के प्रधानमन्त्री पिँजडामा छन् ?

अघिल्लोपटक यही संसद्मा प्रधानमन्त्रीका लागि विश्वासको मत दिने बेला सरकारलाई समर्थन गरेको कांग्रेसप्रति व्यंग्य गर्दै ओलीले ‘ढोक्सा (ढडिया) थापेको’ बताएका थिए । प्रधानमन्त्रीलाई विश्वासको मत दिएर प्रमुख प्रतिपक्षको हैसियत गुमाएको कांग्रेसले बिहीबार सभामुखका लागि भने प्रतिस्पर्धा गर्‍यो । यो क्रम राष्ट्रपति निर्वाचनमा पनि जारी रहने संकेत गर्दै शर्माले ढोक्सा थापेको भन्न नमिल्ने तर्क गरे ।

प्रधानमन्त्री पद पुष्पकमल दाहाललाई दिएर सत्ताका सबै शक्ति आफ्नो हातमा पारेका ओलीले आफैं शासन गर्न खोजेको विश्लेषण कांग्रेसको छ । विश्वप्रकाशले भनेजस्तै, के प्रधानमन्त्री साँच्चै पिँजडामा छन् ?

पछिल्लो राजनीतिक घटनाक्रम, मन्त्रालयको बाँडफाँट र मुख्य पदहरूको चुनावलाई हेर्ने हो भने प्रधानमन्त्री चेपुवामा देखिन्छन् । सामान्यतः गृह र अर्थ मन्त्रालय प्रधानमन्त्री हुने दलकै पोल्टामा पर्छ । स्रोतका अनुसार दाहालले पनि सके यी दुवै, नसके एउटा मन्त्रालय आफ्नो भागमा पार्न निकै प्रयास गरेका थिए । तर, ओलीको साथ पाएका राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीका सभापति रवि लामिछानेले गृह चाहिने अड्डी कसे । प्रधानमन्त्रीमा दाहालको प्रस्तावक एमालेले रोजेरै अर्थ मन्त्रालय लियो । परराष्ट्रमन्त्री पनि एमालेकै भागमा छ भने राज्य चलाउनका लागि चाहिने अर्को महत्त्वपूर्ण कानुन मन्त्रालय राप्रपाले लिएको छ ।

सभामुखको निर्वाचनमा एमालेका उम्मेदवारले बहुमत ल्याइसकेका छन् । राष्ट्रपति पनि एमालेकै तर्फबाट निर्वाचित गराउने गठबन्धनमा सहमति भएकाले त्यसैलाई मान्नुपर्ने अभिव्यक्ति ओलीले पटक–पटक दिएका छन् । उपसभामुख रास्वपाको भागमा परेको छ ।

संवैधानिक परिषद्मा प्रधानमन्त्री दाहाल एक्लै परेका छन् । यता, ओलीले उच्चस्तरीय राजनीतिक संयन्त्र गठन गरेर सत्ताको साँचो आफ्नो हातमा रहेको छनक दिइसकेका छन् । कसलाई मन्त्री बनाउने भन्नेबारे निर्णय हुनुअघि दाहालले ओलीनिवास बालकोटमा चार घण्टा ‘लन्च मिटिङ’ गरे । प्रधानमन्त्री चार घण्टा सत्ता साझेदार दलको नेताको घरमा बसेर मन्त्रालय बाँडफाँटको टुंगो लगाउनुपर्ने अवस्था आउनु नै सत्ता कब्जा भएको संकेत देखिनु हो भन्ने कांग्रेस नेताहरूको बुझाइ छ ।

प्रधानमन्त्री निरीह बनेको र सत्ताको खास साँचो ओलीकै हातमा पुगेको भन्दै माओवादीभित्रै असन्तुष्टि चुलिएको छ । ‘हाम्रो हातमा प्रधानमन्त्रीको पदबाहेक केही आएन, शासन त ओलीको तजबिजमा चल्ने अवस्था छ,’ माओवादीका एक नेताले भने, ‘यो भनेको राजकाजमा फेरि पनि ओली नै हाबी हुनु हो ।’

यो व्यवस्थालाई समग्रमा भन्नका लागि आफूले पिँजडा शब्द प्रयोग गरेको शर्माले बताए । ‘प्रधानमन्त्री भनेको के हो ? त्यो आर्थिक शक्ति, सुरक्षा शक्ति र बाह्य शक्तिको स्रोत हो,’ उनले कान्तिपुरसँग भने, ‘तर त्यो सबै अहिलेका प्रधानमन्त्रीसँग छैन । सभामुख अर्काकै, राष्ट्रपति पनि अर्काकै हुने भएपछि प्रधानमन्त्री पिँजडामा भएनन् र ?’

ओली प्रधानमन्त्री हुँदा दाहालले उच्चस्तरीय संयन्त्रको नेता बन्ने प्रयास गरेका थिए । त्यतिबेला ओलीले संयन्त्रलाई संविधानले नचिनेको भनेर पन्छाए । अहिले दाहाल प्रधानमन्त्री हुँदाचाहिँ त्यही संयन्त्रलाई ब्युँताएर सरकारले सार्वजनिक गर्नुपर्ने कार्यक्रम ओलीले गर्न थालेकाबाट पनि प्रधानमन्त्री पिँजडामा परेको प्रस्ट संकेत देखिएको शर्माको विश्लेण छ । ‘सुनकै भए पनि पिँजडा पिँजडा नै हो,’ उनी भन्छन्, ‘प्रधानमन्त्रीकै कुर्सी भए पनि राजकाज अर्कैले गर्ने भएपछि त्यो सुनको पिँजडाजस्तै आकर्षक अवश्य छ तर त्यसले बन्धन सिर्जना गरेको छ ।’

दुई तिहाइको प्रधानमन्त्री हुँदा ओलीले राष्ट्रपतिबाट मिल्नेभन्दा बढी सहयोग पाएको र सभामुखबाट त्यस्तै साथ नमिल्दा असहयोग भएको भनेर गुनासो गरेको स्मरण गर्दै शर्माले सन्निकट खतरा टार्न शीतलनिवासमा कांग्रेसको दाबी स्वाभाविक भएको बताए ।

वामविश्लेषक झलक सुवेदी प्रधानमन्त्रीको अवस्था सुरुवातमै कमजोर देखिएकाले उनी चेपुवामा रहेको बताउँछन् । ‘राजनीतिक हिसाबले प्रधानमन्त्रीको डिफ्याक्टो र डिजुरे भूमिका आफैंले देखाउन खोजेको ओलीको गतिविधिले संकेत गर्छ,’ उनी भन्छन्, ‘दाहाललाई प्रधानमन्त्री बनाएर ओलीले राजनीति आफ्नो कमान्डमा राखेका छन् र दैनन्दिनको काममा मात्रै उनलाई (प्रधानमन्त्रीलाई) सीमित गरेका छन् ।’

शर्माले भनेजस्तो पिँजडासँग यो अवस्थालाई तुलना गरिहाल्न नमिले पनि प्रधानमन्त्रीलाई सकस भने अवश्य भएको उनको ठम्याइ छ । ‘प्रधानमन्त्रीले राजीनितक शक्तिको अनुभव गर्न नसकेको देखिन्छ,’ उनी भन्छन्, ‘यो क्रम जारी रहे गठबन्धन लामो समय जाँदैन ।’