औषधि प्रतिरोधी क्षयरोग संक्रमण बढ्दै

विज्ञहरूका अनुसार औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगबाट संक्रमित एक जना बिरामीको उपचारमा दस लाख रुपैयाँसम्मको औषधि खानुपर्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन (डब्लूएचओ) ले पनि सन् २०२१ देखि औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगको उच्च प्रकोप भएका विश्वका ३० मुलुकमा नेपाललाई समावेश गरेको छ । डब्लूएचओले बहुऔषधि प्रतिरोधी क्षयरोगलाई सार्वजनिक स्वास्थ्य संकट र स्वास्थ्य सुरक्षाका लागि खतरासमेत भनेको छ ।

‘मुलुकमा औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगीको वार्षिक अनुमानित संख्या २ हजार ८ सय छ,’ राष्ट्रिय क्षयरोग नियन्त्रण केन्द्रका निमित्त निर्देशक एवं वरिष्ठ छाती रोग विशेषज्ञ डा.नवीनप्रकाश शाह भन्छन्, ‘सबैभन्दा खतरनाक पक्ष के छ भने औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगका करिब ७५ प्रतिशत (२ हजार १ सय) बिरामीलाई रोग पत्ता लगाई उपचारमा ल्याउन सकिएको छैन ।’

डा.शाहका अनुसार एक जनाको उपचारमा करिब १० लाख रुपैयाँको औषधि आवश्यक पर्छ । तथ्यांकअनुसार आर्थिक वर्ष २०७८/७९ मा राष्ट्रिय क्षयरोग कार्यक्रममा ९ सय ४२ जनामा औषधि प्रतिरोधी क्षयरोग पहिचान गरिएकामा ६ सय ५९ जना मात्र उपचारका लागि पुगेका थिए ।

नेपालमा हाल क्षयरोगका १ लाख १७ हजार बिरामी छन् । यस्तै बर्सेनि क्षयरोगका ६९ हजार नयाँ बिरामी थपिने र १७ हजार जनाको यो रोगले गर्दा मृत्यु हुने गरेको अनुमान छ । डब्लूएचओका अनुसार बर्सेनि विश्वमा १ करोड व्यक्तिलाई क्षयरोगको संक्रमण हुन्छ भने हरेक वर्ष यो रोगले १५ लाख जनाले ज्यान गुमाउँछन् । विश्वभर क्षयरोगका कुल बिरामीमध्ये झन्डै ३० प्रतिशत अर्थात् ३० लाखजति भारतमा रहेकाले नेपालका लागि समेत टाउको दुखाइ भएको विज्ञहरू औंल्याउँछन् ।

क्षयरोग ब्याक्टेरियाको संक्रमणका कारण हुने सरुवा रोग हो । क्षयरोगका कारण सामान्यतया फोक्सोमा संक्रमण हुन्छ । फोक्सोबाहेक ढाडको हाड, मिर्गौला, मस्तिष्क, आन्द्रा र गर्भाशयमा पनि यसको संक्रमण हुन सक्छ । क्षयरोग लागेका बेला खोकीसँगै खकारमा रगत, छाती दुख्ने, तौल घट्ने, कमजोरी हुने, ज्वरो आउने र राति पसिना निस्किने लक्षण देखिन्छन् । औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगको लक्षण पनि उस्तै हुन्छ । लक्षण सामान्य क्षयरोगजस्तै भए पनि औषधि प्रतिरोधी क्षयरोग संक्रमणको सबैभन्दा बढी गम्भीर र जटिल रूप हो । यो संक्रमण भएको खण्डमा क्षयरोगमा प्रयोग गरिने धेरैजसो औषधिले काम गर्दैन । क्षयरोगको यो अवस्था बिरामीका लागि बढी खतरनाक मानिन्छ । यस्तो संक्रमणका बेला पनि क्षयरोगकै जस्तो लक्षण देखिन्छ ।

डा. शाहका अनुसार नेपालमा औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगको उपचार सफलताको दर ७५ प्रतिशत छ । यो दर अन्य मुलुकको तुलनामा राम्रो हो । विज्ञहरूका अनुसार अन्य मुलुकमा त्यस्ता बिरामीमध्ये ५० प्रतिशत मात्र पूर्णरूपमा निको हुने गरेका छन् । ‘औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगकै कारण बढी मृत्यु देखिएको छ, बिरामीमा जसरी क्षयरोगको औषधिप्रति प्रतिरोध बढ्दै जान्छ, त्यही अनुपातमा मृत्यु दरसमेत बढ्दै जान्छ,’ उनले भने ।

नेपालमा औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगको दुवै स्वरूप ‘मल्टी ड्र्रग रेसिस्टेन्ट टीबी’ र ‘एक्सटेन्सिभली ड्र्रग रेसिस्टेन्ट टीबी’ पहिचान भइसकेको छ । क्षयरोगको औषधि सेवनमा लापरबाही गर्दा बिरामीमा औषधि प्रतिरोधी क्षयरोग विकास हुने बढी जोखिम रहन्छ । औषधि प्रतिरोधी क्षयरोग भएकाबाट स्वस्थ व्यक्तिमा संक्रमण हुँदा औषधि प्रतिरोधी क्षयरोग नै सर्छ ।

औषधि प्रतिरोधी क्षयरोगको उपचार ९ महिनादेखि १८ महिनासम्म चिकित्सकको प्रत्यक्ष निगरानीमा गर्नुपर्छ । त्यस्ता बिरामीलाई उपचारमा जान प्रेरित गर्न सरकारले पोषण तथा यातायात खर्चका रूपमा ३ हजार रुपैयाँसमेत दिने गरेको छ ।