बस्तीमै चितुवाको त्रास

२०७४ फागुन १ मा भानु नगरपालिका–३ दोरदोरका ६ वर्षीय विशाल श्रेष्ठलाई चितुवाले आक्रमण गरी ज्यान लिएको थियो । पछिल्ला ४ वर्षमा ११ बालबालिकाले चितुवाकै आक्रमणमा परी ज्यान गुमाएका छन् । अन्य थुप्रै बालबालिका घाइते भएका छन् ।

भानुबाट सुरु भएको चितुवा आतंक आँबुखैरेनी, बन्दीपुर गाउँपालिका, व्यास, शुक्लागण्डकी नगरपालिकामा पनि बढ्यो । पछिल्लो समय बन्दिपुर–१ र ५ वडा क्षेत्रमा चितुवा यत्रतत्र देखिँदा जनजीवन त्रसित बन्दै गएको छ । पछिल्लो पटक असोज २५ मा चितुवाको आक्रमणबाट बन्दीपुर–५ बाहुनभञ्ज्याङकी ९ वर्षीया स्वीकृति थापामगरले ज्यान गुमाउनुपर्‍यो ।

बस्तीमै आएर बालबालिकमाथि आक्रमण गर्न थालेपछि स्थानीय त्रासित बनेका छन् । बिहान–बेलुका घरबाहिर निस्कनसमेत डर लाग्ने गरेको स्थानीय लक्ष्मी गुरुङले बताइन् । ‘काम नै विहान–बेलुका हुन्छ, घरमै बसिरहन पनि नमिल्ने’, उनले भनिन्, ‘बालबालिका मात्र नभई ठूलालाई पनि एक्लै हिँड्न डर छ ।’ उनले चितुवा दिउँसै पनि देखिने गरेको बताइन् । चितुवाको त्रास कायमै रहेको भानु–२ की सीता अधिकारी बताउँछिन् । उनले भनिन्, ‘धेरै धनजनको क्षति व्यहोर्नुपरेको छ । साँझ बिहान एक्लै घरबाहिर निस्कदैनौं ।’

नगरपालिका र डिभिजन वन कार्यालयद्वारा अपनाउन लगाइएका सावधानीका उपायको पालना गर्दै आएको उनी बताउँछिन् । उनले करिब २ वर्षयता भानुमा चितुवाको आक्रमणबाट कुनै मानवीय क्षति नभए पनि छिमेकी पालिकामा बालबालिकाको ज्यान लियो भन्ने समाचार सुन्दा ढुक्क बस्न नसकेको सुनाइन् । चितुवाको आक्रमणबाट भानुमा ६, शुक्लागण्डकीमा २, बन्दीपुरमा २ र आँबुखैरेनी गाउँपालिकामा १ गरी ११ बालबालिकाको ज्यान गएको छ ।

यतिबेला चितुवा बच्चा जन्माएर आहारा खोज्ने समय भएकाले सबैलाई सचेत रहन डिभिजन वन कार्यालयका वन अधिकृत कोमलराज काफ्लेले बताए । भने, ‘वन्यजन्तुका आहारा जंगलमा कम हुँदै छ, त्यसैले यी बस्तीमा आउन थालेका हुन् । यिनले आफैंभन्दा कमजोर, साना प्राणीमाथि आक्रमण गर्ने गरेको अध्ययनले देखाएको छ ।’ पछिल्लो समय बन्दीपुरको १ र ५ वडामा चितुवा देखा परेको सव–डिभिजन वन कार्यालय बन्दिपुरका प्रमुख सुरेश भुजेलले बताए । यस वर्ष चितुवाले ६ घरपालुवा जनावरलाई आक्रमण गरेको उनले बताए । जिल्लाका वन क्षेत्रमा आवश्यकभन्दा बढि चितुवाको संख्या रहेको आशंका गरिएको र सम्पूर्ण जिल्लावासीलाई सचेत रहन डिभिजन वन कार्यालयले अनुरोध गरेको छ ।

चितुवा आतंक बढ्दै गएपछि रोकथामका लागि प्रभावित क्षेत्रमा पराम्परागत काठको खोर निर्माण गरिएको थियो । काठको खोरमा थापिएको पासोमा पारेर ११ चितुवा नियन्त्रणमा लिई अन्यत्र पठाइएको छ । चितुवा नियन्त्रणका लागि भानुमा १२, आँबुखैरेनीमा ४, बन्दीपुर र शुक्लागण्डकीमा एक/एक वटा काठको परम्परागत खोरको पासो थापिएका थिए ।

वन्यजन्तुको बस्ती आगमन न्यूनीकरणका लागि डिभिजन वनले जिल्लाका सामुदायिक वन क्षेत्रमा १७ पोखरी निर्माण गरेको छ । वन्यजन्तुलाई वनमै पानीको व्यवस्थापन गर्ने उद्देश्यले जिल्लाको भानुमा १२, देवघाटमा एक, बन्दीपुर र म्याग्दे गाउँपालिकामा २/२ वटा पोखरी बनाइएको छ ।

यसका लागि कार्यालयले १४ लाख ५० हजार रुपैयाँ खर्च गरेको छ । ‘पानी र आहाराको खोजीमा वन्यजन्तु बस्तीमा आएर आक्रमण गरी ज्यानै लिन थालेपछि यसको न्यूनीकरणका लागि पोखरी निर्माण गरिएको हो’, डिभिजन वन अधिकृत काफ्लेले भने, ‘वनमै पोखरी बनेपछि मृग, हरिण, चितुवा, खरायो, चराचुरुंगीलगायतलाई पानी र आहाराको पनि व्यवस्थापन हुन्छ ।’