सिन्धुपाल्चोक — गत जेठमा वर्षात् सुरु भएलगत्तै सुरुङ बन्द गरेर मंसिरबाट मेलम्चीको पानी काठमाडौं पठाइयो । कुलोजस्तो बनाएर पानी सुरुङमा प्रवेश त गराइएको थियो तर सामान्य वर्षात् हुनेबित्तिकै हिलोमाटो र गेग्रान बगेर सुरुङको मुख थुनिने अवस्था छ । प्राविधिकहरू भन्छन्, ‘हेडवर्क्स निर्माणको गति यही अवस्थामा रहे चार महिनापछि फेरि सुरुङ बन्द गर्नुपर्छ ।’

२०७८ असारको बाढीले झन्डै १० मिटर हेडवर्क्सको संरचना गेग्रानले पुरेको छ । मुख्य बाँध र सुरुङ पुरिएको ढुंगामाटो पन्छाइसकिएको छैन । मुहानमा जाने झन्डै ६ किमि सडक पूर्णरूपमा बगरमा परिणत भएको छ । बगाएको मोटरेबल पुल निर्माणको सुरसार छैन । मेलम्ची खोलाको सतह गेग्रान र ढुंगाले भरिएर उकासिएको छ । आयोजनाका प्राविधिकका अनुसार अहिले मेलम्ची पानीको मुहानस्थित हेडवर्क्स ढुंगा, गेग्रान र बालुवाले पुरिएको छ । वर्षात् लागेपछि हेडवर्क्समा जान र पानी पठाउन सकिने अवस्था छैन । पानी पर्न सुरु गर्नेबितिक्कै काम बन्द गर्नुपर्ने प्राविधिक बताउँछन् ।

आयोजनाको निरीक्षण गर्न शनिबार आएका नवनियुक्त खानेपानीमन्त्री अब्दुल खानले बाह्रै महिना पानी दिने वातावरण तयार गर्न निर्देशन दिएका छन् । सचिव मणिराम गेलाल, आयोजनाका कर्मचारीसहित उनी मुहान पुगेका थिए । मन्त्रीले निर्देशन दिएलगत्तै आयोजनाका कार्यकारी निर्देशक कमलप्रसाद श्रेष्ठले बाह्रै महिना पानी सञ्चालन गर्न आफूले योजना बनाएको जानकारी दिए । तर त्यसका लागि अहिले सुरुङको काम गरिरहेको चिनियाँ कन्ट्रक्सन कम्पनी सिनो हाइड्रोलाई जिम्मेवारी दिने वा छुट्टै टेन्डर गर्ने यकिन गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । कम्तीमा १० करोड रुपैयाँ उपलब्ध भए अस्थायी कंक्रिट टावर निर्माण गरेर सामान्य बाढीमा पनि सुरुङबाट पानी पठाउन सकिने उनले जानकारी गराए ।

बाढीपहिरो गएको दुई हिउँद बित्दा पनि सरकारले सामान्य संरचना निर्माणका लागि ठूलो रकम उपलब्ध गराएको छैन । तत्कालै बजेट उपलब्ध नभए जेठ १५ सम्म संरचना बन्न नसक्ने जानकारी कार्यकारी निर्देशक श्रेष्ठले मन्त्री खानलाई दिएका हुन् ।

मुहान क्षेत्र सिन्धुपाल्चोकको हेलम्बुस्थित अम्बाथानबाट करिब २० किमि माथिल्लो भाग भेमाथाङबाट आएको पहिरोको भय अझै कायम छ । स्थायी रूपमा पानी सञ्चालन गर्न थप भौगोलिक अध्ययन गर्नुपर्ने भएकाले तत्काल स्थायी संरचना बनाउने अवस्था नभएको कार्यकारी निर्देशक श्रेष्ठ बताउँछन् । दक्षिणतिरबाट पानी तर्काएर सुरुङलाई बचाउने प्रयास भइरहेको उनले बताए । ‘सामान्य बाढी र वर्षात्ले पानी बन्द गर्नुपर्दैन भन्ने आकलन छ,’ उनले भने ।

२०५५ सालमा विकास समिति गठन गरेर आधिकारिक रूपमा सुरु भएको मेलम्चीबाट २०७७ चैतमा पहिलोपटक पानी काठमाडौं पुर्‍याइएको थियो । अहिले पानी वितरण तेस्रो पटक गरिएको हो । अहिले मेलम्ची खोलाको करिब ७५ प्रतिशत पानी काठमाडौं पठाइएको छ ।

डेढ वर्षअघिको क्षतिभन्दा पनि अब के होला भन्ने आकलन गर्न सक्ने अवस्था नभएकाले मुख्य ऋणदाता एसियाली विकास बैंक (एडीबी) ले अन्तिम रिपोर्ट दिन नसकेको स्रोतको भनाइ छ । हाल आयोजनाको पानी काठमाडौंवासीले पिउन पाए पनि यसलाई स्थायी रूप दिन नसके कामको उपलब्धि नदेखिने प्राविधिकहरू बताउँछन् ।

मेलम्चीको करिब २७ किमि सुरुङ, सुन्दरीजलको प्रशोधन केन्द्र र काठमाडौं उपत्यकाको पानी वितरण प्रणालीका लागि ६५ अर्बभन्दा धेरै खर्च भइसकेको छ । उपत्यकाको पानी वितरण संरचना बनाउन मात्र करिब ३० अर्ब खर्च भएको छ ।

डेढ वर्षअघिको बाढीबाट क्षतिग्रस्त मेलम्ची खानेपानी आयोजनाको अम्बाथानस्थित हेडवर्क्स । तस्बिर : ऋषिराम/कान्तिपुर