धनुषा, बटेश्वरका ४८ वर्षीय किसान रामप्रकाश महतोले तरकारी रोपेको खेतसम्मै सडक पुगेको छ । सडक छेउमा बिजुलीका पोल छन् । पोलनिरै ठूल्ठूला पक्की इनार खनिएको छ । महतो खेतसम्मै मोटरसाइकल हाँकेर पुग्...
मत्र्योस्का रुसको एक लोकप्रिय खेलौना हो, जसमा क्रमशः ठूलोबाट सानो हुँदै गरेका एउटै देखिने काठका कैयौं खेलौना आपसमा गाँसिएका हुन्छन् । सीमाञ्चल सम्बन्धका कैयौं आयाम छन्, मत्र्योस्का जस्तै । एउटा आयामभित्र समेत अनेकौं आयाम आबद्ध छन् । प्रत्येक आयामका आफ्नै सीमा र सामर्थ्य छन् । सुन्दरता र रिक्तता छ ।
जसरी फलफूलको राजा भनेर आँपलाई चिनिन्छ, त्यसरी नै आँपको राजधानी मधेस प्रदेशलाई भन्दा अत्युक्ति हुँदैन । सबैभन्दा बढी आँप हुने भनेकै मधेस प्रदेश हो, जहाँ कुल उत्पादनको ७६ प्रतिशत आँप फल्छ । कृषि तथा पशुपन्छी विकास मन्त्रालयका वरिष्ठ तथ्यांक अधिकृत रामकृष्ण रेग्मीका अनुसार मुलुकभर ४२ हजार १ सय ९६ हेक्टरमा आँप खेती हुन्छ, जसबाट वार्षिक ४ लाख ५३ हजार ४ सय १६ टन उत्पादन हुन्छ ।
पूर्व–पश्चिम राजमार्ग भएर यात्रा गर्दै हुनुहुन्छ भने पक्कै पनि तपाईंको ध्यान सप्तरीको बरमझियामा लहरै खुलेका पेडा पसलमा पर्छ । यहाँका ठुल्ठूला होर्डिङ बोर्डले जोकसैको ध्यान तानिहाल्छन् । यो राजमार्ग भएर ओहोरदोहोर गर्नेहरूले यात्राको सुरुवातमै पेडा खाने योजना बनाएका हुन्छन् पनि ।
आधुनिक जनकपुरको प्रथम औपचारिक महाविद्यालय तथा यसका संस्थापक हुन्– अवधविहारी शरण (मौनीबाबा) । उनको योगदानबारे सहप्राध्यापक नूरापति पोखरेल लेख्छन्– ‘विद्यागार : प्रथितयशसा मौनिना सिद्धवाचा । प्रज्ञादिप्त्या लसति तिमिरं नाशयन् ज्ञानकूपे ।’
सोनालाल साह र पिन्टु साह दाजुभाइ हुन् । कलैयाको भरत चोकमा उनीहरूको सोनु सेकुवा पसल छ । उनीहरू बिहान ७ देखि राति ९ बजेसम्म पसलमै हुन्छन् । यसबीचमा उनीहरूलाई खसीको मासु काट्ने, फ्रिजिङ गर्ने, मसला मिसाउने, झिरमा गुथ्ने र आगोमा पोलेर ग्राहकलाई दिने काममै व्यस्त हुन्छन् । २० वर्षदेखि यसरी नै पसल चलाइरहेका सोनालाल भन्छन्, ‘सेकुवा बेचेरै गाँस, बास र कपास जुटाएका छौं, सवारीसाधन पनि चढेका छौं ।’
सन् १९७७ मा एमए पढ्दाताका मधेस प्रदेशका नीति तथा योजना आयोगका उपाध्यक्ष भोगेन्द्र झा र राष्ट्रिय योजना आयोगका सदस्य सुरेन्द्र लाभ भारतको मद्रास (चेन्नई) स्थित एक विश्वविद्यालयको अन्तर्क्रियामा सहभागी भए । अन्तर्क्रियामा भारतका थुप्रै ठाउँबाट विद्यार्थी र प्राध्यापक आएका थिए ।
मुलुककै कान्छो राष्ट्रिय निकुञ्ज हो– पर्सा राष्ट्रिय निकुञ्ज । पर्यटक आगमनका दृष्टिले यो अझै ‘भर्जिन’ नै छ । पर्यापर्यटनको प्रचुर सम्भावना रहे पनि छिमेकी चितवन राष्ट्रिय निकुञ्जको तुलनामा यहाँ पर्यटकको आगमन अत्यन्त न्यून छ ।
परिवार, समुदाय र मुलुकको परिवर्तनमा योगदान गरेका महिलालाई अलग राखेर मुलुकको सार्थक विकास सम्भव छैन । खासगरी अर्थतन्त्रमा महिलाको सहभागिताले अर्थपूर्ण महत्त्व छ । अर्थतन्त्रका महत्त्वपूर्ण आधार कृषि, उद्योग व्यवसाय, पर्यटन, पेसागत र वैदेशिक रोजगार जस्ता क्षेत्रमा महिलाको सहभागिता बढिरहेको छ, जुन सकारात्मक छ ।
लामो प्रतीक्षापछि भए पनि जयनगर–कुर्था रेल सेवा सञ्चालन भएकामा नेपाली दंग देखिन्छन् । रेल चढेका भिडियो र फोटो सामाजिक सञ्जालमा छाइरहेका छन् । आठ वर्षअघिसम्म चलेको न्यारोगेजलाई ब्रोडगेज रेल्वेले विस्थापन गरी सेवा सुरु गरिएकामा सीमापारि जयनगरका व्यवसायी पनि खुसी छन् ।
मधेस प्रदेशले प्रहरी र निजामती सेवामा आरक्षणलाई प्राथमिकता दिँदै कानुन बनाएको छ । संघीय कानुनको व्यवस्थाभन्दा फरक तरिकाले जनसंख्यालाई मुख्य आधार बनाएर जात/समुदाय, वर्ग र लिंगको समानुपातिक प्रतिनिधित्व हुने प्रावधान कानुनमा राखिएको छ ।
शिक्षण पेसा छाडेर राजनीतिमा लागेका लालबाबु राउत मधेस प्रदेशका पहिलो र बहालवाला मुख्यमन्त्री हुन् । आफ्नो दल जनता समाजवादी पार्टी प्रदेशमा अल्पमतमा रहे पनि अन्य दलसँग गठबन्धन गर्दै उनले सरकार हाँकेको चार वर्षभन्दा बढी भइसकेको छ । गएको वर्ष कांग्रेस, माओवादी केन्द्र, एकीकृत समाजवादीसँग सत्तामा साझेदारी गरेपछि झन् शक्तिशाली बनेका राउतले प्रदेश नामकरण र राजधानी टुंगो लगाए ।
नेपालमा संघीयताले मूर्त रूप पाएको पाँच वर्ष पूरा भएको छ । हुन त २०६३ सालमै संघीयताले प्रवेश पाएको हो । २०६३ साल माघ २४ मा तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइरालाले नेपालले अब संघीय राज्य प्रणाली अवलम्बन गर्ने घोषणा गरेका थिए । प्रधानमन्त्रीको त्यो घोषणा मधेसमा जारी जनविद्रोहलाई सम्बोधनका लागि भएको थियो । संघीयताले घोषणादेखि प्रदेशहरूको रचना र छुट्टै सरकार पाउन ११ वर्षको यात्रा तय गर्नुपर्यो ।
२६.१२°C काठमाडौं
