लकडाउनले रोकेन मजदुरलाई इँटा बोक्न
(भक्तपुर) — दाङ हलुवारकी २८ वर्षीया प्रभा नेपाली सूर्यविनायक नगरपालिका जगातीस्थित एक इँटा उद्योगमा काँचो इँटा बोक्छिन् । बिहानीको झिसमिसेसँगै इँटा बोक्न निस्किने उनी चैतको घाम छल्न मध्यदिनमा झ्याउली छिर्छिन् । केही समयको आराम र खानपान पछि पुन: इँटा बोक्न निस्किन्छिन् । त्यसपछि सूर्य अस्ताएसम्म साथीहरुसँग आफ्नो भारी बोक्ने काममा व्यस्त हुन्छिन् ।
इँटा बोकेको कमाईले चार जनाको परिवार जो उनले धान्नुपर्छ । सानैमा प्रेम विवाह गरेकी प्रभाको वैवाहिक जीवन सोचे जस्तो भएन् । श्रीमान्को अर्को विवाह गरेपछि अलग भए । प्रभाको कााधमा वृद्धा सासु र दुई छोराको जिम्मेवारी थपियो । दुई छोरा दाङमै अध्ययनरत छन् ।
उनले दैनिक २ हजारदेखि २५ सय इँटा बोक्छिन् । कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) को संक्रमणबाट जोगिन सरकारले लकडाउन घोषणा गरे पनि प्रभाको कामलाई कुनै असर गरेको देखिँदैन ।
मङ्गगलबार दिउँसो हनुमान मैत्री इँटा उद्योग पुग्दा प्रभासँगै करिब डेढ सय मजदुर इँटाको भारी बोकिरहेका थिए । रिपोटिङ्गका क्रममा आधा घण्टा बस्दा उनीहरुले काँचो इँटाको झण्डै आधा दर्जन चाङ रित्याइसकेका थिए ।
दाङ घोराही उपमहानगरका गमन र भिमकुमारी घर्ती दम्पती पनि त्यही उद्योगमा काँचो इँटा बोक्छन् । उनीहरुले २ वर्षीय छोरालाई पनि सँगै ल्याएका थिए । दुवैले दैनिक ५ हजार इँटा बोक्छन् । एक हजार इँटा बोकेबापत उनीहरुले ३ सय रुपैयाँ पाउँछन् । गमन धेरै वर्ष ज्यामी काम गर्न भारत गए । उत्ताको भन्दा धेरै कमाउने सपना बुनेर उनी इँटा उद्योग आइपुगेका हुन् ।
लकडाउनपछि इँटा बनाउनेहरु घर फर्किसके तर, इँटा बोक्नेहरु भने भट्टामै छन् । सोही इँटा उद्योगका लेखा प्रमुख कान्छा तुल्सीका अनुसार इँटा बोक्ने काम बाँकी भएकाले मजदुरहरु घर नफर्किएका हुन् । ‘करिब १० लाख इँटा पोल्न बाँकी छ ’ उनले भने, ‘काँचो इँटा भट्टीमा राखेपछि मजदुर घर फर्किने छन् ।’ प्रति वर्ष प्रतिइँटा उद्योगले करिब ६० लाख इँटा उत्पादन गर्छ । यसवर्ष कोभिड…–१९ को प्रभावले करिब ४० लाख उत्पादन भएको तुल्सीले बताए ।
महानगरीय प्रहरी वृत्त जगातीका प्रमुख डीएसपी चक्रराज जोशीका अनुसार लकडाउन सुरु भएदेखि जिल्लामा सञ्चालित इँटा उद्योगमा कार्यरत करिब १२ हजार मजदुर घर फर्किएका छन् । लकडाउनमा पनि इँटा व्यवसायी संघको समन्वयमा जिल्ला प्रशासन कार्यालय भक्तपुरले उपत्यका बाहिर जाने व्यवस्था गरेको छ ।
अधिकांश उद्योगमा इँटा उत्पादन बन्द भइसकेको छ । काँचो इँटा पोल्न बाँकी भएकोले बोक्ने मजदुरहरु घर फर्किन पाएका छैनन् । प्रत्येक इँटा भट्टामा सयदेखि डेढ सय भारी बोक्ने मजदुर बाँकी रहेको र यो साता सबैलाई घर फर्काइसक्ने डिएसपी जोशीले बताए ।
घर फर्कन नचाहने मजदुरलाई आफू बसेको भट्टा, कोठामा सुरक्षा अपनाएर बस्न आग्रह गरिएको छ । इँटा उद्योगमा काम गरेको पाइए कारबाही गर्ने जिल्ला प्रशासन कार्यालय भक्तपुरले जनाएको छ ।
जिल्लामा सञ्चालित इँटा उद्योगमा रोल्पा, दाङ, रुकुम, सर्लाही, रामेछाप, सिन्धुपाल्चोकका मजदुरहरु कार्यरत छन् । उद्योगमा विशेषगरी रोल्पा, दाङ, रुकुमका बासिन्दा इँटा बोक्ने काम गर्छन् भने अन्य स्थानकाहरु बनाउँछन् । इँटा उद्योगमा इँटा पोल्ने, कोइलामा काम गर्ने मजदुर भने अधिकांश भारतीय छन् । प्रतिइँटा उद्योगमा ३ सय ५० देखि ४ सय मजदुर कार्यरत हुन्छन् । जसमध्ये एउटा उद्योगमा इँटा बोक्ने मात्र सयदेखि डेढ सय मजदुर भएको इँटा व्यवसायी संघ भक्तपुरका अध्यक्ष नातीभाई हेम्बाले बताए । घर फर्कने मजदूरका लागि जिल्ला प्रशासनले पासको व्यवस्था गरेको र व्यवसायीले उद्योगकै गाडीमा २५ जनाको समूह बनाएर पठाइएको उनले बताए ।
भक्तपुरमा ६२ वटा इँटा उद्योग सञ्चालनमा छन् । जिल्लामा सञ्चालित अन्य उद्योगहरुमा कार्यरत मजदुरहरुको पनि नामावली संकलन भइरहेको डीएसपी जोशीले बताए ।
प्रकाशित : चैत्र १८, २०७६ २०:३३
