चितवन — जन्मेको साता बिते पनि छावा (हात्तीको बच्चा) निकै चुलबुले छ । घरी यता घरी उता गरिरहने यो छावा आमाको छेउ पर्नै खोज्दैन । भोक लागे दूध चुस्नका लागि मान्छेलाई पछ्याउँछ । पछुवा (हात्तीको सुसारे) उमाशंकर चौधरी पाउडर दूध घोलेर तयार पार्छन् र एक लिटरका दरले दुई घण्टा फरकमा छावालाई पिलाउँछन् । दूध खाएपछि छावा अलि बेर परालको आड लागेर सुस्ताउँछ ।
सौराहानजिक खोरसोरस्थित हात्ती प्रजनन तथा तालिम केन्द्रकी पोथी हात्ती गण्डकीकलीको भाले बच्चा हो यो छावा । गएको बुधबार फागुन २४ गते दिउँसो खोरसोरमा पशु चिकित्सकले एउटा दुर्लभ शल्यक्रिया गरे ।
पशु उपचार क्षेत्रमा हात्तीको शल्यक्रिया गरेर बच्चा बाहिर निकालेको घटना खासै सुनिँदैन । चितवन राष्ट्रिय निकुञ्ज र राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोष सौराहा कार्यालयका पशु चिकित्सक तथा प्राविधिकले शल्यक्रिया गरी माउ र बच्चा बचाए ।
‘सुत्केरी बेथा लागेको दुई दिन हुँदा पनि बच्चा जन्मन सकेन, त्यसैले माउ बचाउनै भए पनि शल्यक्रिया गरेका थियौं,’ चितवन निकुञ्जका वरिष्ठ पशु चिकित्सक डा. विजयकुमार श्रेष्ठले भने । उनका अनुसार फागुन २३ गते मंगलबार बिहान गण्डकीकलीलाई सुत्केरी बेथा लागेको थियो ।
भोलिपल्ट पनि माउले बल गर्यो तर बच्चा निस्किन सकेन । भिडियो एक्सरेमा हेर्दा बच्चा अड्केको निश्चित भएपछि शल्यक्रिया गर्ने निधो भयो । श्रेष्ठसहित प्रकृति संरक्षण कोषका पशु चिकित्सक डा. अमिर सडौला र विकल्प कार्की तथा कोष र निकुञ्जका पशु स्वास्थ्य प्राविधिक किरणराज रिजाल र दिनेश ढकालले फागुन २४ गते झन्डै तीन घण्टा लगाएर हात्तीको शल्यक्रिया गरेका थिए ।
सौराहमै रहेका विदेशी पशुचिकित्सक डाक्टर निक मास्टर्सले सहयोग गरेका थिए । ‘हात्तीको पछाडिको भाग झन्डै एक फिट जति चिरेर हामीले बच्चा बाहिर निकालेका हौं,’ डा. श्रेष्ठले भने, ‘बाहिर आउँदा बच्चाको मुटुको चाल थिएन । कृत्रिम तरिकाले सुँडबाट श्वास दिएपछि दुई/तीन मिनेटपछि मुटु धड्कियो ।’
गण्डकीकलीलाई तीन वर्षअघि पनि बच्चा जन्माउन गाह्रो भएर मान्छेले बल लगाउँदा छावा बच्न सकेको थिएन ।यो पटक कम्तिमा माउलाई बचाउन शल्यक्रिया गरिएको डा. श्रेष्ठले बताए ।
‘जहाँ चिर्न पर्ने हो त्यही भागमा मात्र लठ्याएर चिरेको हो,’ पछाडि चिर्दा कुनै पनि ठूला भित्री अंगलाई असर नपर्ने उल्लेख गर्दै श्रेष्ठले भने, ‘घाउ पनि निको हुने सम्भावना रहन्छ । त्यही भएर हामीले यस्तो निर्णय लिएका हौं ।’
हात्तीको शल्यक्रिया गरेर बच्चा जन्माएको नेपालमा खासै जानकारी नआएको डा.अमिर सडौला बताउँछन् । खोरसोर हात्ती प्रजनन केन्द्रका कर्मचारीले शल्यक्रिया गरेको घाउ दैनिक चार पटक सफा गर्ने गरेका छन् । स्वास्थ्य प्राविधिक टोली मल्हमपट्टी गर्छन् ।
हात्तीको घाउ सुक्दै गएको छ । बच्चा फुर्तिलो र स्वस्थ छ । माउले आहार लिइरहेको छ । सुत्केरी हात्तीलाई सात किलो चामल भेलीमा पकाएर खीरजस्तो बनाएर पोसिलो खान्की दिने गरिएको छ ।
