नेपाली रेफ्रीमाथि अन्तर्राष्ट्रिय नजर

मिलिटरी गेम्स सकिएको अर्को महिना (डिसेम्बर) वुहानबाटै कोरोना भाइरस फैलिएको थियो । विश्वभर महामारीको रूपमा फैलिइरहेको कोरोनाले दुई वर्षको अवधि लाखौं लाखको ज्यान लिइसकेको छ । चौतर्फी क्षेत्रलाई प्रभाव पारेको छ ।

चलायमान रहने खेलकुद ठप्प भयो । दुई वर्षपछि अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता खेलाउन उनै तेक्वान्दो रेफ्री ढकाल फ्रान्सको पेरिस आइपुगेका छन् । त्यसका लागि उनले थुप्रै रिक्वायरमेन्ट पूरा गर्नुपर्ने थियो । दैनिक पीसीआर, भ्याक्सिन रिपोर्ट, भिसाको प्रक्रियामा समस्या झेल्दै उनी फ्रेन्च ओपन खुला तेक्वान्दो खेलाउन आइपुगेका थिए । यसै प्रतियोगिताका लागि छानिएका दुई खेलाडी भिसा समस्याका कारण आउन नपाएको उनले बताए । ‘कोभिड–१९ का कारण अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिताहरू खेल्न/खेलाउन आउन एकदमै गाह्रो छ,’ उनले भने, ‘भिसा प्रक्रियामै धेरै जटिलता झेल्नुपर्छ ।’

वुहानको त्यही मिलिटरी गेम्सबाटै उनले अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगितामा निर्णायकको भूमिका सुरु गरेका थिए । जहाँ १ सय ३८ देशको सहभागिता थियो । त्यतिबेलै उनी विश्वका प्रचलित रेफ्रीहरूको नजरमा परेका थिए ।

त्यसकै परिणामस्वरुप उनलाई २०२० को जनवरीमा जर्मनीको ह्याम्बर्गबाट रेफ्रीका लागि निम्तो आयो । त्यहाँ भएको प्रतियोगिता युरोपेली मुलुक र बाहिरका गरी करिब ३६ देशका खेलाडीले भाग लिएका थिए । त्यसपछि आफ्नै भूमिमा भएको १३ औं दक्षिण एसियाली खेलकुदमा पनि उनी निर्णायक भए । दीपेन्द्र काभ्रे, कुसादेवीका हुन् । किसानी परिवारमा हुर्किएका उनी नेपाली सेनामा आबद्ध भए । ‘नेपालमा तेक्वान्दो लोकप्रिय खेल थियो । मलाई सम्झना छ म सानैदेखि तेक्वान्दोमा रुचि राख्थें,’ उनले सम्झिए । बलियो स्वभावका उनले प्रतिस्पर्धामा आफूलाई अब्बल रूपमा उभ्याए ।

२०५७ सालमा तेक्वान्दो खेलाडी भएका उनले थुप्रै राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय प्रतियोगिता पनि खेले । तर, रंगशालामा ट्रेनिङ गर्दा खुट्टामा चोट लागेपछि उनको खेलाडी करियरमा भने पूर्णविराम लागेको थियो । यद्यपि तेक्वान्दोप्रतिको उनको मोह छुटेन । रेफ्रीतिर आँखा लगाए । सन् २०१२ मा राष्ट्रिय रेफ्री बन्दा उनी २३ वर्षको अल्लारे ठिटो थिए । तर, सन् २०१८ मा चीनको उसी सहरमा अन्तर्राष्ट्रिय रेफ्रीको परीक्षा दिन गएपछि उनको सफलताले खुट्किलो चढ्न थाल्यो । अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको रेफ्रीका लागि परीक्षा दिन नेपालबाट ६ जना गएकामा दीपेन्द्रमात्रै उत्तीर्ण भएका थिए । त्यहींबाट उनको अन्तर्राष्ट्रिय रेफ्री यात्रा सुरु भएको हो । वुहानमा मिलिटरी गेम्स खेलाएपछि भने आफूमा आत्मविश्वास बढेको दीपेन्द्र बताउँछन् । भन्छन्, ‘त्यो प्रतियोगिता मेरा लागि धेरै गर्विलो रह्यो । त्यहींबाट अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा प्रतियोगिता खेलाउन सक्छु भन्ने आँट मिल्यो ।’

विश्व तेक्वान्दो संघको र्‍याङकिङमा

राम्रो प्रदर्शन देखिएकाले पेरिसमा रेफ्री गर्न निम्त्याइएको उनले सुनाए । फ्रान्समा उनले २१ खेलमा रेफ्री गरे । बिहानदेखि साँझसम्मै खेलाउनमै व्यस्त रहे । उनले इरान, भारत, अमेरिका, यूएई, लक्जेम्बर्ग, बेल्जियम, इरान, क्यानडालगयत दर्जनौं देशका रेफ्रीसँग अनुभव साट्न पाए । ‘यस्ता ठूला प्रतियोगिताहरू जति धेरै खेलायो, आफूले पनि त्यति धेरै सिकिन्छ,’ उनले सुनाए । खेलाडी र रेफ्री हुँदा के भिन्नता छ त ? धेरै भिन्नता छ । उनले अर्थ्याए, ‘खेलाडी हुँदा सम्पूर्ण ध्यान खेल्नमै हुन्छ । खेलमा मात्रै ध्यान दिए पुग्छ । रेफ्री भएपछि मध्यस्थता गर्न सक्नुपर्छ । रेफ्री बन्नु भनेको उदाहरणीय हुनु हो । सम्मान जगाउनु र आफैंलाई सम्मान गर्न लायक बनाउनु पनि हो । दुई खेलाडीबीचको लडाइँको तटस्थता सुनिश्चित गर्नु हो । जब मैदानमा भइन्छ, त्यो बेला दुई प्रतिद्वन्द्वी र उनीहरूको खेलमा केन्द्रित हुन सक्नुपर्छ । कतै गल्ती पो गरिन्छ कि भनेर तनाव पनि हुन्छ । यो सबै व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।’

उनी पाकिस्तानको इस्लामाबादबाट सिधै पेरिस आएका हुन् । पाकिस्तान ओपन तेक्वान्दो च्याम्पियनसिप खेलाएर उनी यता आएका थिए । पाकिस्तान ओपनमा भने उनीलगायत नेपालका आधा दर्जन रेफ्री निर्णायकमा रहेका थिए ।

उनी विभागीय टिमका एकमात्र अन्तर्राष्ट्रियस्तरका तेक्वान्दो रेफ्री हुन् । त्रिभुवन आर्मी क्लबसँग आबद्ध दीपेन्द्र आफ्नो सफलताका लागि नेपाली सेनाको पनि ठूलो हात रहेको सुनाउँछन् ।

पेरिस आइपुगेका शिक्षामन्त्री देवेन्द्र पौडेल, फ्रान्सका लागि नेपाली राजदूतलगायत उपस्थित कार्यक्रममा रेफ्री दीपेन्द्रले प्रतियोगिता खेलाउन आउनका लागि ठूलो समस्या झेल्नुपरेको अनुभव सुनाउँदै त्यस्ता कार्यलाई सहजीकरण गरिदिन सम्बन्धित निकायसमक्ष अनुरोध गरेका थिए ।

दीपेन्द्र र नेपाली खेलकुदका लागि खुसीको पक्ष के भने विश्व तेक्वान्दो रेफ्रीका अध्यक्ष सर्ज सेम्बोनाले उनलाई प्रतिभावान रेफ्रीको रूपमा लिएका छन् । अध्यक्ष सेम्बोनाले दीपेन्द्रको निर्णायक क्षमतामाथि नजर लगाइरहेको पेरिसको पत्रिकाले उल्लेख गरेको छ । फ्रान्सेली भाषामा प्रकाशित ‘तेक्वान्दोका शेर्पा’ शीर्षकको समाचारमा रेफ्री अध्यक्ष सर्ज सिब्बोनाले भनेका छन्, ‘विश्वभरका रेफ्री बोलाउने जिम्मेवारीमा छु । म सबै याममा अन्तर्राष्ट्रिय, विश्व च्याम्पियनसिप वा ग्रान्ड प्रिक्समा उनीहरूसँग काँधमा काँध मिलाएर काम गर्छु । मलाई रेफ्रीका गुणहरू थाहा छ । दीपेन्द्र एक प्रतिभाशाली र इमान्दार रेफ्री हुन् । म उनलाई भविष्यमा हुने प्रतियोगिताका लागि सिफारिस गरिरहने छु ।’

दीपेन्द्र अहिले ‘सी’ श्रेणीका रेफ्री हुन् । उनको धोको अन्तर्राष्ट्रिय स्तरको ‘ए’ श्रेणीको रेफ्री बन्ने छ । दुई वर्षमा विश्व वरीयताका ८ खेल खेलाएपछि ‘बी’ र फेरि अर्को दुई वर्षमा विश्व वरीयताका १० खेल खेलाएपछि ‘ए’ श्रेणीको अन्तर्राष्ट्रिय रेफ्री बन्ने अवसर आउने छ । उनी लक्ष्य सुनाउँछन्, ‘विश्वका रेफ्रीहरूको कमिटीमा आबद्ध हुने लक्ष्य छ । त्यहाँ पुग्न सकेयता प्रचुर प्राविधिक ज्ञानलाई नेपालमा बाँड्न पाइन्छ । त्यसले नेपाली खेलाडीलाई नै फाइदा हुनेछ । सेनामा आबद्ध हुनाले संस्थाको छवि पनि राम्रो बन्ने आशा छ । विश्वस्तरमा नेपालको रेफ्री भनेर देशको शिर उँचो हुनेछ । मेरो त्यहीं पुग्ने धोको छ, पेरिसमा देखाएको मिहिनेतप्रति आशावादी छु ।’