ब्युँत्याइँदै ऐतिहासिक सप्तपाताल पोखरी

काठमाडौँ — ललितपुर महानगरपालिका १५ वडा लगनखेलस्थित ऐतिहासिक सप्तपाताल पोखरी पानीविहीन र अस्तित्व गुमिसकेको थियो । पोखरीमा पानी सुकेपछि विद्यालय संरचना ठड्याइएको थियो । राजदल गणको उत्तरतर्फ रहेको अशोक स्तूपसँगै रहेको पोखरी अतिक्रमण तथा संरक्षणको अभावमा लोप भइसकेको थियो । तर, अब पुनर्जीवन पाउने भएको छ ।

त्यसनिम्ति ललितपुर महानगरपालिकाले ‘बृहत्तर सप्तपाताल पोखरी संरक्षण परियोजना’ को डीपीआर तयार गरी जीर्णोद्धार तथा पुनर्निर्माणको काम थालेको छ । परियोजनाको पहिलो चरणमा अशोक स्तूपको पश्चिम र दक्षिणतर्फको (पहिलेको कमलपोखरी) दुई भाग र सप्तपाताल पोखरीवरिपरि रेलिङवाल निर्माण थालेको छ ।

महानगर प्रमुख चिरीबाबु महर्जन रेलिङवाल निर्माणसँगै आफ्नो योजनाले साकार रूप लिएकोमा ढुक्क छन् । उनकै शब्दमा बढ्दो सहरीकरणसँगै ०३१/३२ सालमा चक्रपथ निर्माण सुरु भयो । उपत्यकाको दक्षिण फुल्चोकी, लेलेलगायत पहाडबाट बगेर आउने गोदावरी खोला, टीकाभैरव खोलाबाट राजकुलोको पानी पाटन सहरसम्म सिंचन हुन्थ्यो । चक्रपथ बनेपछि ऐतिहासिक पाटन सहरलाई घेराभित्र पार्‍यो ।

सहरीकरण र चक्रपथले राजकुलो टुट्दा सप्तपाताललगायत पाटनका पोखरीमा आउने पानीको स्रोत सुके । सरकारले २०३४ सालमा सप्तपातालको १४ रोपनी १० आना २ पैसा जग्गाको लालपुर्जा नमुना मच्छिन्द्र माध्यमिक विद्यालयलाई दियो । विद्यालयले ०५२/५३ सालमा ‘डिपार्टमेन्ट स्टोर’ निर्माणका लागि जग हाल्यो । स्थानीय पूर्ण स्थापितको नेतृत्वमा विद्यालयलाई दिइएको जग्गा सप्तपातालकै नाममा फर्काउनुपर्छ भन्दै स्थानीय बासिन्दा एक भए । २०६१ सालमा सप्तपातालको मुद्दा सर्वोच्च अदालत पुग्यो । मुद्दा डेढ दशक लम्बियो । सर्वोच्चले २०७६ असार २३ गते अतिक्रमणमा परेको जग्गा पोखरीकै नाममा फिर्ता गर्न आदेश गरेअनुसार अहिले सप्तपाताललाई पुरानै स्वरूपमा फर्काउन लागेको हो । ‘सप्तपाताललाई सार्वजनिक पोखरीकै रूपमा फर्काउन पहल गर्नुहुने पूर्ण स्थापितलगायतको सल्लाहमा डीपीआर गर्न लगायौं र काम अघि बढेको छ,’ भने ।

त्यससँगै, अशोक स्तूपको पश्चिम र दक्षिणतर्फ सैनिक हाताको करिब ३० रोपनी जग्गामा पूर्वप्रधान सेनापति पूर्णचन्द्र थापाको समन्वयमा महानगरले फिर्ता ल्याएको छ । र, महानगरले पोखरी निर्माण गरी कमलको फूल फुलाउने लक्ष्य लिएको मेयर महर्जनले खुलाए । नेपाली सेना र महानगरपालिकाबीच गत जेठ ३० मा राजदल गणको हातामा रहेको कमलपोखरी पुनर्निर्माण तथा संरक्षण गर्न लिखित समझदारी भएर काम अघि बढेको छ । सप्तपातालसहित दक्षिण र पश्चिमतर्फको करिब ४५ रोपनी क्षेत्रफलमा पोखरी निर्माण हुँदै छ ।

पहिलो चरणमा रेलिङवाल, दोस्रो चरणमा पोखरी खन्ने र तेस्रो चरणमा सप्तपाताल पुनर्निर्माण गरिनेछ । पोखरीमा पानी आपूर्ति गर्न टीकाभैरवदेखि लगनखेलसम्मको करिब १५ किलोमिटर दूरीको राजकुलो ब्युँताउन महानगरले शतप्रतिशत बजेट लगानी गर्नेछ । महानगरले चालु आर्थिक वर्ष ०७९/८० मा करिब ५ करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको छ । रेलिङवाल निर्माण, प्रवेशद्वार निर्माण, सेन्ट्री पोस्ट निर्माण, फुटपाथ निर्माणलगायत काम असार मसान्तभित्र सक्ने महानगरका वरिष्ठ इन्जिनियर हरिशचन्द्र लामिछानेले बताए ।

महानगरले परियोजना सम्पन्न गर्न ५२ करोड ८० लाख ८८ हजार रुपैयाँ लागत इस्टमेट गरेको छ । बहुवार्षिक योजनाअनुरूप काम हुनेछ । ३० रोपनी क्षेत्रफलमा एउटा र १५ रोपनी क्षेत्रफलमा अर्को गरी दुई पोखरी निर्माण हुनेछ । पोखरीमा पानीको स्रोत जुटाउन महानगरले राजकुलो ल्याउन डीपीआरको काम गरेको छ । आकाशेपानी संकलनलाई प्राथमिकतामा राखेको छ ।

ललितपुर–५ वडाध्यक्ष विकासमान श्रेष्ठ सप्तपाताल पोखरी सांस्कृतिक रूपमा समेत महत्त्वपूर्ण रहेको बताए । पाटनवासीहरू हरेक वर्ष रातो मच्छिन्द्रनाथ र मीननाथ जात्रा सकियो भनेर पाताल लोकमा नाग देउतालाई सन्देश पठाउन यही पोखरीमा एक जोडी माछा छाड्छन् । हालसम्म स्थानीयले सुकेको पोखरीबीच सानो खाल्डो खन्ने र त्यसमै पानी भरेर सन्देशवाहक माछा छाड्दै आएका छन् । पाटनमा हुने कुनै पनि जात्रापर्वको जमघट हुने स्थान सप्तपाताल रहेको र मतिया जात्रा, दीपंकर जात्रा सप्तपाताल पुगेपछि समापन हुने परम्परा छ ।