गर्भावस्था गर्वकै विषय
हाल सामाजिक सञ्जालमा एउटा सुन्दर तस्बिर चर्चामा रह्यो । नेपाली सिनेजगत्की एक चर्चित नायिकाले आफू गर्भवती भएको खुसी व्यक्त गर्दै पोस्ट गरेको उक्त तस्बिरमा उनका पतिले पछाडिबाट बडो प्रेमले सहारा दिएर आफ्नी श्रीमतीलाई समातिरहेका देखिन्छन् भने नायिका गर्वानुभूतिले आह्लादित हुँदै आकाशतिर अनुहार फर्काएर मुस्कुराइरहेकी छन् ।
खुसी र आनन्दले भरपूर उक्त तस्बिर नियालिसकेपछि त्यसैमाथि आएका अनगिन्ती टीकाटिप्पणीतिर मेरा आँखा पुगे, जो तस्बिरसँगैको क्याप्सन ‘वी आर प्रेग्नेन्ट’ मा केन्द्रित थिए । लगभग दुईतिहाइ टिप्पणी नकारात्मक थिए, तीमध्ये कतिपय त अत्यन्तै भद्दा र लाजलाग्दा थिए । मलाई जति प्रसन्नता तस्बिरले दिएको थियो, त्योभन्दा हजार गुणा बढी पीडा ती भद्दा र सस्ता टिप्पणीले दिए, जसले गर्भावस्था र मातृत्वप्रति नै प्रहार गरेका थिए । ज्यादाजसो टिप्पणी नायिकाका पतिप्रति लक्षित थिए । ‘वी आर प्रेग्नेन्ट’ शब्दावली नै सबैजसो प्रतिक्रिया दिनेहरूको केन्द्रमा थियो । मानौं ‘हामी गर्भवती छौं’ भनेर ती दम्पतीले, खासगरी पतिचाहिँले असाध्यै लज्जास्पद काम गरिदिए ।
त्यो अतीव सुन्दर तस्बिर र त्यसमा आएका त्यतिविघ्न नकारात्मक टिप्पणीले मलाई आफ्नै विगतमा पुर्याए । कुनै बेला म आफैं पनि गर्भावस्थामा समसम्ती फुलेको पेट देख्नु र देखाउनु बडो लज्जाको कुरो मान्थेँ। पहिलोपटक कसैको बडेमानको पेट, त्यो पनि पतिचाहिँले खुलेआम सार्वजनिक पार्कमा बसेर सुमसुम्याउँदै, चुम्दै गरेको देख्दा म आफैं लाजले रातोपिरो भएर खुम्चिएकी थिएँ, मानौं त्यो गर्भवती मै थिएँ र त्यसो गरेर मैले ठूलै सामाजिक अपराध गरेकी थिएँ । जीवनका केही वर्ष वैदेशिक रोजगारीमा रहँदा, त्यसअघि कहिल्यै नदेखेका/नसुनेका/नभोगेका त्यस्ता कैयौं दृश्य र घटनाहरूसँग साक्षात्कार भएको थियो । तीमध्ये त्यो गर्भवती जोडीको त्यसखाले प्रेम–प्रकटीकरण पनि एक थियो । हुन त त्यसबेलासम्म म आफैं पनि मातृत्व सुख अनुभव गरिकन दुधेबच्चा छोडेर पैसो टिप्न इजरायलसम्म पुगिसकेकी एक परिपक्व आमा थिएँ । तर त्यतिन्जेल मैले बाँचेको सामाजिक परिवेश र चालचलनले गर्भवती महिलाको त्यहाँसम्मको उदाङ्गोपन, त्यो पनि सार्वजनिक पार्कमा सामान्य मान्न दिँदैनथ्यो । ओहो, त्यो त असम्भवको उपल्लो चुली भइहाल्यो मेरा लागि ! कहाँ यता आफैं गर्भवती हुँदा अरूले देख्लान् भनेर टनटनी पेट कसेर, सास तानेर त्यसमाथि भ्याङ्ले म्याक्सीले छोपेर कुनै ठूलै कसुरदारझैं खुम्चिएर लुक्दै हिँडेको अनुभव ! कहाँ ती आमा हुनलागेका विदेशी महिलाहरू तुम्बोजस्तो फुलेको पेट मुसार्दै साना कट्टु र गन्जी लगाएर पार्क र बजार डुलिराखेका ! त्यहींमाथि तिनका पतिले खुलेआम त्यही भुक्के पेट मुसार्दै चुम्मा खाँदै हिँडिरहेका ! म त तिनीहरूलाई देख्दैमा आफैं शरमले हायलकायल भइहालेँ । तर बस्दै जाँदा त्यसखाले दृश्य बाक्लै देख्न थालेपछि भने मलाई पनि सामान्य लाग्न थाल्यो ।
अलिपछि मिरी नाम गरेकी एउटी गोरी गर्भवतीसँग मेरो मित्रता भयो, जो बेलाबखत सडक र पार्कतिर देखिन्थिन् । कहिलेकाहीं उनका पति जोसेफ पनि पत्नीको फुलेको पेट मुसार्दै चुम्दै हिँडिरहेका देखिन्थे । तर तिनको त्यो कृत्य देखेर न कसैले जिब्रो टोक्थे न अचम्म मानेर खासखुस गर्थे । एकदिन मौका पारेर मैले मिरीसँग खसखस मेटाउन खोजेँ— त्यसरी कट्टु लगाएर फुलेको भुँडी देखाउँदै हिँड्दा लाज लाग्दैन ? झन् पतिले त्यसरी चुम्माचाटी गर्दै हिँड्दा अप्ठ्यारो लाग्दैन ? दुनियाँले कुरा काट्दैनन् ? उनले मतिर हेर्दै प्रतिप्रश्न गरिन्, ‘आफू आमा हुँदा तिमीलाई चाहिँ लाज लाग्या थियो र ?’ मैले आफ्नो अनुभव र भोगाइ सुनेपछि मिरीले बडो विस्मय र अविश्वासको भावमा भनिन्, ‘त्यही भएर तिमीहरूकोमा आमा र बच्चाको मृत्युदर धेरै हुन्छ । सृष्टिको सुन्दरतम र बहादुरी काम हो, आमा हुनु भनेको । त्यही कामलाई पनि लाजको टुप्पामा राख्ने ?’ मभन्दा केही वर्ष सानी तर हुनैलागेकी आमाले मलाई मातृत्व र त्यसको महानताबारे लम्बेतान तर र गहन लेक्चर पनि दिइन्, ‘आफ्नो जिन्दगीलाई मृत्युको ढोकामा पुर्याएर, आफैंभित्र अर्को जीवन धारण गरी त्यसलाई सकुशल पृथ्वीमा ओराल्नु जस्तो महान् कामलाई किन लुकाउने ? एउटी नारीको जीवनकै सबैभन्दा नाजुक र संवेदनशील समयलाई किन झन् जटिल बनाइदिएर खुम्च्याउने ? अझै त्यस समयमा उसलाई पतिको साथ र सहाराको कति जरुरत हुन्छ ! त्यस्तो बेला पत्नीको साथ, भरोसा हुनुपर्ने उसको कर्तव्य नै हो । त्यो उमंग, आनन्द र कष्टलाई नजिकबाट नियालेर साझा गर्नु कसरी शरमको कुरा हुन्छ ? के तिमी त्यो अवस्थाबाट गुज्रिँदा तिमीलाई आफ्नो पति साथमा भइदेओस् भन्ने लागेको थिएन ?’ सन्तान जन्माइसकेर त्यो प्रसव–कष्ट सहिसकेर पनि मैले गर्भावस्थाको संवेदनशीलतालाई त्यसरी त हेरेकै पो रहिनछु । हुन पनि आफ्नो शरीरभित्र अर्को जीवात्मा धारण गरेर अनेक कष्ट सहंँदै मृत्युसँग लाप्पा खेल्दै आफ्नै रगतमासुको डल्लोलाई धरतीमा ओराल्नु चानचुने कुरो होइन ।
काठमाडौंको महाराजगन्जस्थित शिक्षण अस्पतालको म्याटर्निटी वार्डमा प्रसवको भयानक त्यो पीडाले अत्तालिएर मैले नर्सलाई भनेकी थिएँ— यदि म पीडाले मरिहालेँ भने मैले जन्माउने बच्चालाई पनि मारिदिनु ल !’ त्यसबेला मलाई लागेको थियो— मै मरेँ भने नवजात शिशु कसरी हुर्केला यो दुनियाँमा, ‘आमा टोकुवा’ को ठप्पा टुहुरो निधारमा बोकेर ! ओहो, कस्तो डरलाग्दो कामना थियो मेरो ! कति त्रस्त थिएँ म ! त्यत्रो पीडाबाट गुज्रेर भुइँमा ओराल्दिसकेको बच्चालाई काखमा राखेर म्वाइँ खानुजस्तो सजिलो हो, गर्भावस्था पार गर्नु ? होइन भने त्यो सारा कष्ट र दर्दको समयमा ‘म पनि साथै छु, तिमी एक्ली छैनौ, तिम्रो पीडा म पनि अनुभव गरिरहेछु, जसको कारक म पनि हुँ’ भनेर माया र आफ्नोपन अनि साझेदारीको हकले, कर्तव्यले कुनै मायालु पतिले सपत्नी उभिएर ‘वी आर प्रेग्नेन्ट’ भन्नु अपराधै हो र ? के त्यस्तो लज्जाजनक काम हो र ?
हामी यस्तो समाजमा बाँचिरहेछौं, जहाँ छाउको नाममा, दाइजोको नाममा, छोरी भ्रूणको नाममा, बलात्कारको नाममा, कथित तल्ला जातको नाममा, गरिबी र अभावको नाममा, माथिसम्मको पावर र पहुँचको नाममा मानवसमाजकै कलंकित, दुर्गन्धित र सर्वथा वर्जित कुकृत्यको दैनिक साक्षी हुनु परिरहेको छ । लाजले मरेतुल्य हुन यिनै विषय काफी छैनन् ? यी सबमा हामी लाजै पचाएर हाँसिरहेछौं त एउटा प्रेमिल दम्पतीले निष्कलंक आफ्नो खुसी सार्वजनिक गर्दा किन यत्रो आपत्ति ? होला, राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिक, शैक्षिक अनेकानेक बेथितिले बिथोलिएर हाम्रो पुस्ता सर्वाधिक निराश छ । तर ती सारा नैराश्य र कुण्ठा पोख्न हामी कसैको अलौकिक खुसीमा मनलाग्दी हिलो छ्याप्न स्वतन्त्र छौं र ? कुण्ठा या अर्ती–उपदेशको नाममा त्यसरी मातृत्व र वात्सल्यमाथि नै भद्दा मजाक गर्ने अधिकार कसले दियो हामीलाई ?
प्रकाशित : वैशाख ९, २०७८ ०८:३५
