कान्तिपुर वेबसाईट
AdvertisementAdvertisement
१६.१२°C काठमाडौं
काठमाडौंमा वायुको गुणस्तर: १६०

निभ्यो ‘परालको आगो’

प्रताप सुब्बाले दिदी, चट्याङ, भीष्म प्रतिज्ञा, बचन, दोबाटोजस्ता लोकप्रिय फिल्म बनाएका थिए
पर्वत पोर्तेल

झापा — कथाकार गुरुप्रसाद मैनालीको सामाजिक कथा ‘परालको आगो’ लगायत दर्जन बढी नेपाली सिनेमामा निर्देशन शिल्प देखाएका दार्जिलिङका प्रताप सुब्बाले बिहीबार अपराह्न अन्तिम सास फेरे । केही वर्षअघि कान्तिपुरसँगको एक अन्तर्वार्तामा सुब्बाले अर्गानिक स्वादको फिल्म बनाउने योजना सुनाएका थिए । 

निभ्यो ‘परालको आगो’

योजना अधुरै छाडेर ७६ वर्षको उमेरमा उनी सधैंका लागि बिदा भएका छन् । ‘भित्री मनले प्रताप तँ अझै अधुरै छस् भन्छ,’ उनले भनेका थिए, ‘त्यही भएर नेपाली दर्शकको मन जित्ने अर्गानिक फिल्म बनाएर मर्न पाएँ भने मात्रै आनन्द मिल्छ ।’

इलामपारि दार्जिलिङको सुकेपोखरीमा जन्मिएका उनको सिलिगुडीस्थित एक अस्पतालमा निधन भयो । गुरुप्रसाद मैनालीको कथा स्कुलदेखि नै मन परेपछि सुब्बाले सिनेमामा ढाल्ने निधो गरे । ‘परालको आगोको कथाले मलाई पागल नै बनाइसकेको थियो,’ सुब्बाले भनेका थिए, ‘दिनरात फिल्मका प्लटहरू कल्पनामा आउँथे, फिल्म बनाउने भित्री इच्छा थियो । पूरा गरें ।’

दार्जिलिङका रंगकर्मी टंक शर्मालाई कहिलेकाहीं चौरस्तातिर देख्थें । उनलाई लाग्थ्यो ‘चामे’ को भूमिकाको यिनले बाहेक अरूले न्याय गर्न नसक्लान् । उनै शर्माले फिल्ममा चामे भएर खेले ।

सन् १९७८ मा बन्यो ‘परालको आगो’ । भाषा, संस्कृति, कला र नेपालीत्व भावप्रति दार्जिलिङ जुरुक्कै उठेको बेला थियो त्यो । अलग राज्य गोर्खाल्यान्डको मुद्दा उठ्ने तरखरमा थियो । ‘प्रताप सुब्बाले परालको आगो बनायो,’ सुब्बाले भनेका थिए, ‘परालको आगोले मलाई बनायो ।’ परालको आगोपछि दार्जिलिङमै उनले ‘बाँच्न चाहनेहरू’ भन्ने सिनेमा बनाए । जति परालको आगो चल्यो, त्यति त्यो चलेन । ‘अहिले पनि धेरैले प्रताप सुब्बा भन्नेबित्तिकै परालको आगो नै सम्झिन्छन्,’ सिलिगुडीका साहित्यकार ज्ञानेन्द्र खतिवडाले भने, ‘उनले अरू पनि धेरै फिल्म बनाए तर परालको आगोले नै उनलाई चिनायो ।’

इतिहासमा ‘सत्य हरिश्चन्द्र’ पहिलो नेपाली फिल्म मानिन्छ । तर, सुब्बाको दाबी थियो, पहिलो नेपाली फिल्म ‘परालको आगो’ नै हो । ‘इन्डियन सिनेमा हिस्ट्री’ पुस्तकमा नेपाली भाषाको पहिलो फिल्म ‘परालको आगो’ उल्लेख छ । सत्य हरिश्चन्द्रचाहिँ हिन्दीको ‘डबिङ’ मात्रै थियो भन्ने दाबी उनको रहिरह्यो ।

रोचक त के भने त्यही सत्य हरिश्चन्द्र निर्माणका क्रममा सुब्बाले गायकको अडिसन दिएका थिए, दार्जिलिङकै एक होटलमा । सत्य हरिश्चन्द्रका निर्देशक डीवी परियारले नै उनको अडिसन लिएका थिए । भलै उनी गायकका रूपमा छनोट भएनन् । ‘त्यो अडिसन पास भएको भए, फिल्म निर्देशक होइन, प्रताप गायक हुन्थ्यो अहिले,’ उनले हँस्यौली गरेका थिए ।

उनका बुबा ब्रिटिसकालमै भूमिसुधार विभागका इन्स्पेक्टर थिए । साह्रै कडा अनुशासन थियो बुबाको । बाबुले छोरालाई सरकारी जागिरे बनाउने धेरै प्रयत्न गरे । तर, खेर गयो । किनकि प्रतापलाई सरकारी जागिरप्रति दिलचस्पी नै थिएन । उनको सोच, विचार भिन्न थियो । भगीरथ प्रयत्न गर्दा पनि छोरालाई जागिरे बनाउन नसकेपछि वाक्क भएर बुबाले रुचिको क्षेत्रमा लाग्न छुट दिएका थिए ।

दार्जिलिङमा सुवास घिसिङहरूको अलग राज्य गोर्खाल्यान्डको आगो दन्किरहेका बेला सन् ८० को दशकमा उनले ‘कहीं अँध्यारो कहीं उज्यालो’ फिचर फिल्म बनाएका थिए । आन्दोलनका कारण दार्जिलिङमा रिलिज हुनै पाएन । ‘कम्युनिस्ट फिल्म’ को ट्याग लगाएर प्रतिबन्ध नै लगाइयो ।

अन्ततः उनी मेची तरेर काठमाडौं उक्लिए फिल्मी भविष्यको खोजीमा । त्यही बेला कुन्ती र शिलाबहादुर मोक्तान, उदय सोताङहरू नेपाल छिरिसकेका थिए । अभिनेता नीर शाहसँग उनको राम्रै संगत भयो । सुब्बाले फिल्मी करिअरकै पहिलो डकुमेन्ट्री फिल्म ‘पोनी ब्वाइ अफ दार्जिलिङ’ मा नीरलाई ब्रेक दिएका थिए । यो पश्चिम बंगाल सरकारको लगानीमा पर्यटन प्रवर्द्धनका लागि बनाइएको घोडाचढी व्यवसायसँग सम्बन्धित डकुमेन्ट्री थियो ।

नीरसँगको चिनजानले सुब्बालाई काठमाडौंमा संघर्ष गर्न सहज भयो । नीरले केही टेलिफिल्म निर्देशनमा प्रतापलाई संलग्न गराए । नीरपछि चलचित्र संस्थानमा रहेका डीबी थापाले मौका दिए ।

काठमाडौं बसाइका क्रममा उनले दिदी, चट्याङ, भीष्म प्रतिज्ञा, बचन, दोबाटो जस्ता लोकप्रिय फिल्म बनाए । डाइमन्ड फिल्म इन्स्टिच्युट सञ्चालन गरी धेरै कलाकार, निर्देशक पनि जन्माए । अन्ततः गोर्खाल्यान्ड आन्दोलनको समयमा घर छाडेर हिँडेका सुब्बालाई केही राजनीतिक नेताहरूले ‘भगौडा’ पनि भने ।

दार्जिलिङ छाडेर हिँडेको १५ वर्षपछि दार्जिलिङ फर्किएका उनी त्यसयता निरन्तर यतै थिए । बेलाबखत मेची तरेर नेपाल छिर्थे । नत्र उतै फिल्मीकर्ममै बित्यो उनको जिन्दगी । कोरोनाअघि उनले ‘याद तिम्रो आयो’ भन्ने लभस्टोरी फिल्म बनाए । त्यो नै उनको अन्तिम फिल्म थियो । मधुमेह र फोक्सोसम्बन्धी बिरामी उनी चार वर्षदेखि निरन्तर अस्वस्थ रहेको निकट परिवारजनले जनाएका छन् । सुब्बाको शनिबार दार्जिलिङमा अन्त्येष्टि गरिँदै छ । उनका दुई श्रीमती र तीन छोराछोरी छन् ।

प्रकाशित : चैत्र ४, २०७९ ०९:०८
प्रतिक्रिया
पठाउनुहोस्
जनताको राय

बैंकमा लगानीयोग्य रकम थुप्रिएर साढे ६ खर्ब नाघेको छ। बैंकहरूले ब्याजदर घटाउँदासमेत कर्जा प्रवाह बढ्न नसक्नुको कारण के हो?