पुसको एक बिहान हुस्सुले ढपक्कै ढाकिएको थियो बुटवल । म हतारमा थिएँ, कपिलवस्तु गइरहेको थिएँ । फटाफट गोडा चाल्दै बस स्टप पुग्नै लाग्दा छिमेकी दिदी गंगा बाटोमा भेटिइन् । उनी विछिप्त थिइन् । एकोहोरो गाडी गुडेको हेरिरहेकी थिइन् ।
राजतन्त्र फालेर बहुदलीय व्यवस्था ल्याउने बेला अधिकांश सभा, सम्मेलन, जुलुस र र्यालीमा नारा घन्किन्थ्यो, ‘घर कसको पोत्नेको, खेतबारी कसको जोत्नेको ।’ त्यसबेला साहुमहाजन र जमिनदारको कब्जामा रहेको घरजग्गाको स्वामित्व गरिखाने वर्गमा ल्याउन यो नारा लगाइएको थियो ।
शाब्दिक अर्थमा लोक भनेको नागरिक र तन्त्र भनेको शासन अर्थात् विधि हो । लोकतन्त्र भनेको नागरिकको शासन हो । जनप्रतिनिधि भनेको जनताले चुनेका प्रतिनिधि हुन् । तर उनीहरूले आफूहरूलाई शासकका रूपमा लिएको देखिन्छ । त्यसैले हुनुपर्छ, राजारानीका पालामा जस्तै चुरे संरक्षण कार्यक्रममा राष्ट्रपतिको नाम जोडेर राष्ट्रपति चुरे संरक्षण कार्यक्रम राखिएको छ ।
वन संरक्षण गर्नु हरियाली, सुन्दरता र वातावरण जोगाउनका लागि मात्र होइन । हुर्केका रूख काटेर काठ/दाउराबाट आम्दानी लिने र नयाँ रूख हुर्काउने पद्धति विकास गर्नु पनि हो । तर नेपालमा वनलाई बहुउपयोगमा लगाउन र रूखबाट पर्याप्त आम्दानी लिन सकिएको छैन ।
विश्वव्यापी रूपमा तापमान र मौसमको स्वरूपमा आउने परिवर्तन जलवायु परिवर्तन हो । यसले भविष्यलाई संकटग्रस्त मात्र बनाएको छैन, वर्तमानलाई नै खतरामा धकेलेको छ । जलवायु परिवर्तनले वर्षाको समय, ऋतुजन्य मौसमको ढाँचा र प्राकृतिक विपत् बढाएको छ ।
वैदेशिक रोजगारी विपन्न र बेरोजगार युवाका लागि रहर मात्र होइन, बाध्यता नै हो । जनगणना–२०७८ अनुसार नेपालका १५ लाख ५५ हजार ९६१ घरपरिवारका व्यक्ति विदेश छन् । विदेश बस्नेको जनसंख्या २१ लाख ९० हजार ५९२ छ । सबैभन्दा धेरै वैदेशिक रोजगारीमा जाने प्रदेश लुम्बिनी हो । यहाँका ३ लाख ८ हजार ७३ घरपरिवारका ४ लाख २० हजार ९०६ जना विदेशमा छन् ।
केही काम गर्दिनँ, मात्रै गृहिणी हो,’ के काम गर्दै छौ भन्ने मेरो सोधाइमा ४० हाराहारीकी साथी मीनाले जवाफ फकाई, ‘मैले त पढेर पनि केही गर्न सकिनँ । खाली बसेरै जीवन बिताएँ । पढाइ खेर गो ।’
कपिलवस्तु नगरपालिका–६ सेमरीकी कलिमून निशा तीन सन्तान जन्माउँदासम्म एक किलोमिटर दूरीमा रहेको स्वास्थ्यचौकी कहिल्यै गइनन् । उनै कलिमून चौथो पटक भने सुत्केरी हुन तिलौराकोट स्वास्थ्य चौकीमा गइन् । गत साउन २३ मा १० घण्टाजति लामो व्यथापछि स्वस्थ शिशु जन्माइन् ।
यही पुस १३ मा बाँकेको नौबस्ता बालसुधार गृहमा रहेकाहरू दुई समूहमा बाँडिएर एकअर्कामाथि कुटपिटमा उत्रिए । एउटा समूहमा ९० जना र अर्को समूहमा २६ जना थिए । ९० जनाको समूहले २६ जनालाई नियन्त्रणमा लिएर कुटपिट गर्दा पनि सुरक्षाकर्मीहरूले रोक्न सकेनन् । बरु ज्यान जोगाउन सुरक्षाकर्मीहरू नै सुरक्षापोस्ट छाडेर भागे ।
रुपन्देही प्रहरीले लागूऔषधसहित २ जनालाई पक्राउ गरेको छ । पक्राउ पर्नेमाको सखुवा पर्सौनी गाउँपालिका-२ जमुहानी बस्ने ३९ वर्षीय श्रीलालप्रसाद यादव र ४५ वर्षीया उमादेवी चौधरी रहेका छन् ।