थारु बस्तीमा माघीको रौनक

भेटघाट र रमाइलो गर्ने तथा वर्षभरका लागि योजना पनि बनाइने भएकोले माघीलाई थारु समूदायले विशेष उल्लासका साथ मनाउने गरेको जानकी गाउँपालिका–६ का भोजबहादुर चौधरीले बताए । ‘माघीमा खानपान, नाचगान र भेटघाट मुख्य कुरा हो,’ उनले भने, ‘विशेषगरी मान्यजनबाट आशिष लिएर नयाँ काम सुरु गर्न माघीले सिकाएको हो ।’

मघौटाले गुन्जियो बस्ती

माघ लहैली सुरिक सिकार खैली रे हा

सखीय हो माघक पिली गुरीगुरी जार, सखीय हो ।

‘कमैया’ फिल्ममा रहेको रेशमलाल चौधरीको यो माघी गीत अहिले यहाँका अधिकांश थारु टोलबस्तीमा गुञ्जिरहेको छ । थारुको चालचलन र वास्तविकता झल्काउने भएकोले नयाँ पुस्तामाझ पनि यो लोकप्रिय छ । मादलको ताल र मघौटा गीतमा एउटै उमेर समूहका युवायुवती विभिन्न समूह बनाई नाचगानमा व्यस्त देखिन्छन् । पछिल्लो समय थारु भाषामा रेकर्ड भएका विभिन्न गीतले माघीका अवसरमा आयोजना भएका मेलामहोत्सवमा रौनक थपिरहेका छन् ।

औंसी पाछ पूर्णिमा, चल्ती ऐलक समय रे हा

माघ हो थारुनके बरका तिउहार, सखीय हो

माघी पर्वमा गाउने गीतले नै भन्छ, यो थारुको सबैभन्दा ठूलो पर्व हो । नाचगान र रमाउने मात्र होइन, यस पर्वको गीतमा ‘सखीय हो’ भन्ने जोडिएकै हुन्छ । जसको अर्थ आफ्ना साथीलाई खुसी, वेदना र चाहनाहरू पोख्ने भन्ने हुन्छ । छुट्टाछुट्टै उमेर समूहको फरकफरक चाहना र भनाइ गीतमार्फत प्रस्तुत भइरहेको थारु युवायुवती बताउँछन् । मघौटा नाच माघको करिब एक सातासम्म नाच्ने चलन छ । जानकी गाउँपालिका–६, सुवर्णपुरका भोजबहादुर चौधरीले भने, ‘सबैको व्यस्तता र राज्यको नीतिका कारण यो नाच दुई दिनमा सीमित भएको छ । कुनैकुनै गाउँमा त थारु नाच नै देखिन्न ।’

देश संघीयतामा जानुअघि माघीको एक दिनमात्र बिदा हुने भए पनि अहिले थारुको अधिक बसोबास रहेको प्रदेश ५ ले २ दिन सार्वजनिक बिदा दिएको छ । कैलालीको कैलारी गाउँपालिकाले थारुको मुख्य पर्व माघी कम्तीमा ३ दिन मनाइने हुँदा ३ दिन नै बिदा गरिएको जनाएको छ । थारु समुदायले नयाँ वर्षको रुपमा मनाउने माघीमा घरबाट टाढा भएकाहरू गाउँघर फर्किएका छन् ।

कसरी मनाइन्छ ?

पुसको अन्तिम दिनबाट नै माघी सुरु हुन्छ । पुस मसान्तका दिन सुंगुर, बंगुर काट्ने र संक्रन्तिदेखि धुमधामसँग उनीहरू माघी मनाउँछन् ।

नदी, खोला, तलाउमा नुहाएर सेतो चामलको टीका लगाउने र घरमा आएर आफ्ना चेलीबेटीका लागि नुन, चामल, दाललगायत कोसेलीका रुपमा छुट्याउने गर्दछन् । जसलाई थारुहरू ‘निसराउ’ भन्दछन् । संक्रन्तिको भोलिपल्ट दाजुभाइ आफ्ना दिदीबहिनीलाई निसराउ दिन जाने चलन छ । दाजुभाइको कोसेलीको आशामा रहेका थारु युवतीले यस्तो गीत गाउँछन्–

निसराउ कहर्ना बाासक सुप्पमन हा... निसराउ कहर्ना

सखीय हो नानीदेहो डाडु निसराउ मोर, सखीय हो ।

माघको दोश्रो दिनलाई ‘माघी डेवानी’ भन्ने परम्परा छ । त्यस दिन गाउँका ‘भल्मन्सा’ अर्थात् बरघरकोमा भेला भएर वर्षदिन गरिएका क्रियाकलापको समिक्षा गर्ने, गाउँको सामूहिक कामको आयव्यय विवरण सार्वजनिक गर्ने र नयाँ बरघर छनोट गर्ने चलन छ ।

यो क्रम थारु गाउँमा एक साता जति चल्छ । टीकापुर नगरपालिका–१, बनगाउँका बडघर जीतबहादुर चौधरीले भने, ‘थारुको संस्कृति र परम्परासित पनि बडघर प्रथा जोडिएको छ । माघी नयाँ वर्ष पनि भएकोले यसैबेला बडघर, चिराकी र गुरुवा छान्ने काम हुन्छ ।’