कपिलवस्तु — मूल नहर मर्मत गर्न जगदीशपुर तालको पानी सुकाएपछि यहाँका सरीसृप, स्तनधारी, माछालगायत जीव मर्न थालेका छन् । वाणगंगा सिँचाइ डिभिजन कार्यालयले एक महिनाअघि पानी सुकाएपछि तालमा मनपरी बढेको छ । १ सय ५७ हेक्टरमा फैलिएको तालको पश्चिमपट्टि १० प्रतिशत भागमा मात्र पानी छ । 

ताल सुकेपछि जथाभाबी रैथाने माछा मार्ने क्रम तीव्र छ । कतिपय माछा भने अक्सिजन नपुगेर मरिरहेका छन् । ४३ प्रजातिका रैथाने माछा पाइने तालबाट किलोका किलो माछा मारेर लैजानेहरू बढेको स्थानीयले बताए ।

तालका माछा लगेर कतिपयले व्यापारसमेत सुरु गरेको उनीहरूको भनाइ छ । तालको संरक्षण एवं रेखदेख गर्ने वाणगंगा सिँचाइ विकास डिभिजन कार्यालय र वाणगंगा जल उपभोक्ता सिँचाइ प्रणालीले यसमा चासो नदिएको स्थानीय बताउँछन् । स्थानीयस्तरमा गठित जगदीशपुर ताल व्यवस्थापन बहुसरोकार मञ्च पनि मूकदर्शक बनेको छ ।

यसअघि मञ्च र जल उपभोक्ता सिँचाइ प्रणालीले माछा ठेक्कामा लगाएर बेच्ने पहल गरेका थिए । तर सर्वसाधारणबाट त्यसको विरोध भएपछि रोकियो । ‘ठेक्का लगाउनु रामसार क्षेत्रको मर्मविपरीत हुन्छ,’ स्थानीय अब्दुल रसिद खाँले भने, ‘हामीले विरोध गरेपछि ठेक्का लाग्न सकेन ।’ तर पछिल्लो समय ताल जोगाउनेभन्दा नष्ट गर्नेतिर सबै लागेको उनको आरोप छ ।

सिँचाइ प्रयोजनका लागि ताल निर्माण भएकाले त्यसलाई प्राथमिकता दिएर नहर मर्मतका लागि पानी बन्द गरिएको वाणगंगा सिँचाइ डिभिजन कार्यालय प्रमुख रामकृष्ण घोरासैनीले बताए । ‘हामीलाई चरा, कछुवासँग सरोकार छैन,’ उनले भने, ‘कृषकलाई पानी दिनु हाम्रो काम हो ।’ वर्षौंदेखि सफाइ नगर्दा तालमा फोहोर, बालुवा, माटो भरिएपछि सफा गर्नुपरेको उनको भनाइ छ ।

पानी सुकेपछि दुर्लभ पानी बिराला र ओत संकटमा परेका छन् । यिनको प्रमुख आहार माछा हो । माछा मरेपछि आहारा अभाव भएको छ । ओत पानीबिना बाँच्न सक्दैन । ‘मुलुकमा थोरै संख्यामा यी जीव छन्,’ चराविद् डा. हेमसागर बरालले भने, ‘प्रजननका बेला उनीहरूलाई समस्यामा पार्नु राम्रो होइन ।’ यसले संख्या अझ घटाउने उनले बताए । तालमा मान्छेको चलखेलले झाडी र बुट्यानमा बस्ने रैथाने चरालाई पनि अप्ठ्यारो भएको छ ।

संघीय सरकारले घोषणा गरेको उत्कृष्ट पर्यटकीय स्थलमध्ये यो ताल पनि एक हो । अहिले ताल बन्जर र उराठलाग्दो देखिन्छ । यसको प्राकृतिक स्वरूप पनि देखिँदैन । चरा हेर्न आउनेहरू गुनासो गर्दै फर्किन्छन् । ‘माल पाएर चाल नपाए जस्तो भयो,’ चराविद् दिनेश गिरीले भने, ‘यसले जगदीशपुरको अस्तित्व संकटमा पर्‍यो ।’ कृत्रिम रूपमा बनाइएको मुलुककै सबैभन्दा ठूलो तालको बिजोग देख्दा विरक्त लाग्ने उनले बताए ।