द्वन्द्वपीडितलाई उपचार न राहत

कान्तिपुर संवाददाता

सुर्खेत — दैलेखको दुल्लु नगरपालिका–६ चरिखानाकी मनसरा विक १७ वर्षदेखि जिउँभरि गोलीको छर्रा बोकेर हिँड्न बाध्य छिन् । २०६१ मंसिरमा दुल्लुमा बम विस्फोटन हुँदा घाइते भएकी उनले खर्च अभावमा छर्रा निकाल्न नसकेकी हुन् ।

‘पेटभरि खान पनि समस्या छ, कसरी छर्रा निकाल्ने ?,’ उनले भनिन्, ‘गोलीका छर्राले शरीर घोच्छन्, कहिलेकाहीं सुत्न पनि समस्या हुन्छ ।’ २०५७ फागुन ३ गते तत्कालीन विद्रोही माओवादीको अपहरणमा परेका बाँकेका ५३ वर्षीय रामरतन चौधरी पनि लामो समयदेखि अपांग जीवन बिताउन बाध्य छन् । माओवादी आक्रमणबाट हातखुट्टा भाँचिएपछि उनका दुवै खुट्टामा क्यानल जोडिएको छ । ‘मरे भनेर फालेका थिए, धन्नै बाँचें,’ उनले भने, ‘कृतिम खट्टाको भरमा बाँच्नुपरेको छ, कसरी परिवार पाल्ने ? ’ सरकारले बेवास्ता गर्दा पीडामाथि पीडा थपिएको उनको गुनासो छ । उनले अझै द्वन्द्वपीडित परिचयपत्र पाउन सकेका छैनन् । उमेर ढल्किँदै जाँदा द्वन्द्व घाउहरू झन् बल्झिदै गएको उनले बताए ।

सशस्त्र द्वन्द्वको क्रममा सबैभन्दा बढी क्षति व्यहोरेको मध्यपश्चिम क्षेत्रका पीडितहरूले न अहिलेसम्म न न्याय पाएका छन् न क्षतिपूर्ति र राहत नै । सरकारी बेवास्ताका कारण आफूहरूको पीडा झन् बल्झिँदै गएको उनीहरूको गुनासो छ । घाइतेहरू उपचारबाट वञ्चित छन् भने अपांगता भएकाहरूलाई जीविकोपार्जनमा समस्या छ । ‘अब त सरकारको सहयोगको आशा पनि मरिसक्यो,’ बर्दिया तारातालका ४८ वर्षीय अशोक सोडारीले भने, ‘वर्षौं बित्यो, बरु भीरबाट लडेर घाइते भएकाले द्वन्द्वपीडितका नाममा राहत लिए, हामीले अझै पाएनौं ।’

२०५८ सालमा विद्रोही पक्षले खुट्टामा बञ्चरोले प्रहार गरेपछि घाइते बनेका उनका दुवै खुट्टा उपचार अभावमा कुहिएका थिए । उनले प्रयोग गरिरहेका कृत्रिम खुट्टा पनि ३/३ महिनामा फेरिरहनुपर्छ । ‘म ज्युँदै छु, तर मरेको शरीर लिएर बाँच्नुपरेको छ,’ उनले भने, ‘कहिलेकाहीं आफ्नै साहसले बाँच्ने प्रेरणा दिइरहेको छ ।’ द्वन्द्वपीडित साझा चौतारीकी प्रदेश अध्यक्ष शीतलसिंह राठौरले सत्य निरूपण तथा मेलमिलाप आयोग पनि बास्तविक पीडितकहाँ अझै पुग्न नसकेको बताइन् । ‘सरकारले पीडितहरूका घाउमा मलमपट्टी लगाउन नसके समाजमा फेरि द्वन्द्व सिर्जना हुन्छ,’ उनले भनिन्, ‘हामीले भोगेका पीडा राज्यले बिर्सिंदै गएको छ ।’ उनका अनुसार गरिबीका कारण अपांगता भएका व्यक्तिको जीवन कष्टपूर्वक बितिरहेको छ ।

* 'द्वन्द्वपीडितलाई उपचार न राहत' शीर्षकको समाचारमा प्रयोग गरिएको तस्बिर किशोर शर्माले जिआइजेड/सिभिल पिस प्रोजेक्टका लागि खिचेका हुन् । असावधानीवश कान्तिपुर संवाददाताको नाम लेखिन गएकोमा क्षमायाचनासहित सच्याइएको छ । - सम्पादक

प्रकाशित : आश्विन ६, २०७८ १२:०४
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्

‘गरिबको करिम जहाँ गए नि फेरिन्न’

 बस र रेल स्टेसनमा रिक्सावाला र कुल्लीको झम्टाइमा पर्ने नेपालीहरु लुटिने, कुटिने र ठगिने मात्रै होइन, अनेक सास्ती झेल्छन् 
मधु शाही

बाँके — गर्मीले निधारबाट तपतप पसिना चुहिरहेको थियो । नेपालगन्जको जमुनाहा नाकामा आउन नपाउँदै उनलाई अघिपछि मान्छेले घेर्न थाले । कसैले झोला ताने, कसैले लुगा । कसैले उनको हातै तानेर हुत्याए । भारतको सिमलामा मजदुरी गरेर दसैं मनाउन घर फर्किएका जयबहादुर सुनारलाई सोमबार नाकामा रिक्सा चालक, होटलवाला र गाडीका सहयोगीले तानातान गरिरहेका थिए ।

उनको मञ्जुरीबिनै रिक्सा चालकले उनको सामान आफ्नो रिक्सामा राखे र जबर्जस्ती उनलाई बसालेर रिक्सा गुडाए । रुपैडियादेखि नेपालगन्ज नाकासम्म आउन ३० रुपैयाँ लाग्छ । तर ती रिक्सा चालकले जयबहादुरसँग २ सय रुपैयाँ असुले ।

जाजरकोटबाट भारतमा मजदुरी गर्न पुगेका जयबहादुरले आफ्नै मुलुकमा यसरी ठगिनु पर्दा नरमाइलो लागेको बताए । ‘पैसा भए त केही थिएन,’ उनले भने, ‘हामीजस्ता गरिबलाई यसरी ठग्दा त पापै लाग्छ नि !’ स्याउको पेटी बोक्दाबोक्दा थाकेर घर फर्किएका जयबहादुरका लागि २ सय रुपैयाँ २ हजारभन्दा कम छैन । अझ कोरोना महामारीले छोएदेखि उनीजस्ता थुप्रै मजदुरको रोदन उस्तै छ । जयबहादुर दुई महिनाअघि मात्रै सिमला गएका थिए । त्यहाँ स्याउ टिप्ने काम पाएका उनले जसोतसो १५ हजार रुपैयाँ जम्मा गर्न पाएको सुनाए ।

‘दसैं खर्चको जोहो गर्न कोरोना महामारीको जोखिम मोल्दै भारत पुगेको थिएँ,’ उनले भने, ‘जमुनाहा आइपुग्दा एक मनले भारततिरै फर्किन मन लाग्यो ।’ घरको जेठोबाठो भएकाले दसैंमा जहान परिवारलाई टीका र आशीर्वाद दिन भए पनि घर आउनुपर्ने बाध्यतामा आफू स्वदेश फर्किएको उनले सुनाए । ‘दुई महिनाको कमाइले दसैं खर्च पुग्दैन,’ उनले भने, ‘दसैंमा परिवार एक्लै हुन्छन् भनेर फर्किहालें । उनीहरूलाई दिन मायाबाहेक केही ल्याएको छैन ।’

जयबहादुरजस्ता कमाइ गर्न भारत पुगेका थुप्रै नेपालीको कथा लगभग यस्तै छ । कोरोनाको चपेटामा पनि परिवार पाल्न भारत पसेका उनीहरू एक–दुई महिनामै पर्व सम्झेर घर फर्किंदै छन् । कमाउँला र खाउँला भन्ने झिनो आशामा मजदुरी गर्न कालापहाड (भारत) गएका मजदुरले पर्वको महत्त्व भने राम्रैसँग बुझेका छन् ।

जाजरकोट साल्मा–२ का आइते नेपालीलाई दसैंतिहार सकभर आफ्नै घरमा मनाउन मन लाग्छ । कोरोनाले लकडाउनको सास्ती खेपेका उनी बेरोजगार भएपछि मजदुरी गर्न डेढ महिनाअघि सिमला पुगेका थिए । अरू वर्षको जस्तो यो दसैं उनका लागि खल्लो बनेको छ । भारत आउने जाने गर्दागर्दै कोरोना संक्रमित भए । संक्रमण निको भएको एक महिनापछि घरमा भोकमरीले सताउन थाल्यो । पाँच सन्तानको पेट पाल्न उनी कमजोर शरीर लिएर फेरि भारत फर्किए । सिमलामा स्याउ टिपेर २० हजार रुपैयाँ कमाएका उनले यही रकमले दसैं मनाउने बताए । ‘यहाँ बसेको भए, त्यही पनि कमाइ हुन्थेन,’ उनले भने ।

सुर्खेतका जोगमारे सार्कीलाई आर्थिक मन्दीसँग जुध्ने बानी परेको छ । उनी तीन महिनाअघि जे सोचेर भारत पुगेका थिए, त्यसको ठीक उल्टो भइदियो । जेठी र माइली छोरीलाई घर कुर्ने जिम्मा दिएर पत्नीसहित गुजरातमा मजदुरी गर्न गएका जोगमारे उल्टै ऋण लगाएर घर फर्किएको बताए । ‘इँटा बोक्दाबोक्दै श्रीमतीको खुट्टा चिप्लिएर मर्कियो,’ उनले भने, ‘एक महिना श्रीमतीकै उपचार गर्न दिनरात बालुवा ट्रकमा भर्ने काम गरें । एक सातासम्म अस्पतालमा भर्ना गरी उपचार गर्दा कमाएको सबै खर्च भयो । उल्टै छिमेकीसँग १० हजार रुपैयाँ बाटो खर्च ऋण मागेर घर आएँ ।’

सल्यानका धर्मे बुढाको उमेर ७० नाघ्यो । बुढ्यौलीले छोएको शरीर झमझमाउने, आँखा पोल्ने गर्छ । आँखाभन्दा पनि बढी उनको गरिबीले पिल्सिएको मन पोल्छ । ‘चार भाइ छोरा विदेशमा छन् । घर खर्च नदिएपछि कसको के लाग्छ र ?,’ उनले भने, ‘सन्तानको आसले भोकै भइँदोरहेछ ।’ बलिया मान्छेले सिमलामा स्याउ टिप्ने गरे पनि धर्मेले कोठी (अर्काको घर) मा काम गरे । घरमा श्रीमती बिरामी भएको थाहा पाएपछि नोकरी छोडेर घर आएको उनले बताए । डेढ महिनाको तलब बुझेका उनलाई श्रीमतीको उपचार खर्च नपुग्ने हो कि भन्ने चिन्ताले सताएको छ ।

जाजरकोटका ५९ वर्षे आइते नेपालीले नाकामा पीसीआर जाँच गराइरहँदा थाकेर लखतरान परेको बताए । टोपीले पसिना पुछ्दै टोलाइरहेका उनको छेउछाउ जुटका बोरा थिए । सिरानी, ओछ्यान, सिरक आदि । त्यसैको बीचमा केही स्याउका पेटी पनि ल्याएका थिए । सिमलाका स्याउ खान दिएर उनले छोरीको भोक मेटाउँथे । काखे छोरीलाई स्याउ दिएर फकाएजस्तो अरू ६ जना छोराछोरीको चित्त बुझाउन उनलाई त्यति सजिलो नहोला । घरखर्च चलाउन वर्षको तीन–चारपटक भारत आउजाउ गरिरहेको उनले बताए ।

‘खर्च सकिएपछि फेरि उतै (भारत) पस्ने त हो नि !’ उनले भने, ‘यहाँ काम पाइँदैन । उता ज्यानको सुरक्षा छैन ।’जाजरकोटको जुनीचाँदे–६ का कालु नेपाली भन्छन् ‘कोरोना परिवारैले भोगियो । जे भए पनि भारतमा मजदुरी गरेर गुजारा चलाएका छौं ।’

प्रकाशित : आश्विन ६, २०७८ १२:०३
पूरा पढ्नुहोस्
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
×