अपरिचितसँग नजिकिँदा...

ब्युरोका अनुसार ठकुरीलाई विद्युतीय कारोबार ऐन, २०६३ अन्तर्गत जिल्ला अदालत काठमाडौंमा ७ दिन म्याद थपेर साइबर अपराध कसुरमा अनुसन्धान अघि बढाइएको छ ।

नक्कली एकाउन्ट बनाई म्यासेन्जरमा ब्ल्याक मेल गरेर रकम माग्ने झापाका खडानन्द काफ्लेलाई जिल्ला अदालत काठमाडौंले मंसिर १० मा १ लाख ५० हजार रुपैयाँ धरौटीमा रिहा गर्‍यो । काफ्लेले सुनसरी इटहरीका युवराज बस्नेतलाई फेसबुकमार्फत साथी बनाएका थिए । उनीहरूबीच बेलाबेलामा कुराकानी हुन्थ्यो । कुराकानीका क्रममा आफ्नो गोप्य अंग देखाएको, अश्लील भिडियो बनाइदिन्छु भन्दै ब्ल्याक मेल गरेको भेटिएपछि उनी गत असोज ८ मा समातिए । त्यस्तै, बाजुरा गौमुन–६ का १८ वर्षीय विशालजंग रोकायाले सूर्यविनायक नगरपालिका–२ बालकोटकी १३ वर्षीया किशोरीलाई फेसबुकमार्फत साथी बनाए ।

ललाइफकाई प्रलोभनमा पारेर फोटो खिचाए । किशोरीको फोटो प्रयोग गरेर फेक फेसबुक आईडी बनाई रोकायाले सामाजिक सञ्जालमा अश्लील शब्द पोस्ट गरेको, अश्लील म्यासेज पठाई चरित्र हत्या गरेको आरोपमा प्रहरीले शुक्रबार नियन्त्रणमा लिएको छ । पक्राउ परेका रोकायालाई शुक्रबार जिल्ला प्रशासन कार्यालय बाजुराबाट जबरजस्ती करणी मुद्दामा कारबाही थालेको छ । सप्तरीका शिवनारायण महत्तो प्रधानमन्त्री केपी ओली र डा. सिके राउतको फोटो जोडी परिवर्तन गरी फेसबुकमार्फत सेयर गरेको आरोपमा कात्तिक २५ मा पक्राउ परे । महतोलाई जिल्ला अदालत काठमाडौंले मंसिर १० मा पुर्पक्षका लागि थुनामा पठाएको छ ।

यी घटना त उदाहरण मात्र हुन् । इन्टरनेट तथा प्रविधिको बढ्दो लोकप्रियतासँगै चुनौती पनि थपिँदै गएका छन् । यसको दुरुपयोग मात्र नभई यससम्बन्धी गम्भीर किसिमका अपराध पनि बढ्दै गएको प्रहरीको भनाइ छ । सामाजिक सञ्जालबाट हुने अपराध बढेपछि प्रहरीले साइबर ब्युरो नै खडा गरेको छ । नेपालमा निकै लोकप्रिय बनेको सामाजिक सञ्जाल फेसबुकसम्बन्धी अपराध बढेको प्रहरी प्रधान कार्यालय केन्द्रीय साइबर ब्युरो प्रमुख प्रहरी नायव महानिरीक्षक (डीआईजी) विकास श्रेष्ठले बताए । चालु आर्थिक वर्ष ०७६/७७ को ६ महिनामा साइबर अपराधका ९ सय ३७ वटा उजुरी ब्युरोमा पेस भएको उनले बताए । जसमध्ये ९ सय ६ वटा उजुरी फेसबुकसम्बन्धी अपराधका छन् । ५ इन्स्ट्राग्राम, ४ वटा भाइबर र अन्य २२ छन् ।

केन्द्रीय साइबर ब्युरो स्थापनाको ८ महिनामा १ हजार ८ वटा उजुरी परेका छन् । ब्युरोका अनुसार साइबर अपराधमा फेसबुकसम्बन्धी उजुरी बढ्दै गएका छन् । गत आवमा साइबर अपराधसम्बन्धी ३ सय ५७ वटा उजुरी परेकामा त्यसमध्ये १ सय ७१ वटा फेसबुकसम्बन्धी मात्र छन् । फेसबुकबाट विभिन्न व्यक्तिको चरित्रहत्या हुने किसिमका सामग्री पोस्ट गर्ने, अश्लील फोटो ट्याग गर्ने, नक्कली फेसबुक अकाउन्ट बनाउने जस्ता उजुरी परेको डीआईजी श्रेष्ठले बताए ।

हेलो सरकारमार्फत मात्र चालु आर्थिक वर्षमा १४ वटा फेसबुक अपराधको उजुरी परेको तथ्यांक ब्युरोसँग छ । काठमाडौंमा मात्र मुद्दा दर्ता हुने हुँदा साइबर अपराधको न्यायिक पहुँच उपत्यकाबाहिर न्यून छ । उजुरी र न्यायका लागि काठमाडौं आइपुग्नुपर्ने झन्झटले पीडितहरू न्यायबाट टाढै छन् । उपत्यकाबाहिर सेवा प्रवाहका लागि जनशक्ति तथा साधनस्रोतको कमी भएको ब्युरोको भनाइ छ । साइबर अपराधसम्बन्धी प्रस्ट कानुनी प्रावधान छैन । यसबाहेक संस्थागत क्षमता बलियो भइसकेको अवस्था छैन । मुलुकभरका विद्युतीय अपराधसम्बन्धी मुद्दा हेर्ने एकल निकायका रूपमा काठमाडौं जिल्ला अदालत मात्र छ । ०६४ देखि काठमाडौं जिल्ला अदालतलाई साइबर अपराधको क्षेत्राधिकार तोकिएकोमा एउटै मात्र अदालत भएका कारण यसबाट पाइने न्याय ढिलो, खर्चिलो, झन्झटिलो हुनुका साथै सहर पहुँचमा नभएको सरोकारवाला व्यक्तिको गुनासो छ ।

इन्टरनेट तथा प्रविधिको बढ्दो लोकप्रियतासँगै बढेको साइबर अपराध न्यूनीकरणका लागि प्रयोगकर्ता आफैं सचेत हुनुपर्ने डीआईजी श्रेष्ठको सुझाव छ । ‘आफ्नो पासवर्ड कसैलाई दिनु हुँदैन, समय–समयमा परिवर्तन गरिरहनुपर्छ,’ उनले भने, ‘इमेलमा काम गरिसकेपछि साइन आउट गर्नुपर्छ ।’ सामाजिक सञ्जालमा अनावश्यक तस्बिर राख्ने, व्यक्तिगत विवरण राख्ने, अपरिचित व्यक्ति वा संस्थाबाट आएको इमेल नखोल्ने, इमेल तथा मोबाइलमा आउन सक्ने आकर्षक उपहार चिट्ठाको भर नपर्ने, मेल वा मेसेन्जरमा आएको अनावश्यक लिंक नखोल्नेलगायत कार्य गरे मात्र पनि अपराध न्यूनीकरणमा सहयोग पुग्ने उनको भनाइ छ ।

प्रत्येक कम्प्युटर प्रयोगकर्ताले सेक्युरिटी सफ्टवेयरहरूको प्रयोग गर्नुपर्ने, विद्युतीय उपकरणमार्फत कुनै पनि अश्लील सामग्री आदानप्रदान गर्न नहुने प्रहरीको सुझाव छ । सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा युजरहरूको इन्फरमेसनबाट समेत अपराधीको मनोवृत्ति भएका व्यक्तिहरूले जानकारी लिई अपराध गरेको पाइएकाले प्राइभेसी सेटिङमा पब्लिक नगरी व्यक्तिगत जानकारी सुरक्षित हुने डीआईजी श्रेष्ठले बताए ।