विद्यालय शिक्षामा लगानी धेरै, नतिजा कम
अचेल दुई अभिभावक भेट हुँदा विद्यालयको बारेमै गफ हुनेगर्छ । किनभने अभिभावकले आफ्नो आम्दानीको ठूलो हिस्सा छोराछोरीको पढाइमा खर्च गरेका हुन्छन् । तर सोचे अनुरूप लगानीको प्रतिफल पाएका छैनन् ।
पैसा तिरेबापत छोराछोरीको पढाइ नसुध्रेपछि गुनासो आउनु स्वाभाविकै हो । धेरै राम्रो पढ्लान् भनेर नाम चलेको विद्यालयमा राख्यो तर प्रतिफल शून्य बराबर । महँगो शुल्क तिर्दैमा विद्यालयको पढाइ गतिलो हुन्छ भन्ने छैन ।
केहीअघि मेरो एक साथीले भनेकी थिइन्, ‘ढाड सेक्ने गरी विद्यालयलाई पैसा बुझायो तर छोराले कक्षा ४ मा पुग्दा पनि सामान्य जोडघटाउ जान्दैन ।’ यस्तो अनुभव धेरै अभिभावकको हुने गर्छ । गणित मात्र होइन अरू विषयमा पनि बालबालिका कमजोर हुने गर्छन् । यसका कारण उनीहरूको व्यक्तित्व विकास पनि हुन सकेको छैन । विद्यालयमा लगानी गर्दा त्यसको प्रतिफल नपाउनुले हाम्रो शिक्षाको कमजोर परिस्थतिलाई दर्साउँछ । विद्यालय प्रशासनलाई यसबारे सोध्यो भने, अभिभावकले घरमा हेर्दैनन् त्यसैले बालबालिकाको पढाइ कमजोर हुन्छ भनेर पन्छिन्छन् । होला कतिपय अभिभावक काममा व्यस्त हुन्छन्, तिनले समय दिन नसके पनि, विद्यालयले आफ्ना विद्यार्थीका लागि शिक्षामैत्री वातावरण बनाउनुपर्छ । बालबालिकाको पढाइ कमजोर हुनुका कारण अभिभावक हुन भनेर पन्छिन मिल्दैन । विद्यालयको शिक्षण वातावरणमा सुधार ल्याउन आफ्नोतर्फबाट गर्न सक्ने काममा ध्यान दिनुपर्छ ।
बालबालिको पढाइ सुधार्ने नाममा जब परीक्षा आउँछ तब होस्टलमै राखेर भए पनि विद्यालयले पढाउने गर्छन् । त्यसका लागि थप खर्च गर्न अभिभावकलाई बाध्य पार्छन् । एकातिर अभिभाववका लागि थप आर्थिक बोझ अर्कातिर विद्यार्थीलाई पनि त्यसले सास्ती दिन्छ । यसरी जति नै बेला पनि बालबालिकालाई पढाइको बोझ थपेर उनीहरूको सर्वोपरि विकास हुन्न । राम्रो विद्यालय भर्ना गरेको भने पनि यस्तो घोकाउने पढाइले विद्यार्थीलाई सधैं कमजोर बनाउँछ भन्नेमा विद्यालय प्रशासन सचेत छैनन् ।
विद्यालयले पढाइ भनेको घोकाउने मात्र हो भन्ने ठानेर अरू क्रियाकलापमा विद्यालयले त्यति ध्यान पुर्याउँदैनन् । अभिभावकले सकीनसकी बुझाइको रकम अनुरूपको पढाइ सुधार्न ध्यान नदिनु दुःखलाग्दो छ । जहिले पनि पढाइका नाममा घोकाउन खोज्नुले विद्यालय यातनास्थल बनिरहेको प्रतीत हुन्छ । पछिल्लो समय महँगो शुल्क तिर्नु भनेको धेरै घोकाउने विद्यालयमा भर्ना गरिदिनु हो भन्ने अभिभावकलाई पर्न थालेको छ । परीक्षा नजिक आउँदा घोकाउने क्रम पनि बढ्छ । यस्तो परम्पराले विद्यार्थीको भविष्यमा ठूलो क्षति गरिरहेको छ । अब यसरी विद्यार्थीको भविष्यमै खेलबाड गर्नु हुन्न । शिक्षाका नाममा विद्यालयलाई यातनास्थल बनाउनु हुन्न ।
मेरो चिनजानका एक वरिष्ठ शिक्षक भन्नुहुन्छ, ‘बालबालिकाले प्रकृतिमा रमाएर, आफ्नो स्वभाव अनुसार खेल्दै, रमाउँदै पढ्नुपर्छ र यो वातावरण विद्यालयले बनाउनुपर्छ ।’ तर अधिकांश विद्यालयमा यो कुरा लागू हुन्न । घर नजिकै विद्यालय हुँदा पनि बालबालिकालाई घण्टौं बसमा ओहोरदोहोर गराउँछौं । विद्यालयको पढाइ अवधि त छँदैछ यसरी विद्यालय बसमा विद्यार्थी कोच्दा उनीहरूले दोहोरो यातना पाइरहेका छन् । यसले उनीहरूको रमाउने, खल्ने उमेर पनि खोसेको छ । पढाइका नाममा विद्यालयले तिनलाई कडा सजाय दिइरहेका छन् ।
विद्यार्थी शुल्क मात्र होइन पाठ्यपुस्तक पनि महँगो छ । सामान्य आम्दानी भएका अभिभावकले अचेल छोराछोरी पढाउनै नसक्ने भइसक्यो । यति महँगो पैसा तिरे पनि बालबालिकाले आफ्नो सृजनात्मक क्षमतालाई वृद्धि गर्न सकेका छैनन् । शिक्षकले पनि बालबालिकाको आवश्यकता अनुरूप शिक्षण शैलीलाई परिवर्तन गर्न सकेका छैनन् । शिक्षणसिकाइमा समयानुकूल परिवर्तन आजको आवश्यकता हो । सो अनुरूप विद्यालयहरूले आफूलाई ढाल्नुपर्छ ।
शिक्षालाई बालबालिकामैत्री बनाउने भनेर समयसमयमा बहस हुने गर्छ । कतिपय नीतिनियम पनि छन् । तर त्यसको लागू हुन नसक्दा प्रतिफल दिन सकेको छैन । एक त, शिक्षा क्षेत्र झन्झन् महँगो भइरहेको छ, अर्को पैसातिरे पनि सो अनुरूप विद्यार्थीहरूको पढाइ सुध्रेको छैन । यस्तो अवस्थाका कारण सरकारको विद्यालय सुधार्ने नीति सफल हुन सकेको छैन । सरकारको प्रतिबद्धताहरू भ्रम साबित भएको छ । विद्यालयभित्र केकस्ता गतिविधि भइरहेका छन् भन्नेबारे सरकारले अनुगमन गर्न सकेको छैन । सरकारले यो विषयमा ध्यान दिने हो भने अभिभावकलाई धेरै राहत महसुस हुनेछ । बालबालिकाको पढाइको विषय सरकार, अभिभावक तथा सम्बद्ध सबैको चासोको विषय बन्नुपर्छ । र, यसको सुधारका लागि सबैले आआफ्नो भूमिका निर्वाह गर्नुपर्छ ।
प्रकाशित : पुस २७, २०७९ ०८:०४
