काठमाडौँ — ललितपुर पाटनकी २७ वर्षीया प्रभा श्रेष्ठले घरको मूल ढोकामै लेखेकी छन्, ‘इफ यु आर नट डग लभर, यु आर नट वेलकम टु आवर हाउस’ अर्थात् यदि तपाईं कुकुरलाई प्रेम गर्नु हुन्न भने हाम्रो घरमा स्वागत छैन ।

खासमा उनको परिवार नै कुकुरप्रेमी हो । प्रभाले सानैदेखि घरमा कुकुर पालेको देखिन् । आयु कम हुने भएकाले उनले जान्ने–बुझ्ने भएदेखि थुप्रै कुकुरले साथ छोडे । तर, कुकुर पाल्ने क्रम टुटेन । प्रभासँग अहिले दुई कुकुर छन्, बेल्सी र डेजी । बेल्सी जापनिज स्पिज र ककर स्प्यानियल ब्रिड हो भने डेजी ल्याब्रेडोर रिट्रिभर ।

बेल्सीलाई ४ वर्षको उमेरमा ‘अटोइम्युन डिजिज’ लाग्यो । डाक्टरले ७ वर्षको बाँच्ने समय तोकिदिए । यही फागुन २४ गते ‘बेलसी’ को ९ औँ जन्मदिन मनाइयो । कतिले बिरामी कुकुर पाल्नु हुँदैन पनि भने । प्रभा भन्छिन्, ‘घरमा छोराछोरीजत्तिकै माया पाएका छन् दुवैले । हाम्रो माया र साथले बेल्सी स्वस्थ जीवन बाँचिरहेकी छन् ।’ कोभिडको समयमा एउटा कुकुर भागेर उनको घरमै आइपुग्यो । कसैको कुकुर हराएको होला भनेर उनले सामाजिक सञ्जालमा पनि राखिन् । तर कोही लिन आएनन् । पछि एक जनाले पाल्ने भनेर लिन आए पनि परिवारले दिन सकेनन् ।

‘दुई वटा कुकुर पाल्नु आर्थिक रूपमा पनि चुनौतीपूर्ण थियो । खोप र खाना महँगो हुन्छ । तर पनि माया लागेर पाल्ने सोच्यौं,’ प्रभाले भनिन् । ८ महिनामा भागेर आएकी डेजी अहिले ४ वर्षको भइसकिन् । प्रभा आफूलाई कुकुरहरूको बफादारी र निःस्वार्थ प्रेमले आकर्षित गर्ने बताउँछिन् । ‘उनीहरू नबोली पनि माया प्रकट गर्छन् । निःस्वार्थ माया दिन्छन् । मुड बुस्टरको काम गर्छन्,’ उनले आफ्नो कुकुर प्रेम सुनाइन् ।

३० वर्षीया रोशनी गिरीले सडकका कुकुरलाई खाना खुवाउन रुचि राख्छिन् । आफूलाई पशुप्रेमी भन्न रुचाउने उनी ७ सडकका कुकुरलाई खाना खुवाउँछिन् । यो उनको दैनिकी नै हो । परेको बेला औषधि उपचार पनि गर्छिन् । रोशनी भन्छिन्, ‘यो विश्व सबैको साझा घर हो । उनीहरूको घर छैन । हामीले प्राकृतिक बासस्थान बिगार्दिसक्यौं । खाना पाऊन् र हेरचाह पुगोस् भनेर खुवाउने गरेको हो ।’ उनले दुई वटा बिरालो पनि पालेकी छन् ।

सूर्यविनायककी २७ वर्षीया स्मारिका भट्टराई पशुहरूको सौहार्दपूर्ण भावनाले लोभिने बताउँछिन् । ट्वाइलेटसम्म खुर्र कुदेर पछ्याउने अनि ढोकामा कुरेर बसिराख्ने बानी स्मारिकालाई निकै रमाइला लाग्छन् । उनले एउटा कुकुर र बिरालो पालेकी छन् । स्मारिका भन्छिन्, ‘उनीहरू प्यारा हुन्छन् । लुटपुटिन खोज्छन् । खेल्न खोज्छन् ।’ स्मारिकालाई उनीहरूको निश्छलताले नै खुसी दिएको जस्तो लाग्छ । ‘भाउभाउ अनि म्याउम्याउ गर्दै रमाइरहेका हुन्छन् । कसैलाई दुःख अनि पीडा दिने कुनै नियत नै हुन्न,’ स्मारिका भन्छिन् ।

कीर्तिपुरका २९ वर्षीय सुशान्त बज्राचार्य माछा पाल्नमा औधी सौखिन हुन् । उनले माछा पाल्न थालेको १५ वर्ष भयो । धेरैजसो गोल्ड फिस तथा अरू साना माछा पालेका छन् । घरमा ५ वटा अक्वारियम राखेका उनलाई माछाले स्ट्रेस रिलिफ गर्न मद्दत गरेको छ । भन्छन्– ‘मनमा धेरै कुरा खेलेका बेला यिनीहरूलाई हेरिरहन्छु । आनन्द महसुस हुन्छ । माछा पाल्नु स्वास्थ्यको दृष्टिकोणले पनि राम्रो हुने रहेछ ।’ उनले उच्च रक्तचाप तथा मुटु रोगीहरूलाई माछा पाल्नु स्वास्थ्यमा फाइदा पुग्ने बताए । साथै आँखाको पनि व्यायाम हुने उनले बताए ।

मानिसहरूमा घरपालुवा जनावर पाल्नु सोखको विषय हो नै, यो सुरक्षा र इज्जतसँग पनि जोडिएको देखिन्छ । सबैभन्दा बढी रुचाइएको घरपालुवा जनावरमा कुकुर नै अग्रस्थानमा आउँछ । बानेश्वरमा ‘अल ब्रिड केनल एन्ड पेट सप’ सञ्चालन गर्दै आएका गोविन्द भण्डारीले यो व्यवसाय फस्टाउँदै गएपछि काँडाघारीमा पनि आउटलेट खोलेका छन् । कुकुरमा पनि धेरैले पप्पीबारे चासो राख्ने बताए । उनका अनुसार अहिले कस्तो खालका ‘पेट’ पाल्ने भन्ने विषयमा त्यसका फिचर्सका बारेमा जानकार भएर मात्र किन्ने बढेका छन् ।

नेपालमा पाइने कुकुरमध्ये सस्तो अनि राम्रो जापनिज स्पिज हो । यसको मार्केट जहिल्यै पनि सदाबहार रहेको व्यापारीहरूको भनाइ छ । हाल यो ५ हजारदेखि ७ हजारसम्म पाइन्छ । ‘ल्याभिस’ लाइफस्टाइल जिउनेहरूको रोजाइमा भने महँगा कुकुर पर्ने भण्डारीको भनाइ छ । नेपालमा १ लाख ५० हजारदेखि २ लाखसम्म पर्ने कुकुरहरू पनि पाइन्छन् ।

नेपालमा बढी मात्रामा बिक्री हुने गोल्डेन रिट्रिभर, जर्मन सेफर्ड, ल्याब्रेडोर रिट्रिभर, जापनिज स्पिज, पग, बिगल, रटविलर, बक्सर, पुडल, ककर स्पेनियल, डालमेसियन, बुल डग, हस्की आदि छन् । बुल डग, हस्की, पुडललगायतका कुकुर महँगा कुकुर हुन् । भण्डारीले अहिले न्यु ट्रेन्ड हेर्दा १८ वर्षदेखि २५ वर्षसम्मका हुने–खाने परिवारका युवाले ‘टोय’ ब्रिड वाला पप्पी रुचाइरहेको बताउँछन् । टोय ब्रिड सानो र क्युट हुने भएकाले मन पराइएको हो ।

भण्डारीले नेपाल कुकुर उत्पादनमा आत्मनर्भिर भएको बताउँदै ९८ प्रतिशत यहीँ नै उत्पादन हुने बताए । यहीँ उत्पादन भएपछि कुकुरहरू विदेशभन्दा सस्तोमा पाइन्छन् । उनले फ्रेन्च बुलडगको उदाहरण दिँदै भने, ‘फ्रेन्च बुलडग नेपालमा हामीले ३० देखि ४० हजारमा बेच्छौं । युरोपमा यसलाई लाखौं पर्छ । संसारकै सस्तो कुकुर नेपालमा पाइन्छ ।’

‘पेट’ पाल्ने मानिसहरूको ‘प्रेस्टिज’ को विषय त भयो नै, घरपालुवा जनावरहरूले मानिसलाई खुसी तथा स्वस्थ रहन, तनावमुक्त रहन सहयोग गर्ने अध्ययनले पनि बताउँछ । मन भुलाउने तथा एक्लोपन मेटाउने साथीका रूपमा काम गर्दिन्छन् उनीहरूले ।

घरपालुवा जनावरमा कुकुर मात्र होइन, मानिसले बिरालो, गिनी पिग, खरायो, कछुवा, चरा पनि पाल्ने गरेका छन् । यद्यपि कछुवा र चरा पाल्नु अवैधानिक मानिन्छ । ‘गिनी पिग’ र ‘ह्याम्सटर’ पनि मानिसले पालेको पाइन्छ । मुसाभन्दा केही ठूलो र खरायोभन्दा केही सानो हुने यो जनावर पाल्ने पनि उत्तिकै बढेका छन् । नेपाली बजारमा यसको मूल्य जोडीको १५ सयदेखि २५ सय रुपैयाँसम्म पर्छ ।

पेट स्टोर नेपालकी सञ्चालक अदिप्ती गुप्ताले ‘पेट पाल्ने’ सोख मानिसहरूमा बढ्दै गएको बताउँछिन् । भन्छिन्, ‘हरेक घरमा बच्चा भई नै हाल्छ । पेट्सले बच्चालाई पनि मन पराउँछन् । अहिले त झन् देखासिकी गरेर पनि पाल्ने भेटिन्छन् ।’ नेपालीहरूले धेरै जापनिज स्पिज, गोल्डेन रिट्रिभर र पकेट (सानो) कुकुरहरू मन पराउने गरेका उनको भनाइ छ । नेपालमा पाइने बिरालो त्यति महँगो हुने नभए पनि पर्सियन क्याट, जिन्जर क्याट कुकुरभन्दा महँगो पर्ने अदिप्ती बताउँछिन् । उनका अनुसार पर्सियन क्याटको मूल्य २५ हजारदेखि ४५ हजारसम्म पर्ने गर्छ । प्रायः कुकुरको यहीँ नै ब्रिडिङ हुने भए पनि बिरालोको भने त्यति हुने गरेको छैन ।