दशगजामै गुजमुज्ज बस्ती

जिल्लाको पूर्वी क्षेत्रमा पर्ने त्रिभुवननगर–सोनवर्षा नाकामा पर्ने दशगजामा भारतीय पक्षले पिलर छेउमै घर बनाएका छन् । त्यहीँ छेउमा बजारसहित एसएसबीको पोस्ट छ । स्थानीयका अनुसार भारतीय बजार सोनवर्षाका उत्तरतिरको केही भाग दशगजामा पर्छ । दशगजा क्षेत्रभन्दा बाहिर नेपालतर्फ पुर्खौंदेखि एक मन्दिर स्थापना गरिएको छ । त्यसभन्दा उत्तर झिम खोला र वारि नेपालको त्रिभुवननगर बस्ती छ । दशगजाभन्दा वरै रहेको मन्दिरको पुनर्निर्माणमा भारतीय पक्षले अवरोध गर्दै आएको समन्वय समिति सदस्य रामदुलार रायले बताए । उनका अनुसार नेपाली भूमिमा रहेको मन्दिर भारतीय एसएसबीको अवरोधका कारण जीर्णोद्धार हुन सकेको छैन ।

मन्दिरभन्दा वर नेपाली पक्षले स्थायी स्वागत गेट निर्माण गरिरहेका छन् । सुरुवातमै एसएसबीले गेट निर्माणको काम रोक्न आग्रह गरे पनि नेपाली पक्षले मानेका छैनन् । नेपालीले दशगजाभन्दा केही मिटर वरै रहेको भन्दै गेट निर्माणको काम अघि बढाइरहेका छन् । ‘त्रिभुवननगर–सोनवर्षा सीमाको दशगजा छेउमै भारतीय पक्षले घरटहरा निर्माण गरेर बसेका छन्, त्योभन्दा वरै हाम्रो पुर्खाले स्थापना गरेका मन्दिरको जीर्णोद्धारमा भारतीय फौजले अवरोध गर्दै आएका छन्,’ रायले भने, ‘झन् मन्दिरभन्दा वरै रहेको स्वागत गेट निर्माण रोक्नुपर्‍यो भनेर आएका थिए तर हामीले मानेका छैनौं ।’

मुख्य नाका रहेको मलंगवा–सोनवर्षा चोकमा पनि पिलर छेउमै भारतीय बजार छ । त्यहाँ दशगजामै भारतीय पक्षले स्वागत गेट निर्माण गरेका छन् । पिलर छेउमै भारतीय पक्षले कस्टम अफिसको समेत स्थापना गरेको छ । केही वर्षअघि नेपाली पक्षले दशगजावरै स्वागत गेट निर्माण गर्न खोज्दा भारतीय सुरक्षाकर्मीले रोक लगाएको थियो । त्यसपछि नेपाली पक्षले केही मिटर वरै पुनः गेट निर्माण गरेको हो । नागरिक समाजका अध्यक्ष उग्रकान्त झाले दशगजामा पिलर देखिए पनि भारतीयले आनो रहेको दाबी गर्दै बसिरहेको बताए । ‘नेपाल–भारत दशगजामा दुवै देशका नागरिकले अव्यवस्थित बसोबास गरिरहेका छन्,’ उनले भने, ‘दुवै देशका नापी विभाग र प्रशासनिक तवरबाट यो समस्या समाधान गरिनुपर्छ ।’

सदरमुकाम मलंगवा नगरपालिका–५ भाँडसरस्थित दशगजामा पनि दुवै देशका नागरिकले घरटहरा बनाएर बस्दै आएका छन् । स्थानीय समसुल हकले भारतीय पक्षले दशगजामा छाप्रो बनाएर बढाउँदै लगेको बताए । उनका अनुसार नापी विभागको लापरबाहीले पहिलादेखि बस्दै आएको भाँडसर बस्तीको दक्षिणी भाग दशगजामा मिलाइदिएको छ । समसुलले नियमन गर्ने निकायको कमजोरीका कारण भारतका स्थानीयले दशगजामा घरटहरा निर्माण गरेर बस्दै आएको जानकारी दिए ।

विष्णु गाउँपालिकास्थित सिमरा फेनहारा नाकाको दशगजामै फेनहारा बजार छ । यहाँको दशगजा पनि दुवै पक्षका नागरिकले अतिक्रमण गरेर बसेका छन् । यहाँ दशगजा अतिक्रमण पर्नुका साथै पिलरको बीचमा पनि एकलाइनले टहरो निर्माण गरिएको छ । पिलरको बीचमा रहेको पसल तथा टहराको दुई पौवा नेपालस्थित दशगजामा तथा दुई पौवा भारतस्थित दशगजामा रहेको छ । यो बजार यहाँका स्थानीयको पुस्तैनी बजार हो ।

बलरा क्षेत्रको दशगजामा भने नेपाली पक्षले नै उपभोग गर्दै आएका छन् । स्थानीयले परालको टौवा राख्ने, कृषि कर्मका लागि पनि यो भूमिलाई उपयोग गर्दै आएका छन् । गोडैता नगरपालिकास्थित मधुवनीमा रहेको दशगजाको ३३७ नम्बरको पिलर ढलेको ६ वर्षभन्दा बढी भइसक्दा पनि यो ठड्याइएको छैन । नियमन गर्ने निकायको लापरबाहीका कारण सीमा स्तम्भ नठड्याइएको स्थानीयको आरोप छ । मधुवनीका स्थानीय सुरेन्द्र कुशवाहाले सीमा स्तम्भ जस्तो संवेदनशील कुरालाई सरकारी तवरबाट बेवास्ता हुँदै आएको बताए ।

केही दिनअघि मात्र प्रदेश प्रमुख राजेश झासहितको टोलीले सीमाको स्थलगत अवलोकन गरेको थियो । टोलीले पनि दशगजामा नेपाल र भारत दुवै पक्षका स्थानीयले स–साना टहरा बनाएर बसेको र पिलर लडेको अवस्थामा भेटेको थियो ।