सन्थालले मनाए ‘दसाएँ एनेका’ 

‘पञ्चमीदेखि दसाएँको चटारो हुन्छ हामीलाई,’ झापाको धुलाबारीमा नाच्दै गरेको भेटिएका टोमलाल सन्थालले भने, ‘दिनभरि नाचेर भेला पारिएको पैसाले मीठोमसिनो खाएर रमाइलो गर्छौं ।’

उनीहरू समूह समूहमा बाँडिएर गाउँ, सहर र टोल-टोलमा वाद्यवादनसहित नाच्न व्यस्त भए । वाद्यवादन टोलीहरू साइकिल गन्जी, पन्ची र घुंघरु पहिरिएर तुम्दा, ड्राम र राहाडको तालमा नाचिरहेका थिए । धेरैले आफ्नो मातृभाषाकै लोकभाका सुनाउने गरेका छन् । नृत्य सुरु गर्नुपूर्व सन्थालहरू लामो बाँसमा मयूरको प्वाँख बाँधिएको आलम अगाडि उभ्याउँछन् । तुम्दा, तामाक, कुरताल, दारामलगायतका बाजा बजाउँदै क्रमैसँगै तालमा ताल मिलाएर नाच्छन् । सन्थालहरू मयूरको प्वाँखलाई सद्भाव र विजयको प्रतीकका रूपमा लिन्छन् । नर्तकहरूले शिरमा फेटासित मयूरको प्वाँख सिउरिन्छन् ।

झापाका गौरादह, लखनपुर, कोहबरा, बैगुनधुरा, कोरोबारी र गरामनीलगायत सन्थालहरूका उच्च बसोबास भएका क्षेत्रमा यो पर्व धुमधामसँग मनाउँछन् । पञ्चमीदेखि पूर्णिमासम्म नाच्ने चलन छ ।

दसाएँमा उनीहरू सामूहिक नृत्य गर्छन् । एक समूहमा २० देखि १ सय २० जनासम्म नर्तक सहभागी हुन्छन् । महिलालाई भने नृत्यमा सहभागी गराइँदैन । ‘तर, उनीहरू नर्तकलाई भरपुर हौसला प्रदान गर्छन्,’ गरामनीका टेप्रा मुर्मु भन्छन्, ‘नृत्यमा शक्ति प्रदर्शन र वीरगाथा गाउने हुनाले पुरुष मात्रै सहभागी भएका हुन् ।’

सन्थाल समुदायका पूर्वसांसद मोहन टुडुका अनुसार पहाडे समुदायको तीजमा झैं उनीहरू दसैंमा चेलीबेटी बोलाएर मीठोमसिनो ख्वाउँछन् । दुर्गाको पूजा गर्छन् । टीकाचाहिँ लगाउँदैनन् । ‘हिजोआज त टीका लगाउने चलन पनि भित्रिएको छ,’ उनले भने, ‘समाज मिलेर बसे पनि एकअर्काको संस्कृति पनि सरेको छ ।’

पहाडे समुदायसँग बिहेबारी चलाएका सन्थाल परिवारमा दसैंमा टीका लगाउने चलन भित्रिएको उनले बताए । पूर्वी नेपालको झापा, मोरङ र सुनसरीमा रहेका सन्थाल समुदाय अल्पसंख्यकमा पर्छन् । २०६८ को जनगणनाअनुसार सन्थालको जनसंख्या ५१ हजार ७ सय ३५ छ ।