दैनिक व्यापार घाटा ४ अर्ब

भन्सार विभागको तथ्यांकअनुसार गत आर्थिक वर्षमा व्यापार घाटा १४ खर्ब ४० अर्ब ६० करोड रुपैयाँ छ । यो आर्थिक वर्ष २०७९/८० को तुलनामा ०.९६ प्रतिशतले कम हो । अघिल्लो वर्ष मुलुकको व्यापार घाटा १४ खर्ब ५४ अर्ब ५९ करोड पुगेको थियो ।

व्यापार घाटा सामान्य घटे पनि दैनिक ४ अर्ब घाटा हुनु स्वाभाविक मान्न नसकिने जानकारहरू बताउँछन् । घाटा कम गर्न र अर्थतन्त्रमा सुधार ल्याउन पुँजीगत खर्चमा जोड दिनुपर्ने उनीहरूको भनाइ छ । ‘पुँजीगत खर्च हुन नसक्दा अर्थतन्त्र चलायमान हुन सकेन । उद्योग राम्रोसँग चलेनन् । सर्वसाधारणसँग पैसा नहुँदा खपत घट्यो । त्यही कारण पनि आयात निर्यात घटेको छ । अर्थतन्त्र चलायमान बनाउँन पुँजीगत खर्च बढाउनैपर्छ,’ पूर्ववाणिज्य सहसचिव रवि सैंजूले भने, ‘यहीँ उत्पादन बढाएर आयात घटाउन सके राम्रो हुन्थ्यो । तर विडम्बना स्वदेशमै उत्पादन हुनसक्ने कृषि वस्तुमा समेत परनिर्भर हुनु परेको छ ।’

विभागको तथ्यांकअनुसार गत आर्थिक वर्षमा १५ खर्ब ९२ अर्ब ९८ करोड ५५ लाखको वस्तु आयात भएको छ । यो अघिल्लो आर्थिक वर्षको तुलनामा १.१६ प्रतिशतले कम हो । अघिल्लो वर्ष १६ खर्ब ११ अर्ब ७३ करोडको आयात भएको थियो । तथ्यांकअनुसार कृषिप्रधान मुलुक भनिए पनि बर्सेनि अर्बौंको धान, चामल, मकै आयात भएको छ । तरकारी र फलफूल पनि उल्लेख्य रूपमा आयात भएको छ । यी वस्तु आयातले पनि व्यापार घाटा बढाउन मद्दत गरेको छ ।

गत आर्थिक वर्षमा १२ अर्ब ५ करोडको धान आयात भएको छ । ९ अर्ब २८ करोडको चामल, २३ अर्ब ४४ करोड रुपैयाँको फलफूल, २८ अर्बभन्दा बढीको तरकारी आयात भएको विभागको तथ्यांक छ । यीबाहेक १४ अर्ब ६ करोडको मकै, १३ अर्ब ४१ करोडको सोयाबिन (कच्चा पदार्थ) आयात भएको छ । ‘यी वस्तुहरूको उत्पादन स्वदेशमै बढाउन सकिन्छ । तर सरकारले त्यता ध्यान दिएको छैन । अनुदान दिएर उत्पादन बढाउन सकिन्छ, लागत घटाउन सकिन्छ,’ सैंजूले भने, ‘मल बीउ, सिँचाइ समयमै उपलब्ध गराउन सके उत्पादन बढाउन सकिन्छ, तर त्यता ध्यान दिएनौं । स्वदेशीभन्दा भारतीय कृषि उपज सस्तो भएपछि आयात बढ्यो ।’

अधिकांश कृषिजन्य वस्तु भारतबाट आयात भएको छ । कृषि उपजमा भारतले धेरै थरी अनुदान दिएको छ, जसले उत्पादन सस्तो पर्छ । ‘व्यापारीहरू यहाँ उत्पादनमा भन्दा आयातमा जोड दिन्छन्, किसान पनि आफूलाई पुग्ने मात्रै उत्पादन गर्छन्,’ उनले भने । यीबाहेक आयात नभई नहुने पेट्रोलियम पदार्थको आयातमा २ खर्ब ८८ अर्ब ४७ करोड रुपैयाँ बिदेसिएको छ । सबैभन्दा धेरै १ खर्ब ४३ अर्ब ९७ करोडको डिजेल आयात भएको छ ।

गत आर्थिक वर्षमा ६८ अर्ब १० करोडको पेट्रोल, ५५ अर्ब ६१ करोडको एलपी ग्यास आयात भएको छ । एक वर्षमा ७३ अर्ब ६० करोडको स्टिल तथा आइरन आयात भएको छ । आयातित स्टिल तथा आइरन ‘भ्यालु एड’ गरेर निर्यात पनि गरिन्छ । त्यस्तै, २८ अर्ब ६६ करोडको स्मार्टफोन, २७ अर्ब ४६ करोडको औषधिजन्य खोप आयात भएको छ । बिलासिताको वस्तु मानिने सुन आयातमा २३ अर्ब ६५ करोड बिदेसिएको छ । एक बर्षमा २२ अर्ब ८९ करोडको कोइला र १९ अर्ब ६७ करोडको इलेक्ट्रिक कार, जिप, भ्यान (५१ देखी एक सय किलोवाट) आयात भएको छ ।

गत आर्थिक वर्षमा निर्यात पनि ३.३ प्रतिशतले घटेको छ । विभागको तथ्यांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०७९/८० मा १ खर्ब ५७ अर्ब १४ करोडको निर्यात भएको थियो । २०८०/८१ मा निर्यात घटेर १ खर्ब ५२ अर्ब ३८ करोडमा खुम्चिएको छ । गुणस्तरीय उत्पादन बढाउन नसक्दा र स्वदेशी वस्तु महँगो भई विदेशी वस्तुसँग प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्दा आयातको तुलनामा निर्यात बढ्न सकेको छैन । विगतको व्यापार नीतिनियम हेर्दा नेपाली निर्यातको व्यापार भारित भन्सार महसुल दर क्रमशः घटेको उद्योग वाणिज्य तथा आपूर्ति मन्त्रालयले जनाएको छ ।

पछिल्लो समय वैदेशिक बजार पहुँचमा सुधार भएको छ । द्विपक्षीय तथा बहुपक्षीय व्यापार सम्झौता र अतिकम विकसित राष्ट्रका रूपमा प्राप्त सुविधा छन । तर नेपालबाट निर्यात क्षमता भने सन्तोषजनक छैन । ‘पर्याप्त मात्रामा गुणस्तरीय उत्पादन नहुँदा विदेशी उत्पादनसँग प्रतिस्पर्धा गर्न सकेका छैनौ,’ अर्थविद् केशव आचार्यले भने, ‘निर्यात बढाउन गुणस्तरीय उत्पादनको विकल्प छैन । पछिल्लो समय आन्तरिक मागमा धेरै संकुचन भएको छ, यही बेला उत्पादन बढाउन सके धेरै फाइदा हुन्थ्यो ।’

निर्यात व्यापारमा सबैभन्दा अगाडि अलैंची छ । एक वर्षमा ७ अर्ब ९३ करोड रुपैयाँको अलैंची निर्यात भएको छ । दोस्रोमा क्रमशः ६ अर्ब ८६ करोडको स्टिल तथा आइरन, ६ अर्ब ३८ करोडको कार्पेट, ६ अर्ब १८ करोडको जुस, ५ अर्ब ६२ करोडको पाम तेल, ३ अर्ब ८३ करोडको चिया लगायत वस्तु निर्यात भएको छ । पछिल्लो समय निर्यात बढाउनकै लागि सरकारले नेपाल व्यापार एकीकृत रणनीति (एनटीआईएस) तेस्रो पटक परिमार्जन गरेको छ । व्यापार रणनीति पटक–पटक परिमार्जन भए पनि निर्यातमा सुधार छैन । नेपालले १ सय ७० मुलुकसँग व्यापार गर्दै आएको छ । सबैभन्दा धेरै व्यापार भारतसँग हुन्छ ।