यो ऐँठन– मिथ, इतिहास र युद्धको

ऐँठन–कथा

हामीले भोगेको गृहयुद्ध नै यो उपन्यासको बीज हो । युद्धमा राज्य पक्ष र बिद्रोही पक्षका तर्फबाट थुप्रै विषय सहतमा आए । तर, युद्धमा सबैभन्दा बढी नोक्सानी आम नागरिकले बेहोर्नुपर्‍यो । आम नागरिकका कुरा जति चर्को किसिमले आउनुपर्थ्यो, आएन । त्यो कतै नेपथ्यमै रह्यो । आँकडा नै हेर्ने हो भने राज्य र विद्रोही पक्षका हतियारधारीभन्दा दोब्बर–तेब्बर संख्यामा आम नागरिक मारिए, जो युद्धमा कुनै पनि हिसाबले संलग्न थिएनन् । कैयौं बेपत्ता भए । लाखौं मानिसको जीवन ‘माथिको तल’ भयो । अङ्गभङ्गको कुनै हिसाब भएन । तीनै बेहिसाब क्षति भोगेका आम मानिसको कथा लेख्ने मेरो कोसिस हो ।

‘ऐलानी’ पश्चात् म दोस्रो आख्यानको तयारीमा जुटेँ । ‘अप्रकाशित’ कथासंग्रह पहिले नै तयार थियो । त्यसमै काम गर्ने मनसाय बन्यो । थन्किएको पाण्डुलिपि पढ्न थालेँ । त्यही क्रममा एक युद्ध—कथाले मेरो मन बिथोलिदियो । त्यो कथालाई उपन्यासको रूप दिने विचार गरें र लेख्न थालें । तत्कालीन राजनीतिक उन्माद अनि खिचातानी, जनताको बिजोग र वितृष्णाले नै उपन्यासका लागि ऊर्जा थप्यो । अध्ययनका लागि ठाउँठाउँ घुमेँ र आफूलाई चाहिने सामग्री छिचोल्न थालेँ । करिबकरिब अढाई वर्षको अन्तरालमा उपन्यासको पाण्डुलिपि तयार भयो । अन्ततः पाँच वर्षको अवधिमा ‘ऐँठन’ तयार भयो ।

उपन्यासको अस्थिपन्जर नेपाललको गृहयुद्ध भए पनि सगोल शरीर युद्धको समग्रता र जीवनको भोक हो । जस्तो हामीले हाम्रा भगवान्लाई हतियार भिराएका छौं, हाम्रा मिथहरू युद्धले भरिभराउ छन्, हामीले करोडौं मानिस विश्वयुद्ध नामको दुर्घटनामा गुमाएका छौं र आन्तरिक द्वन्दका कारण आजसम्म मारिएका मानिसको लेखाजोखा छैन । र, पनि मानिस हतियारमा लिप्त छ । यिनै मिथ, इतिहास र युद्धको नियतिलाई आम मानिसको आँखाबाट चियाउने मेरो प्रयास हो । हरेक समयरेखामा आम मान्छे कसरी निमोठिएको हुन्छ भन्ने कथाको अहम् मुद्दा हो । त्यसका लागि मैले यथार्थ र स्वैरकल्पनाको मिश्रण गर्ने कोसिस गरेको छु । युद्धको नियति, जीवनको मोल, चेतना र संसारमा हतियारको प्रभुत्व, यिनै कुराको ‘फ्याक्टर—कोफ्याक्टर’ लाई मैले पर्गेल्ने प्रयास गरेको छु ।

यी तीन किताब

म अहिले अमिताभ घोषको ‘द सी अफ पपिज’ पढिरहेको छु, जो ‘आइबिस ट्रिलोजी’ अन्तर्गतको पहिलो पुस्तक हो । पछिल्लो समय पढेका मन परेका पुस्तकमा नयनराज पाण्डेको ‘जियरा’, सञ्जीव उप्रेतीको ‘हंस’ र डा. नवराज केसीको ‘शून्यको मूल्य’ हो । ‘जियारा’ मा तेह्र कथा छन् । स्वैरकाल्पनिक र आञ्चलिकता मिसाएर बुनिएका कथा निकै चामत्कारिक छन् । मधेश र महिलाको मुद्दालाई कथाले केन्द्रमा राखेका छन् । कथाका शैली र ढाँचा अनि लेखकीय कल्पनाले पाठकलाई अचम्मित पारिराख्छ र कथाले आफूतिरै खिचिराख्छ ।

‘हंस’ ले मानवकेन्द्रित दृष्टिकोणलाई केही हदसम्म ड्यास हान्ने कोसिस गरेको छ । धरतीमा मानिसको मात्रै अधिकार, भावना र सपना बगिरहेको छैन । यहाँ सबैको जीवन उत्तिकै महत्त्वपूर्ण छ । त्यसका लागि उपन्यासमा मूलतः हाँस र मानिसको कथा भनिएको छ, जुन समानान्तर किसिमले बग्छन् र दुवै एकअर्कासँग जोडिएकाजस्ता लाग्छन् । हंसमा गरिएको फ्यान्टासीको प्रयोग मलाई खास मन परेको हो । अझ काली हसिनीको प्लटले मलाई भुतुक्कै बनाएको थियो ।

‘शून्यको मूल्य’ एक डक्टरको आँखाबाट लेखिएको सिर्जनात्मक गैरआख्यान हो । यसमा हाम्रो समाजको भुइँकथा छ । अझ भन्नुपर्दा कर्णालीको कहालीलाग्दो ब्यथा छ । स्वास्थ्य, शिक्षा र कर्णालीको जीवनशैली यो पुस्तकको केन्द्र हो । आख्यानको शैली र शिल्प लिएर कुदिएको गैरआख्यान, भाषा, परिवेष र चित्रणले पाठकलाई तिर्खा लगाइरहन्छ । यो किताबले ‘आधुनिक’ भनिएको समयलाई प्रश्न गरिरहन्छ । हाम्रो समाजको अभिलेखीकरण र सत्तालाई तेर्सिएको प्रश्नका कारण पनि यो किताब हाम्रै समाजको ऐना हो ।