भूमिका फेरियो, चुनौती उस्तै

केसी रोल्पा निर्वाचन क्षेत्र १(१) बाट प्रदेशसभा सदस्य निर्वाचित भएका हुन् । ‘व्यवस्था परिवर्तनका लागि जनयुद्ध लडियो,’ उनले भने, ‘अहिले नयाँ संविधानअनुसारका नीति निर्माण र व्यावहारिक कार्यान्वयनका लागि भूमिका निभाइरहेको छु ।’ आफ्नो र सँगैका लडाकूको सपनाले आफूलाई दिशा निर्देश गरिरहेको उनले बताए । ‘सहिदको योगदानले हामी सत्तामा पुगेका हौं । यो कहिल्यै बिर्सनु हुन्न,’ उनले भने, ‘खोलो तर्‍यो लौरो बिर्सियो भनेझैं आफ्नो राजनीतिक व्यक्तित्व निर्माण गर्ने तर इतिहासप्रतिको दायित्व निर्वाह गर्नबाट टाढा भाग्न हुँदैन ।’

०२७ सालमा रोल्पाको लिबाङमा जन्मेका उनले ०४६ सालबाट विद्यार्थी राजनीति सुरु गरेका हुन् । लामो समय भूमिगत जीवन बिताएका उनी ०६० जेठमा भारतको पटनाबाट गिरफ्तार भएका थिए । ०६३ साउनमा रिहा भएपछि पुन ०६८ सम्म तत्कालीन माओवादी सेनाको तेस्रो डिभिजन कमिसार, नारायणी, भेरी, कर्णाली, सेती र महाकाली ब्युरो इन्चार्ज भए । उनको अगुवाइमा एक दर्जनभन्दा बढी आक्रमण भएका थिए । शान्ति प्रक्रियापछि उनी पार्टीको युवा दस्ता वाईसीएलको इन्चार्जसमेत भए ।

तत्कालीन माओवादी सेनामा क्रियाशील पाँच जना प्रदेशसभा सदस्य अहिले नीति निर्माणमा जुटिरहेका छन् । माओवादी सशस्त्र द्वन्द्वका क्रममा समानता, समतामूलक न्याय, अधिकार, जातीय छुवाछूतको अन्त्य, महिलाका अधिकार, क्षेत्रीय असमानतालगायत अत्याचारको अन्त्य गर्ने उद्घोष गरिएको थियो । त्यसबाट प्रभावित भएर दीपा विक तत्कालीन द्वन्द्वमा होमिइन् । उनी अहिले रूपन्देहीबाट समानुपातिक प्रदेश सभा सदस्य छन् । तनहुँको शुक्लागण्डकी गाउँमा भोगेको सामाजिक भेदभाव अन्त्यका लागि किशोर अवस्थामै माओवादीमा प्रवेश गरेकी थिइन् । ०५४ सालमा पार्टी सदस्यता लिइन् । ०५७ सालबाट उनी माओवादी सेनामा प्रवेश गरिन् । साना–ठूला आक्रमणमा संलग्न भइन् । त्यही क्रममा आफ्नै सहयात्री सुजित विकसँग वैवाहिक जीवन सुरु गरिन् । एकमात्र सन्तानको मृत्यु भयो । पति पनि बुटवलका युवा प्रचण्ड थैवको हत्यामा संलग्न आरोपमा जेल परे । ‘संविधानमा सबै विभेद हटेका छन् । व्यवहारमा यथावतै छन्,’ उनले भनिन्, ‘त्यसका लागि नीति निर्माण र योजना तर्जुमा गर्न लाग्नु परेको छ ।’

रोल्पाका दीपेन्द्रकुमार पुन मगर कलिलै उमेरमा भूगोल, जातीय र वर्गीय विभेद हटाउने प्रण गर्थे । ०४३ सालमा मसालको भ्रातृ संगठन अखिल छैटौंको साधारण सदस्य बने । सुरुदेखि माओवादीको सशस्त्र द्वन्द्वमा होमिए । भिडन्त र मुठभेड उनका लागि दैनिकी थियो । पाल्पा आक्रमणको नेतृत्व उनैले गरे । यस क्रममा अंगभंग भए । ‘युद्धमा बढी कष्ट भोगियो,’ उनले भने, ‘दायाँ हातका दुईवटा औंला गुमाएँ, दाहिने हात नाडीबाट चुँडियो । देब्रे कानले नसुन्ने भएँ ।’ पुन रोल्पा १(२) बाट प्रदेशसभा सदस्य निर्वाचित भएका हुन् । प्रदेशसभामा आफ्नो लडाकु छवि कायम राखेका छन् । ‘नागरिकको आर्थिक सुधारका लागि युद्धमा होमिएँ,’ उनले भने, ‘अहिले काम गरेर देखाउने ठाउँमा पुगेको छु ।’ कृषि, वन तथा वातावरण समितिका सदस्य उनले तल्लो वर्गका किसान र नागरिकको हितमा काम गर्न सुझाइरहेको बताए ।

०५२ सालमा बर्दियाको गेरुवा गाउँपालिकाका दिपेश थारुको टेक बोगटी, यज्ञप्रसाद शर्मालगायतसँगको भेटपछि उनी माओवादीमा प्रवेश गरेका थिए । लडाइँको मोर्चामा गए । ०५३ सालमा जनमिलिसिया सैन्य कमान्डर, ०५९ मा उपब्युरो सदस्य हुँदै दुई दर्जनभन्दा बढी आक्रमणको अगुवाइ गरे । ०५९ मा उनी घाइते भए । दाहिने खुट्टाको नसा काटियो । पाँच महिना लखनउमा उपचार गरे । घाउ निको त भयो तर त्यही खुट्टा अहिले सुकेको छ । ‘भौतिक क्षति ठूलो कुरा होइन । यसलाई व्यवस्थापन गर्छु,’ उनले भने, ‘नागरिकले धेरै अपेक्षा गरेका छन् । तिनलाई कसरी पूरा गर्ने ठूलो कुरा हो ।’ नीति परिवर्तन भए पनि काम गर्नेको नियत र प्रशासन फेरिन नसकेकामा उनी आजीत छन् । सरकारका राम्रा कार्यक्रम फिल्डमा पुग्दा नराम्रा बन्दा उनी पिरोलिन्छन् । ‘अन्याय र अत्याचारविरुद्ध हतियार उठायौं र सफल भयौं,’ उनले भने, ‘अब नागरिकको जीवन फेर्नु छ ।’

रुकुम पूर्वको भूमेका तेजबहादुर वली युद्धको मोर्चा सम्हालेर प्रदेश सभामा आएका अर्का व्यक्ति हुन् । रुकुमपूर्वको निर्वाचन क्षेत्र १(१) बाट निर्वाचित भएका थिए । ‘युद्धको मोर्चा थामेकाले त्यसको प्रतिफल काम गरेरै देखाउनुपर्छ,’ उनले भने, ‘हतियार सम्हाल्नेले राजनीति र समाजको नेतृत्व लिएर पनि धेरै काम गर्न सक्छ भन्ने देखाउनु छ ।’ ०४६ मा अखिलबाट सुरु भएको उनको यात्रा ०५२ सालमा नेकपा जिल्ला सदस्य भएर अघि बढेको थियो । राजनीतिक नेतृत्व लिँदै गर्दा उनी सैन्य जिम्मेवारीमा लागे । त्यसपछि शान्ति प्रक्रिया पूरा नहुँदासम्म भूमिगत रहे ।

०५६ मा कर्णाली ब्युरो, जुम्ला, कालीकोट र मुगु सेक्रेटरी हुँदै ०५८ मा जनमुक्ति सेनाको ब्रिगेड कमिसार भए । ०६४ देखि ०७० सम्म सेना समायोजन विशेष समितिको सचिवालयमा रहेर काम गरे । यस क्रममा द्वन्द्वमा छुटेका र छुटाइएका धेरैका लागि मल्हम बने ।

‘अवस्था र व्यवस्था परिवर्तनको फराकिलो दिशामा आफूलाई अर्पेर युद्धमा लागेको थिएँ । मिसन पूरा भएपछि फर्कें,’ उनले भने, ‘त्यसकै प्रतिफलले अहिलेको अवस्थामा उभिएको छु ।’ युद्ध र राजनीति फरक पाटो हो । तर, राजनीतिक मिसनका लागि लडाइँ गरिएकाले त्यसले अहिलेको राजनीतिक पृष्ठभूमिलाई सघाएको उनले बताए । ‘व्यवस्था परिवर्तन भए पनि ऐनका रूपमा लागू नहुँदा अझै सामाजिक विभेद बाँकी नै छ,’ सामाजिक विकास समितिका सदस्य वलीले भने, ‘त्यही कारण चाहेअनुसारको प्रतिफल मिलेको छैन ।’