले भने, ‘अर्कोतिर समयमा धान बिक्री हुँदैन । रोपाइँका बेला खनजोत, ज्याला र ट्र्याक्टर लगाउँदा लाग्ने लागत पनि उठाउन हम्मे छ । हामी किसान जताबाट पनि मारमै छौं ।’
यता, डेढ महिनामै वीरगन्ज नाकाबाट झन्डै ५ अर्ब २५ करोड रुपैयाँ बराबरको धान आयात भएको छ । वीरगन्ज भन्सार कार्यालयको तथ्यांकअनुसार यसवर्ष मंसिर ५ देखि धानको आयात सुरु भएकोमा पुस १५ सम्ममा ५ अर्ब २४ करोड ९२ लाख रुपैयाँ बराबरको १५ करोड १९ लाख ७ हजार ५ सय ८१ किलो धान आयात भएको छ । धान आयातबाटै २६ करोड ४२ लाख रुपैयाँ राजस्व संकलन भएको छ । गत आवको यसै अवधिको तुलनामा २८ प्रतिशत बढी धान आयात भएको छ । गत आवको पुस १५ सम्ममा यो नाका हुँदै ३ अर्ब ३७ करोड १३ लाख रुपैयाँ बराबरको ११ करोड ४४ लाख २३ हजार ७ सय ५४ किलो धान भारतबाट आयात भएको थियो ।
वीरगन्जस्थित एकीकृत सुरक्षा जाँच चौकी सञ्चालक इन्टरमोडल यातायात विकास समितिका अपरेसन इन्चार्ज जितेन्द्र रसाइली पुस लागेपछि धानको आयात झनै बढेको बताउँछन् । हालका दिनमा दैनिक सरदर १ सय २५ देखि १ सय ५० वटासम्म धान बोकेका ट्रक भारतबाट भित्रिरहेको उनले बताए । भारतले धान, चामल निकासीका लागि वीरगन्ज, भैरहवा र काँकडभिट्टा गरी नेपालका ३ वटा नाकालाई मात्र स्वीकृति दिएको छ । भारतको बिहार, उत्तरप्रदेश र पश्चिम बंगालबाट धान बढी आइरहेको छ । भारतले नेपालतर्फ धान र चामलको निर्यात खुला गरेलगत्तै यो नाकाबाट धान–चामल भित्रिन सुरु भएको वीरगन्ज भन्सार कार्यालयका प्रमुख भन्सार अधिकृत धनबहादुर बरुवालले जानकारी दिए । भारतले पुनः निर्यातमा रोक लगाउने आशंकाले व्यवसायीहरूले हतारमा आयात गरेको हुन सक्ने उनले बताए । धानको आयातमा कृषि सुधार शुल्क ५ प्रतिशत मात्रै लाग्ने गरेको छ ।
वीरगन्ज उद्योग वाणिज्य संघका अध्यक्ष एवं नेपाल चामल, दाल, तेल उद्योग संघका केन्द्रीय अध्यक्ष सुबोधकुमार गुप्ताले भारतले नेपालका लागि यसवर्ष ६ लाख मेट्रिक टन मात्र धान–चामलको निर्यात फुकुवा गरेकाले व्यवसायीले हतारमा आयात गरिरहेको बताए । गतवर्ष भारतले साढे ५ लाख मे.टन कोटा नेपाललाई दिएको थियो । यसवर्ष सिजनमै आयात गर्न पाएपछि व्यवसायीलाई धेरै राहत भएको उनले बताए । भारतको धान र स्वदेशी धानले नेपालको वर्षभरिको माग धान्न सक्ने र चामल पनि महँगो नहुने उनको भनाइ छ ।
किसानले ल्याएनन् जिरामसिनो
खाद्य व्यवस्था तथा व्यापार कम्पनी वीरगन्जमा किसानले जिरामसिनो धान बिक्री गर्न ल्याएका छैनन् । खरिद सुरु गरिएको सोमबारयता कुनै पनि किसानले जिरामसिनो नल्याएको शाखा प्रमुख विकास कटुवालले जानकारी दिए । ‘शाखाले सोनामन्सुली र जिरामसिनोको खरिद एकैसाथ खुल्ला गरेको हो,’ उनले भने, ‘तर किसानले सोनामन्सुली मात्र ल्याइरहेका छन् ।’
यस अवधिमा किसानको ३ हजार ५ सय क्विन्टल सोनामन्सुली खरिद गरिसकेको छ । ‘कम्पनीले निजी क्षेत्र बराबरकै जिरामसिनोको मूल्य दिएको छ, तर ट्र्याक्टर भाडामा रकम जाने भएकाले ल्याउन नचाहेको हुन सक्छ,’ उनले भने, ‘पर्सा र बारामा तुलनात्मक रूपमा जिरामसिनो धानको खेती पनि कम हुन्छ ।’ किसान संघ पर्साका अध्यक्ष असर्फी साहले पनि पर्सा–बाराका किसानले जिरामसिनो धान आफूले खानका लागि मात्र खेती गर्ने चलन रहेको बताए । शाखाले यसवर्ष सोनामन्सुली १० हजार र जिरामसिनो २ हजार गरी १२ हजार क्विन्टल धान खरिदको कोटा पाएको छ । गतवर्ष पनि किसानले जिरामसिनो धान नल्याएपछि शाखाले १७ हजार क्विन्टल सोनामन्सुली खरिद गरेको थियो ।
संघीय सरकारले यसवर्ष सोनामन्सुलीको समर्थन मूल्य प्रतिक्विन्टल ३ हजार १ सय २८ रुपैयाँ निर्धारण गरेको छ । जिरामसिनोको मूल्य भने जिल्लास्तरीय प्राथमिक खरिद समितिले प्रतिक्विन्टल ३ हजार २ सय ५० रुपैयाँ निर्धारण गरेको छ । किसानले सोनामन्सुली भने निरन्तर बिक्री गर्न ल्याइरहेकाले शाखा परिसरमा ठूलो संख्यामा धान बोकेका ट्र्याक्टर पालो कुरेर बसेको शाखा प्रमुख कटुवालले बताए । ‘अझै करिब १ सय धान लोड भएका ट्र्याक्टर तौलको प्रतीक्षामा बसेका छन्,’ उनले भने, ‘हामीले आइतबारसम्म कार्यालय परिसरमा थप ट्र्याक्टर प्रवेश गर्न नदिने भनी सूचना नै जारी गरिसकेका छौं ।’
कार्यालयको गेट बाहिर अझै पनि ठूलो संख्यामा धान बोकेका ट्र्याक्टर प्रवेश पाउने प्रतीक्षामा लामबद्ध छन् । शाखा प्रमुख कटुवालले सोमबारदेखि नयाँ ट्र्याक्टरलाई प्रवेश गर्न दिने लक्ष्य रहेको बताए । प्रत्येक किसानको न्यूनतम २५ देखि अधिकतम ६० क्विन्टलसम्म धान खरिद भइरहेको छ । किसानले आफ्नो नागरिकता प्रमाणपत्रको नक्कल, स्थानीय पालिकाको कृषि शाखाको सिफारिस र जग्गाको लालपुर्जाको नक्कलसमेत अनिवार्य रूपमा ल्याउनुपर्ने व्यवस्था गरिएको छ ।
प्रकाशित : पुस १९, २०७९ ०९:०३
लुम्बिनी प्रदेश सभाका जेष्ठ सदस्य डिल्लीराज भुसाल । तस्बिर घनश्याम गौतम/कान्तिपुर
डिल्लीबहादुर चौधरी
जोखबहादुर महरा
