‘उद्घाटन नै हो सागको ऐना’

उनी बढी कौतूहल हुनु स्वाभाविक हो । नेपालले यसअघि सन् १९८४ र १९९९ आयोजना गरेको दक्षिण एसियाली महासंघीय खेलकुद (साफ) हुँदा उनी समारोह समितिका अध्यक्ष थिए । त्यही समितिले उद्घाटन र समापन समारोहको जिम्मा लिएको हुन्थ्यो । शताब्दी फेरिएजस्तै दक्षिण एसियाली खेलकुद साफलाबट परिवर्तन भई साग नामाकरण भएको छ । २० वर्षपछि साग आयोजनाको जिम्मा नेपालको काँधमा आएको हो ।

‘उद्घाटन भव्य र सभ्य हुनुपर्छ,’ श्रेष्ठको निचोड यति छ । ‘ओलम्पिक र एसियाली खेलकुद जुनसुकै होस् उद्घाटनलाई विशेष महत्वसाथ योजनाबद्ध हिसाबमा प्रदर्शन गर्न खोजिएको हुन्छ । उद्घाटन भनेको देशको संस्कृति झल्काउने, अनुशासित हिसाबमा लय प्रर्दशन गर्ने हो,’ उनी आफ्नो अनुभव सुनाउँछन्, ‘उद्घाटन भव्य र सभ्य बनाउने हो भने सागका बाँकी रहेका दिनमा भएका सानातिना कमीकमजोरीलाई ढाक्न सकिन्छ ।’

नेपाल जस्तो विकासोन्मुख राष्ट्रले ठूला खेलमहोत्सव पूर्ण रूपमा सफल आयोजना गर्न नसक्ने हुनाले उनी उद्घाटन समारोहको विशेषता दर्शाउँदै भन्छन्, ‘यो इभेन्ट आयोजनानिम्ति सबै समितिले आ–आफ्नो हिसाबमा राम्रो गर्न खोजिरहेका हुन्छन् । उद्घाटन समारोहले त्यसलाई सघाउने गरेको हुन्छ ।’

पहिलो साफको उद्घाटन समारोह

पहिलो साफमा समारोह समितिको मुख्य जिम्मेवारी लिँदै गर्दा श्रेष्ठ राष्ट्रिय खेलकुद परिषद् र नेपाल ओलम्पिक कमिटीका कोषाध्यक्ष थिए । त्यसै त सागको पहिलो संस्करण, नेपालसँग पनि यसअघि यस्तो बृहत प्रतियोगिता आयोजना गरेको कुनै अनुभव थिएन । आफूले जानेको र बुझेको उद्घाटनमै देखाउनुपर्छ भन्ने ध्येयमा थियो समारोह समिति । त्यसैले त उनी ‘पहिलो साफमा धेरै अनुभव बटुल्यौं’ भन्छन् ।

‘पहिलो साफलाई उत्तिकै सहयोग र साथ थियो । विशेष गरी उद्घाटन समारोहलाई सुरक्षा फोर्स, विद्यालय, सबै जातजाति, खेल हुने स्थलका नागरिकको साथ थियो । त्यसले राष्ट्रियता अनुभूति भएको थियो,’ श्रेष्ठले भने, सबैको एउटा सोचले काम गरेका थियौं । त्यसको आज पनि उत्तिकै आवश्यकता छ । यो कोही एक्लैले गर्नसक्ने काम होइन । राष्ट्रले नै गर्ने इभेन्ट भएकाले सबै एकजुट हुनु जरुरी छ ।’

पहिलो साफमा नेपालले ‘आतिशबाजी’ गर्ने भयो । कसरी गर्ने केही टुंगो थिएन । त्यसलाई चाहिने सामान लिन थाइल्यान्ड जानुपर्ने भयो । न चिठी, न पैसा । श्रेष्ठ रित्तो हात थाइल्यान्ड गएको कहानी सुनाउँछन् । उनका थाइल्यान्ड आर्मीका जर्नेल, कर्णेल साथीहरू थिए । उनले आफूलाई चाहिने आतिशबाजीको सूची टिपाए । उताबाट लेखेर देऊ भनेर जवाफ आयो । श्रेष्ठले आफूसँग चिठी नभएको बताए । उनीहरूले खाली कागजमै लेख्न भन्यो । श्रेष्ठले त्यसै गरे ।

बिहान खाली कागजमा लेखेको खेस्रामा दिउँसो थाई प्रधानमन्त्रीले स्वीकृतिसहित हस्ताक्षर गरेर पठाइसकेका थिए । त्यसमा आतिशबाजीको सामानसहित बहालवाला कर्णेलसहित आर्मीका तीन जना पठाइदिए । श्रेष्ठ त्यसका लागि अहिले पनि थाई सेनाप्रति कृतज्ञ छन् । आशितबाजीलाई लागेको खर्च नेपालले पछि मात्र भुक्तानी गरेको थियो । पहिलो साफको उद्घाटनको एउटा आकर्षण त्यही आतिशबाजी पनि थियो । ‘मास गेम्स’ को अभ्यासलाई उत्तर कोरियाबाट तीनजना विज्ञ ल्याइएको थियो । समारोहमा भएका श्रेष्ठ लगायतलाई यसले धेरै ज्ञान दिलायो ।

_{विष्णुगोपाल श्रेष्ठ}

नेपाल पुलिस र सेनाले आ–आफ्नै ठाउँबाट रिहर्सल गरिरहेका थिए । विद्यार्थीको रिहर्सल उनीहरूकै विद्यालयमा हुन्थ्यो । दुई महिनाको तयारीपछि उनीहरूलाई एकै ठाउँमा राखेर उद्घाटन समारोहका लागि रंगशाला उतारिएको थियो । उद्घाटनमा नेपालको सबै जातजातिको प्रस्तुति राखिएको थियो । नेपाल भाषाको प्रस्तुति ट्र्याकमा प्रस्तुत गरिएको थियो । सार्कका अन्य देशसँग सुमधुर सम्बन्ध बनाउन अतिथि सत्कारलाई मूलमन्त्रमा राखिएको श्रेष्ठले स्मरण गराए ।

पानी परेकाले उद्घाटन समारोहलाई निकै प्रभावित बनाएको थियो । त्यति हुँदा पनि उद्घाटन समारोहमा भाग लिएकाले धैर्यसाथ प्रस्तुति दिएका थिए । मैदान पूरै हिलाम्मे थियो । पुलिस र सेनाले मैदान व्यवस्थापन गर्न ठूलो भूमिका खेलेका थिए । पानी परेर दशरथ रंगशालाको फुटबल मैदान पूरै खेल्न नसक्ने जस्तो स्थिति बनेको थियो । बिहान ५ बजेसम्म चपरी हालेर खेल्ने मैदानको स्वरुप नै परिवर्तन गरेको श्रेष्ठ सुनाउँछन् । नेपालले त्यही मैदानमा फुटबलको स्वर्ण जितेको थियो ।

लेजर बिम र प्यारासुट

पन्ध्र वर्षपछि साफ फर्किएर नेपाल आयो । परिषद्, ओलम्पिक कमिटी कतै नभए पनि समारोह समितिको जिम्मेवारी उनै श्रेष्ठको काँधमा पुग्यो । आफूले गृहकार्य गरेर समितिले चार महिनादेखि सक्रिय रूपमा अभ्यस्त गराएका थिए उद्घाटनमा प्रस्तुत हुने टोलीलाई । उद्घाटन समारोहको सबै डिजाइन समारोह समितिले गरेको थियो । पहिलो साफको उद्घाटनमा भएको कमीकमजोरी अपडेट गरेको थियो यो समितिले ।

आठौं साफ आयोजना गर्न पाँचवटा मुख्य समिति बनेका थिए । त्यसले स्वतन्त्र हिसाबमा काम गर्न पाउनुपर्छ भनेर माग राखेको श्रेष्ठले सुनाउँछन् । त्यहीअनुसार काम गर्ने अधिकार पारित भएर आयो । विभिन्न स्वीकृतिका लागि सरकारी झमेलामा अल्झिरहनु नपर्ने भयो समितिहरूलाई । आफ्नो समितिमा राखिदिनु भनेर कति भनसुन आए । अधिकारप्राप्त समिति भएकाले श्रेष्ठले भनसुनमा कसैलाई वास्तै गरेनन् ।

यसपालि पनि श्रेष्ठको टोली विभिन्न विद्यालयमा गएर सागको महत्त्व बुझाउन दत्तचित्त भएर लागे । किनभने उद्घाटन समारोहमात्र १६ सय विद्यार्थी उतार्नुपर्ने थियो । ७० युवतीलाई विभिन्न स्थानमा जिम्मेवारी दिएर राखिएको थियो । आतिशबाजी, लेजर बिम र प्यारासुट जस्ता प्रयोगले उद्घाटन समारोहलाई सागभन्दा एक स्थान माथि उभ्याएको थियो । सागमा पहिलोपल्ट लेजर बिम प्रयोग गरिएको थियो । रंगशाला माथिको आकाशबाट सेनाले मैदानमा प्यारासुट जम्पमा विभिन्न देशका झण्डा लिएर ओर्लिनुपर्ने तालिका थियो ।

पहिलो सागकै संकेत आठौंमा पनि देखिएको थियो । अर्थात आकाशे पानीले दुःख दिन लागेको थियो । कालो बादल मडारिइसकेको थियो । तत्कालीन युवराज दीपेन्द्रले आफ्ना एडीसीमार्फत मौसम बिग्रिएको भए प्यारासुट जम्प कार्यक्रम स्थगित गर्न निर्देशन दिएको श्रेष्ठ अहिले पनि सम्झन्छन् । मैदानबाट हेलिकप्टर र प्यारासुटको जिम्मा सेनाका रुक्मांगत कटुवालले लिएका थिए । उनले माथि उडिरहेको हेलिकप्टरका चालकसँग बुझेर उडान र प्यारासुट ल्यान्डिङ गर्न अप्ठयारो पर्ने हिसाबले मौसम नबिग्रिएकाले घोषित तालिका परिवर्तन गर्नु नपर्ने सुनाएपछि श्रेष्ठ ढुक्क बनेका थिए । तर एउटा प्यारासुट नै खुलेन ।

एक्कासि रंगशालाको पूर्वतर्फ रहेको कभर्डहल पछाडिको भागमा प्यारासुट खसेको देखिएको थियो । प्यारासुट नखुलेपछि प्यारासुटरले त्यसलाई काटेर फालेका रहेछन्, जुन कभर्डहल पछाडि झरेको रहेछ । प्यारासुटर वैकल्पिक प्यारासुटबाट रंगशालामा ल्यान्ड भइसकेका थिए । विभिन्न ठाउँमा लाग्ने १२ वर्षे मेलाका देवीदेवताको बहुमूल्य मूर्तिहरू रंगशालाको ट्र्याकमा सजाइएको थियो । श्रेष्ठको मुख्य चिन्ता भने तिनै मूर्तिमा प्यारासुटर आएर ठोक्किएला भन्ने रहेछ ।

श्रेष्ठसँगै समितिमा अशोक वज्राचार्य, कुलबहादुर थापा, ज्ञानेन्द्र श्रेष्ठ, सुधीर पोखरेल, रेणुकादेवी सिटौलालगायत थिए । समारोहअन्तर्गत विभिन्न उपसमिति थिए । १ सय ५० जनाको काम गर्ने टोली थियो । विद्यार्थीले ताली बजाएर रंगशालामा उपस्थित दर्शकको स्वागत गरेका थिए । रंगशालाका सबै दर्शक उठेर ती विद्यार्थीका लागि तालीबाटै अभिवादन फर्काएको दृश्य त्यत्तिकै लोभलाग्दो थियो । त्यतिखेर श्रेष्ठलाई राष्ट्रियता नै उर्लिएर आएजस्तो लाग्यो । उद्घाटन समारोहको एउटा सन्देश आफ्नो देशको भावना अभिप्रेरित गराउने पनि थियो । उद्घाटनपछि दर्शकहरू मुखमा नेपालको झण्डा पोतेर, झण्डा बोकेर खेल हेर्न आउन थाले । त्यो क्षणलाई श्रेष्ठ गौरवको रूपमा लिन्छन् । उनी भन्छन्, ‘जनताको मनभित्र राष्ट्रियता जगाउनु हाम्रो ठूलो सफलता थियो ।’

झाँकीहरू प्रदर्शन गरिएको थियो उद्घाटन समारोहमा । सूरसुधाको प्रत्यक्ष प्रस्तुति थियो । सातै देशको गीत प्रस्तुत गरिएको थियो, जसको संगीत संयोजन प्रकाश गुरुङले गरेका थिए । पशुपति विकास कोषमा २ सय ५० बटुक लिन जाँदा त्यहाँ ५१ जनामात्र भेटिए । कोषले जसोतसो खोजेर त्यति संख्या पुर्‍याइदिएको श्रेष्ठ स्मरण गर्छन् ।

१६ सय विद्यार्थी रंगशालाका ट्र्याकमा थिए । रंगशालाका क्षमता १७ हजार ५ सय थियो, त्यति नै क्षमतामा उद्घाटन समारोहका लागि प्रदर्शनकारी थिए । ट्र्याकमा बसेका विद्यार्थीबाहेक सबै आफ्नो पालोको प्रदर्शन दिँदै फर्किन्थे । समारोह समितिको बजेट साढे २ करोडको थियो । जबकि उद्घाटन समारोहमै प्रदर्शनकारीलाई खाजा खुवाउने बजेट २ करोडको आएको थियो । समारोह समितिले फुरनदाना र बुनियाँको लड्डु आफैं बनाउन लगाएर खाजाको बजेट २९ लाखमा छुट्याएको तत्कालीन समारोह संयोजक श्रेष्ठ बताउँछन् ।

उद्घाटन समारोहबाटै नेपाल साफको सफल आयोजक राष्ट्र बनिसकेको थियो । ९ दिनको खेल हुन त बाँकी नै थियो । अन्तर्राष्ट्रिय ओलम्पिक कमिटीका सदस्य आठौं साफमा अतिथि बनेर आएका थिए । उनले श्रेष्ठलाई भेटेर उद्घाटन समारोह ओलम्पिक जस्तै भएको सुनाएछन् । उनको अर्को जम्काभेट पाकिस्तानी प्रतिनिधिमण्डलसँग भयो । उनी पनि उद्घाटन समारोहबाट निकै प्रभावित थिए । ती पाकिस्तानी प्रतिनिधि श्रेष्ठलाई उद्घाटन समारोहको बजेट कति हो भनेर सोध्दै थिए । श्रेष्ठले त्यो प्रश्न उनलाई नै फर्काए ।

पाकिस्तानी प्रतिनिधिले आधा अर्बजति अवश्य हुनुपर्छ भन्दै अड्कल काटेछन् । उद्घाटन र समापनको बजेट नै जम्मा साढे २ करोडको थियो । ती पाकिस्तानी तीको त्यति धेरै गम्भीर चासोको भेद नेपालपछि इस्लामाबादले आयोजना गरेको नवौं साफले खोल्यो । आठौं साफकै नक्कलजस्तै थियो पाकिस्तानले आयोजना गरेको साफ । आतिशबाजी, लेजर बिमको प्रयोग र प्यारासुट जम्प नेपालले आयोजना गर्दाको जस्तै थियो । नेपालकै अघिल्लो संस्करणको उद्घाटन समारोह पाकिस्तानले अनुसरण गरेको थियो ।