मुसा लखेटिरहेको न्युयोर्क सहर

न्युयोर्क सिटी अहिले मुसाको समस्या समाधानका लागि निरन्तर जुधिरहेको छ । झट्ट सुन्दा विषय सामान्य लागे पनि मुसाको समस्या न्युयोर्क सिटीका लागि एउटा भयानक समस्याका रूपमा रहेको छ भने स्थानीय सरकारले यो विषयलाई उच्च प्राथमिकता समेत दिँदै आएको छ । न्युयोर्क सिटीमा आउने पर्यटकहरूले स्थानीय ट्रेन स्टेसनहरू, रेस्टुरेन्टहरू, सडक किनाराहरूमा देखिने मुसाको दौडको भिडियो खिचिरहेका दृश्यहरू यत्रतत्र देखिन्छन् भने स्थानीयले घर र अपार्टमेन्टहरूमा भोग्ने मुसाको समस्या उत्तिकै चर्को छ । मुसा अब न्युयोर्क सिटीको पहिचानसँगै कुख्यात रूपमा जोडिएको छ ।

एमएन्डएम पेस्ट कन्ट्रोलको शोध अनुसार, न्युयोर्क सिटीमा मुसाको संख्या अनुमानित ३ मिलियन छ, जुन न्युयोर्क सिटीको कुल जनसंख्याको झन्डै एकतिहाइ हिस्सा हो । सन् २०१० यताको अवधिमा मुसाको संख्या न्युयोर्क सिटीमा ५० प्रतिशतले वृद्धि भएको छ । न्युयोर्क सिटी विश्वमै खैरो मुसाको सबैभन्दा धेरै संख्या भएको सहर हो । औसत मुसाको तौल भालेको ३५० ग्राम र पोथीको २५० ग्राम छ (एमएन्डएम पेस्ट कन्ट्रोल रिपोर्ट, २०२३) । न्युयोर्क सिटीमा झन्डै साढे ५ लाख घरमा मुसाहरू भएको रिपोर्ट गरिएको थियो । सिटीभर ९ लाख ७२ हजारले घरभित्र भएका मुसाबारे स्थानीय सरकारलाई रिपोर्ट गरेका थिए भने ३ लाख ४१ हजार बालबालिका मुसा भएका घरमा बस्ने गर्छन् (न्युयोर्क सिटी वातावरण र स्वास्थ्य विभागको तथ्यांक) ।

मुसाको संख्या यसरी वृद्धि हुनुमा जलवायु परिवर्तनलाई मुख्य कारकको रूपमा हेरिएको छ । मुसाको प्रजनन सामान्यतया जाडोको समयमा उल्लेखनीय रूपमा ढिलो हुन्छ । तापक्रम बढ्दै जाँदा केही मुसा मर्ने भए पनि धेरै मुसा जन्मिएर तिनको संख्यामा उल्लेख्य वृद्धि हुन्छ । ती मुसा विगतको भन्दा ठूला र आक्रामक समेत हुने गर्छन् । जलवायु परिवर्तनका कारण मुसाको जीवन–विज्ञानमा आउने परिवर्तनले मानव जीवनलाई असर गरिरहेको हुन्छ । अन्य धेरै जनावरको तुलनामा मुसाले आफूलाई परिवर्तित मौसम अनुकूल बनाउन सक्छन् । अत्यन्तै तातो भएको खण्डमा अर्को क्षेत्रमा बसाइँसमेत सर्छन् ।

न्युयोर्क सिटी मुसा प्रजननका लागि उपयुक्त मौसम भएको स्थान मानिन्छ । यस क्षेत्रमा पाइने खैरो मुसा वर्षमा ६ पटक ब्याउन सक्छ भने हरेक बेतमा १२ वटासम्म बच्चा जन्माउँछ । अमेरिकामा वसन्त ऋतुअघि नै प्रजनन सुरु हुन थालेको छ भने समरको औसत तापक्रममा पनि वृद्धि भइरहेको छ । न्युयोर्क राज्यको वातावरण संरक्षण विभागको रिपोर्टअनुसार, न्युयोर्क सिटीमा समरको तापक्रम १९७० यता ३ डिग्री फरेनहाइट बढेको छ । तापक्रम वृद्धिसँगै फोहोर व्यवस्थापन लगायतका विषयले पनि मुसाको संख्या वृद्धिमा भूमिका खेलेको छ । तापक्रम वृद्धिसँगै फोहोर छिटो कुहिने हुँदा मुसाका लागि थप अनुकूल वातावरण बनेको छ ।

न्युयोर्क सिटीले मुसाको वृद्धिसँगै जनस्वास्थ्य चिन्ताको सामना गरिरहेको छ किनकि बढ्दो मुसाको जनसंख्यासँगै लेप्टोस्पाइरोसिसका संक्रमणहरू बढिरहेका छन् । विज्ञहरूले मुसाको संख्याको वृद्धिलाई मात्र नभई लेप्टोस्पाइरोसिसको संक्रमण बढ्नुमा पनि जलवायु परिवर्तनलाई दोष दिएका छन् । लेप्टोस्पाइरोसिस जनावरको पिसाबको सम्पर्कबाट सर्ने ब्याक्टेरिया संक्रमण हो । यो संक्रमण न्युयोर्क सिटीमा सन् २०२३ मा सबैभन्दा उच्च बिन्दुमा पुगेको छ भने २०२४ को ४ महिनाको रिपोर्ट हेर्दा यो वर्ष अझ वृद्धि हुने देखिएको छ । सन् २००१ देखि २०२० को तुलनामा सन् २०२१ र २०२२ मा लेप्टोस्पाइरोसिस संक्रमण ५ गुणा वृद्धि भएको छ भने २०२३ मा ८ गुणा वृद्धि भएको छ । यो संक्रमणबाट अहिलेसम्म ६ जनाको मृत्युसमेत भइसकेको छ (न्युयोर्क सिटीको स्वास्थ्य विभागको एड्भाइजरी, अप्रिल १२, २०२४) ।

लेप्टोस्पाइरा ब्याक्टेरिया कमजोर हुने तथा सुक्खा गर्मी वा चिसो तापक्रममा केही मिनेटमै मर्न सक्छ । तर, जलवायु परिवर्तनसँग सम्बन्धित अत्यधिक वर्षा र बेमौसमी तातो तापक्रमजस्ता कारकले न्युयोर्क सिटीमा लेप्टोस्पाइरा लामो समय जीवित हुने गरेको न्युयोर्क सिटी स्वास्थ्य विभागको रोग नियन्त्रण महाशाखाकी डेपुटी कमिस्नर डा. सेलिन क्विनले जारी गरेको एड्भाइजरीमा उल्लेख छ । संक्रमणका आधा मामिला जुन र अक्टोबर महिनाहरूमा रिपोर्ट गरिएबाट यसको थप पुष्टि हुन्छ किनभने जुन र अक्टोबर महिनामा विगत वर्षका तुलनामा बढी गर्मी हुने, अत्यधिक वर्षा हुने र गर्मी हुने दिनको संख्यामा पनि वृद्धि हुने गरेको देखिएको छ ।

जलवायु परिवर्तनमा विशेषज्ञता भएकी अमेरिकी कूटनीतिज्ञ महवास सिद्दिकीले पनि चरम मौसमी घटनाहरू र लेप्टोस्पाइरोसिसको फैलावटबीच सम्बन्ध रहेको बताउँछिन् । उनी निजी धारणा (विदेश मन्त्रालयका तर्फबाट होइन) राख्दै भन्छिन् ‘लेप्टोस्पाइरोसिस, जनावरको पिसाबमा पाइने ब्याक्टेरियाको कारणले गर्दा उष्णकटिवंधीय मौसममा फस्टाउँछ । जलवायु परिवर्तनसँग सम्बन्धित भारी वर्षा र बाढीले मुसाहरूको ठूलो बसोबास रहेको न्युयोर्क सिटीजस्ता क्षेत्रमा यसको फैलावटलाई बढावा दिन सक्छ र जोखिम बढाउँछ ।’

विश्वव्यापी सुरक्षा, आर्थिक वृद्धि र जलवायु कार्यमा अमेरिकाको चासोलाई अगाडि बढाउने अमेरिकी विदेश मन्त्रालयको चौवार्षिक कूटनीति र विकास समीक्षामा जलवायु परिवर्तन अध्याय लेखेकी सिद्दिकीले उक्त दस्तावेजमा जलवायु कूटनीति पनि अगाडि बढाउन राष्ट्रियभन्दा तलको संलग्नताको वकालत गरेकी थिइन् । महवास सिद्दिकी यस्तै चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका अन्य सहरहरूसँगको सहकार्य न्युयोर्क सिटीका लागि बहुमूल्य हुन सक्ने सुझाव दिन्छन् । भन्छिन्, ‘उदाहरणका लागि अमेरिका र यस्तै चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका नेपालका सहरका नेताहरूले मुसाको नियन्त्रण र जनचेतना अभियान लगायत जलवायु र जनस्वास्थ्य मुद्दाहरूमा रणनीतिहरू आदानप्रदान गर्न सक्छन् । न्युयोर्क सिटीले लेप्टोस्पाइरोसिस र अन्य जलवायु–सम्बन्धित जोखिमहरू सम्बोधन गर्न विश्वभरका सहरका नेताहरूसँग विश्वव्यापी साझेदारीको लाभ उठाउनुपर्छ ।’

न्युयोर्क सिटीका मेयर एरिक आडम्सले गत वर्ष इतिहासमै पहिलो पटक मुसा नियन्त्रण निर्देशक नियुक्त गरेपछि त्यो कदमले व्यापक चर्चा पाएको थियो । त्यसयता मुसा नियन्त्रणका लागि न्युयोर्कमा विभिन्न पहल तीव्र पारिएको छ । कार्बन मोनोक्साइड पम्प गरी मुसालाई प्वालभित्रै समाप्त पार्ने विधि प्रभावकारी मानिएको छ । किनभने विष र पासोको प्रयोग गर्दा घरपालुवा जनावर र अन्य वन्यजन्तुका लागि असुरक्षित अवस्था सृजना हुन्छ । यो विधिअनुसार, न्युयोर्क सिटीका यार्डहरू, पार्कहरू, प्वालहरू, रूखका खाडलहरूमा कार्बन मोनोक्साइड पम्प गरिन्छ । मुसाहरू मर्नु अगाडि निद्रामा जाने भएकाले यो विधि बढी मानवीयसमेत रहेको छ ।

न्युयोर्क सिटी मेयर कार्यालयले सञ्चालन गरेको फोहोर व्यवस्थापनसम्बन्धी नयाँ अभियान पनि मुसा नियन्त्रणमा प्रभावकारी रहेको न्युयोर्क सिटीको सरसफाइ विभागको दाबी छ, जसअनुसार, न्युयोर्क सिटीमा मुसा देखिएको बारे स्थानीय ३११ मा आउने रिपोर्टको संख्यामा गिरावट आएको छ । विगत एक वर्षको तथ्यांक हेर्दा मुसा देखिएका रिपोर्टहरू १४ प्रतिशत कम आएका छन् । न्युयोर्क सिटीमा दैनिक ४४ मिलियन पाउन्ड फोहोर व्यवस्थापनमा खर्च गरिएको छ । यसले मुसा नियन्त्रण प्रभावकारी भएको स्थानीय सरकारको दाबी छ ।

एक वर्षअघि स्थानीय सरकारले अपराह्न ४ बजेदेखि न्युयोर्क सिटीमा बाहिर फोहोर राख्न पाउने पुरानो समयतालिकामा व्यापक परिवर्तन गरेको थियो । साँझ ६ बजेपछि मात्रै सुरक्षित कन्टेनरमा फोहोर बाहिर राख्न पाइने तथा सिधै फोहोरका झोला ८ बजेपछि मात्रै बाहिर राख्न पाइने नियम ल्याउँदा फोहोर रहने समयमा कटौती भएको थियो । त्यस्तै बिहान ६ बजेको साटो राति १२ बजे नै फोहोर उठाउन थालेपछि १४ घण्टाभन्दा लामो समय फोहोर बाहिर रहने अवस्थाको अन्त्य भएको थियो । व्यवसायले फ्याँक्ने फोहोरका सन्दर्भमा पनि नयाँ समयतालिका लागू गरिएको थियो । मार्च १ देखि व्यवसायहरूले दैनिक उत्पादन गर्ने २० मिलियन पाउन्ड फोहोर बाटोमा नभई बिर्को भएको कन्टेनरमा मात्र फ्याँक्न पाउने नियम पनि मुसा नियन्त्रण अभियानकै क्रममा ल्याइएको थियो ।

विज्ञहरू भने जलवायु परिवर्तन नै मुख्य मुद्दा भएकाले यसलाई नै सम्बोधन गर्नुपर्नेमा जोड दिन्छन् । सहरी वातावरणीय न्याय सुधारका लागि सिटी युनिभर्सिटी अफ न्युयोर्कको ल स्कुल सेन्टरकी निर्देशक तथा न्युयोर्क सिटीको पर्यावरण न्याय सल्लाहकार बोर्ड सदस्य प्रोफेसर रेबेका ब्राटस्पिज पनि यस्ता समस्या समाधानका लागि जलवायु परिवर्तनलाई सम्बोधन गर्ने अत्यावश्यकतामा जोड दिन्छिन् ।

प्रोफेसर रेबेका ब्राटस्पिज चेतावनी दिँदै भन्छिन्, ‘जलवायु परिवर्तन एक खतरा गुणक हो । यस्ता रोगहरू देखिनुको अर्थ हामी केवल सुरुमा भएको संकेत हो । जलवायु परिवर्तनका कारण गर्मीसँग सम्बन्धित, बाढीपहिरो, रोगको फैलावटसम्मका मानव स्वास्थ्य जोखिमहरू छन् । तर, हाम्रो कुनै तयारी छैन । जलवायु परिवर्तन मानव सभ्यता, लोकतन्त्र र विधिको शासनको लागि अस्तित्वको संकट हो । यो हामीले सामना गर्ने सबैभन्दा ठूलो चुनौती हो । सबैभन्दा ठूलो मानवअधिकार चुनौती, सबैभन्दा ठूलो प्रविधि चुनौती, सबैभन्दा ठूलो कृषि चुनौती, सबैभन्दा ठूलो वातावरणीय चुनौती र सबैभन्दा ठूलो स्वास्थ्य चुनौती हो । कानुनले हामीलाई संरक्षण गरेको छैन । हामीले यसमा परिवर्तन गर्नैपर्छ । र, त्यो परिवर्तन अहिले नै चाहिन्छ । यसबारे काम गर्ने समय अहिले हो । यद्यपि यो काम २० वर्ष पहिले नै गर्नुपर्ने थियो ।’

न्युयोर्क सिटीको स्वास्थ्य विभागले यसबारे पहिले पनि चेतावनी दिँदै जलवायु परिवर्तनका कारण अत्यधिक वर्षा र तातो तापक्रमले न्युयोर्क सिटीको वातावरणमा लेप्टोस्पायर ब्याक्टेरियालाई धेरै समय जीवित राख्ने र भविष्यमा संक्रमणमा वृद्धि हुन सक्ने बताएको थियो । वर्षौंदेखि वैज्ञानिकहरूले पनि लेप्टोस्पाइरोसिसको प्रकोपबारे चेतावनी दिँदै आएका छन् ।

विश्वभर लेप्टोस्पाइरोसिसका संक्रमण बाढी र भारी वर्षासँग सम्बन्धित भएको वैज्ञानिकहरूको भनाइ छ । विश्वव्यापी जलवायु परिवर्तन तथा चक्रवात र बाढीजस्ता मौसमी घटनाका कारण हुने परिवर्तनहरूले सम्भावित रूपमा अन्य रोगको संक्रमणमा वृद्धि र लेप्टोस्पाइरोसिसको प्रकोप निम्त्याउन सक्ने चेतावनी वैज्ञानिकहरूको छ ।