रातिराति भैरव–कुमारी
दोलखा — प्राचीन दोलखा सहरमा जब रात छिप्पिन्छ, बाजागाजासहित भैरव र कुमारी सेनामेनाका साथ सहर पस्छ । भाद्र कृष्ण द्वितीयादेखि षष्ठीसम्म रातभर बाजा बजाउँदै सहर घुम्ने क्रम चलिरहल्छ ।
सहरको टोलहरूमा भैरव र कुमारी पुग्दा सहरबासी उठ्छन र दर्शन गरेपछि कोही सुत्न घर फर्कन्छन् कतिपय सँगै घुम्छन् । बाहिरबाट आएका मानिस भैरव कुमारीसँगै रमाउने गरेका छन् ।
परम्परागत ढाँचामा टसिचा टोलबाट निस्कने भैरवकुमारी जात्रा राति १० बजेदेखि सुरु हुन्छ । सहर घुमेर बिहानीपख थन्क्याइन्छ । यो जात्रा चलिरहेकाले प्राचीन सहर दिनभन्दा रातमा बढ्ता भीडभाड भइरहेको वडा अध्यक्ष विराज श्रेष्ठ बताउँछन् । तान्त्रिक विद्या जानेका गुठियार र शिवभक्ति जातका खलक भैरव र कुमारीको भेष धारण गर्छन् ।
यो जात्रामा अभिनयको भूमिका निर्वाह गर्ने १३ जना हुन्छन् । रातभरि १२ जना कुसुले र २ जना कसाईले बाजा बजाइरहन्छन् । भैरव कुमारी ढोलक र अन्य बाजाको तालमा अघिपछि गर्दै नाचिने रोचक जात्रा हेर्न टाढाबाट मानिस आइरहेका छन् । जात्रको मुख्य रहस्य कुमारी रिसले मानव संहार गर्छु भन्दै अगाडि बढदा भैरवले छेक्दै नरसंहार रोक्ने खोजेको अभिनय हो ।
जात्रामा भैरव र कुमारीलाई छुन, ढोग्न, पूजा सामग्री चढाउन तँछाडमछाड चल्छ । नि:सन्तान महिला गर्भवती हुने, दीर्घरोग निको हुने र बोली नफुटेका बालक बोल्ने विश्वाससाथ दर्शन गर्न आउनेहरू हुन्छन् । समस्या भएकाहरूलाई भैरव र कुमारीको बीचमा राखेर भिन्दै तालले चर्को बाजा वजाइदिन्छन्, कुमारको गणसहितले समातेर तीनचोटि ओहोरदोहोर मनोकांक्ष गराइदिएपछि इच्छा पूरा हुने जनविश्वास लिएर जात्रे घर फिर्छन् ।
स्थानीय संस्कृतिका अध्येता तीर्थनारायण जोशीका अनुसार नकिन (थकाल्नी) ले रातो सारी चोलो, हातमा धागो कात्ने फिरफिरे र लठ्ठी लिएको हुन्छ । सर गउ (सेनापति) को लुगा सेतो जामा, सेतो दौराजस्तो लगाएर घोडामाथि चढेको हुन्छ ।
उक्त भूमिकामा सबैले आआफ्नै तालमा नाचेको हेर्दा रात गएको थाहै नहुने जात्रामा सहभागी कल्पना श्रेष्ठ बताउँछिन् । मनोकांक्षा पूरा हुने विश्वासले स्थानीय चेलबेटीहरू ब्रत बस्नेसमेत गर्छन् । द्वितीयाको दिउँसो पूजा सामग्रीसहित एउटा बोका बालकुमारी मन्दिर (कोबीदेउ) मा तान्त्रिक विधिविधानबाट पूजा गरिएको भीमेश्वर पूजा व्यवस्थापन समिति अध्यक्ष भरत श्रेष्ठ बताउँछन् ।
प्रकाशित : भाद्र ५, २०७६ ०९:३२
