संगीत र साहित्य हुँदै राजनीतिसम्म

भारतको पश्चिमी राज्य राजस्थानको जयपुरमा बिहीबार सुरु फेस्टिभलको तेह्रौँ संस्करणको पहिलो दिन उषा आयोजक सञ्जय रोयसँग गफिँदै थिइन् । विभिन्न भारतीय भाषामा गीत गाइसकेकी उषाले ‘आई बिलिभ इन म्युजिक’ शीर्षक विमर्शमा आफ्ना संघर्षका कथा मात्र सुनाइनन्, सबैलाई आफूबारे सोच्न बाध्य पार्ने गरी प्रेरित पनि गरिन् ।

होटलको नाइट क्लबबाट सुरु भएको उषाको गायनयात्रा पछि गएर बलिउडसँग जोडिन पुगेको हो । ‘रम्बा हो...’, ‘डार्लिङ...’ जस्ता लोकप्रिय गीतकी गायिका बोल्ड गायनका लागि निकै कहलिएकी छन् । दक्षिण भारतीय भएर पनि उनले गाएका बंगाली, मराठी, हिन्दीदेखि भोजपुरी गीतसम्म त्यतिकै चलेका छन् ।

‘दम मारो दम...’ सुरुमा मैले नै गाउने निश्चित थियो,” उषाले सुनाइन्, ‘संगीतकार आरडी बर्मनले पछि आशा भोसलेलाई गाउन दिए ।’ यहाँ बिर्सन नहुने प्रसंग के छ भने, ‘हरे रामा हरे कृष्णा’ फिल्म अत्यधिक सफल हुनुमा यो गीतको पनि मुख्य भूमिका थियो ।

डिग्गी प्यालेसका छ विभिन्न स्थानमा चलिरहेका विमर्शहरूमा दर्शकश्रोता आ–आफ्ना रूचिअनुसार बाँडिएका थिए । भारतीय चलचित्र क्षेत्रका सुप्रसिद्ध गीतकार/कवि र निर्देशक गुलजार तथा उनकी फिल्म निर्देशक पुत्री मेघनाको सत्रमा दुई पुस्ताबीचका मनमुटावदेखि लिएर एउटी छोरीले आफ्ना प्रतिभावान् पिताबाट केके गुण अनुसरण गर्न सक्छिन् भन्ने विमर्शले दर्शकदीर्घामा उपस्थित धेरैलाई भावविहल तुल्याएको थियो ।

गुलजार र मेघनाबीच साहित्य लेखन र बाबु–छोरीबीचको सम्बन्धमाथि ‘बिकज वी आर : अ पोर्टे्रट अफ माई फादर’ शीर्षकमा भावुक अन्तरक्रिया चलिरहँदा केही पर रहेको चारबाग मञ्चमा राजस्थानका उपमुख्यमन्त्री सचिन पायलट भने पत्रकार श्रीनिवास जैनसँग राजस्थानमा हालै सम्पन्न चुनाव र भारतीय राष्ट्रिय कंग्रेसले हासिल गरेको सफलतालगायतका अन्य समसामयिक राजनीतिक विषयमा गफिइरहेका थिए ।

विपक्षीबिनाको लोकतन्त्रको कुनै अर्थ नरहने भन्दै पायलटले भारतको केन्द्रीय राजनीतिमा पछिल्लो समय विपक्षीको भूमिका अस्वीकार गर्ने प्रवृत्ति विकास भएको बताए । त्यति मात्र होइन, उनले पछिल्लो समय विभिन्न बहानामा युवाहरूको आवाज दबाउने कोसिस भइरहेको र त्यसले दीर्घकालमा भारतीय लोकतन्त्रको हित नगर्नेसमेत औँल्याए । राजनीतिमा धैर्यको फल जहिल्यै मीठो हुने बताउँदै उनले आ–आफ्ना जिम्मेवारी पूरा गर्न सके जोसुकैले ढिलोचाँडो सफलता हात पार्नेसमेत दाबी गरे ।

कवि/गीतकार गुलजार र उनकी छोरी मेघना ‘बिकज वी आर : अ पोर्टे्रट अफ माई फादर’ शीर्षक अन्तरक्रियामा  ।

मुगल टेन्टमा लेखक उपमन्यू चटर्जी र पत्रकार प्रज्ञा तिवारीबीच भएको अन्तरक्रिया भने बिलकुलै भिन्न प्रकृतिको थियो । पत्रकार तिवारीका तिखा प्रश्न र चटर्जीको रुखो जवाफबीचको घम्साघम्सी त्यतिकै रुचिकर थियो । ‘इंग्लिस अगस्ट’ का लेखक चटर्जीले लामो उपन्यास लेखनलाई म्याराथनसँग र छोटा कथालाई सय मिटर दौडका रूपमा अथ्र्याएका थिए ।

अर्थशास्त्री विवेक देवरोय र पुष्पेश पन्तबीचको ‘पत्रिका गेम चेन्जर सिरिज’ ले पनि थुप्रै दर्शक बटुल्यो । पाँचदिने फेस्टिभलमा पाँच सयभन्दा बढी लेखकहरूले अन्तरक्रिया गर्नेछन् । पहिलो दिन नै विविध क्षेत्रसँग सम्बन्धित ३२ विषयमा छलफल भए ।

उत्सवको उद्घाटन सत्रमा बेलायती लेखक रुथ पडेल र रसायन शास्त्रमा नोबेल पुरस्कार विजेता वेंकी रामकृष्णनले यस्ता फेरिस्टभले जोकोहीलाई आफ्नो रचनात्मक क्षितिज फराकिलो पार्न उल्लेखनीय भूमिका निर्वाह गर्ने बताए । फेस्टिभल निर्देशक नमिता गोखलेले पहिलो संस्करणदेखि अहिलेसम्म आइपुग्दा पठन संस्कृतिमा उल्लेखनीय उन्नति देखेको अनुभव साटिन् ।