चितवन — पातभरी ठूला–ठूला छिद्र, गुभोमा कीरा । अल्पसंख्यक आदिवासी चेपाङ समुदायको मुख्य बसोबास रहेको चितवनका पहाडी क्षेत्रहरू कोराक र लोथरमा अहिले मकैबालीको अवस्था यस्तो देखिन्छ । यहाँ चेपाङहरूको मुख्य अन्न नै मकै हो । तर मकैको कलिलो बोटमै फौजी कीरा लागेपछि स्थानीय अनिकाल लाग्ने हो कि भन्नेमा चिन्तित छन् । यसअघि यस्तो समस्या नदेखेको उनीहरू बताउँछन् ।
राप्ती नगरपालिका–१० कोराक ढाँडखोलाका वीरबहादुर चेपाङको दुई कट्ठामा मकै हुर्कंदै छ । यसअघि यहाँ फलेको मकैले चेपाङ दम्पतीलाई ४–६ महिनासम्म गुजारा चल्थ्यो । ‘तर यो वर्ष खै कुन कीरा आयो । मकैको पात खायो, बोट पनि खायो,’ वीरबहादुरले भने । कीरा हट्छ कि भन्दै उनले मकैबालीमा खरानी छरेका छन् । ‘के गर्ने के गर्ने भयो, मसँग भएको त्यही खरानी हो । लगेर छरेको छु । तर सप्पै बोटमा कीरा छ । खरानीले के पुग्नु ?’ उनले भने ।
ढाँडखोलाकै २३ वर्षीय अक्कलबहादुर चेपाङको तीन जनाको परिवारलाई दुई कट्ठामा फलेको मकैले वर्षभरी गुजारा धान्नुपर्छ । उनका अनुसार राम्रो हुँदा १२ डोकाजति मकै फल्थ्यो । त्यसले खान नपुगे ज्यालादारीमा काम गरेर आएको पैसाले किनेर गर्जो टार्थे । ‘अघिल्लो वर्ष त राम्रो फलेन । पाँच डोकाजति मात्रै फल्यो । पानी आएको आई भएर मकैको घोगा नै कुहियो । हामी यसलाई जिमाहा लागेको भन्छौं,’ उनले भने, ‘मुख्य खेती नै नबिग्रियोस् भनेर यो पटक १२ सय रुपैयाँको २० किलो विकासे मल पनि किनेर हालेको थिएँ ।’ तर उनले सोचे जस्तो भएन । मल हाले पनि सबै बोट कीराले खाएको छ । उनले थाहा पाएसम्म पहाडमा पहिलो पटक मकैमा यस्तो खाले समस्या आएको हो ।
फौजी कीराले खाएको मकैको बोट देखाउँदै चितवनको राप्ती–१० कोराकका अक्कलबहादुर चेपाङ । तस्बिर : रमेशकुमार/कान्तिपुर
‘मकै राम्रो भए खान पुग्थ्यो, कमाएको पैसा जोगिन्थ्यो । तर मकै बिग्रेको छ, नकमाए खान पुग्दैन । कमाउनका लागि कोरोनाले काम गर्न दिएको छैन । यो वर्ष गाह्रो हुने देख्छु,’ अक्कलबहादुरले चिन्ता व्यक्त गरे । यो उनको र छरछिमेकको बारीको मात्रै समस्या होइन । वरपरका सबै गाउँमा मकैको हालत यस्तै छ । चाँडै छरेको मकैको बोटमा घोगा लागेको छ । तर पछि छरेको मकै गोडमेलको बेला हुँदै गर्दा कीराले छपक्कै छोपेको छ ।
‘पानी ढिला परेपछि चाँडो छर्न सकिएन । बिरुवा नै रहेको मकैको बोट कीराले खाएर पात पनि छाडेन, डाँठ पनि सक्दै छ,’ राप्ती–१३ लोथर कान्दाका चेकराम चेपाङले भने । राप्ती–१३ का वडाध्यक्ष सूर्यबहादुर चेपाङ यस्तो समस्या आफ्नो वडाभरी रहेको बताउँछन् । ‘हरेक गाउँमा मकैको बोट फौजी कीराले भसक्कै खाएको छ,’ उनले भने । यो पटक पहाडमा कोराना संक्रमण खासै नभए पनि मकैबालीमा फौजी कीराले दु:ख दिएको उनले सुनाए ।
राप्ती–१० का वडाध्यक्ष एवं नगर प्रवक्ता अमरबहादुर तामाङ पनि पहाडका धेरै बस्तीमा यस्तो समस्या रहेको बताउँछन् । ‘साउन लागेपछि भदौसम्म मकै स्यहारेर चेपाङहरूले आफ्नै खेतको आटो–पिठो खान सुरु गर्थे । तर यो पटक बोटै फौजी कीराले खाइदियो । अब गाउँलेले के खाने हुन् ?’ उनले भने ।
राप्ती नगरपालिकाको कृषि शाखा हेर्ने शैलेन्द्र भण्डारी पहाडमा फौजी कीराले मकै नोक्सान गरेका बारेमा आफूलाई थाहा नभएको बताए । ‘शाखामा पहाडतिरै घर भएका व्यक्ति पनि कर्मचारी छन् । मैले उनीहरूलाई मकै के–कस्तो छ भनेर सोधेको छु । राम्रै छ भन्छन् । अरुले पनि फौजी कीराले दु:ख दिएको बताएका छैनन् । त्यस्तो समस्या भएको हो भने के हो स्थलगत गएर हेर्छौं,’ उनले भने ।
प्रकाशित : असार १, २०७८ १५:३४
