अर्मपर्मको रूपान्तरण

कृषि धेरै हदसम्म मानवीय श्रममा निर्भर थियो । तर समयमा खेती लगाउन एउटा परिवारको श्रमबाट मात्र प्राय: सम्भव हुन्नथ्यो । मानिसहरू आलोपालो गरेर खेतीको काम सक्ने गर्थे । अर्थात्, अर्मपर्मको चलन थियो । अरुको काम पर्दा आफू जाने र आफ्नोमा पर्दा अरू आएर सघाउने अभ्यास व्याप्त थियो ।

अहिले अधिकांश नेपाली कृषिबाट पलायन भइसकेका छन् । खेतीपातीले जीवन धान्न मुस्किल हुँदै गएपछि कतिपय मानिस गाउँमा खेतीपाती छोडेर आयआर्जनका काम गर्न ससाना सहर छिरेका छन्, कतिपय बिदेसिएका छन्, कतिपय अन्य पेसा–व्यवसायमा लागेका छन् । केहीले कृषिलाई व्यावसायिकता दिन सक्रियता देखाए पनि थेग्न नसकी छोटो समयमा बन्द गरेका छन् । त्यसैले अहिले अर्मपर्मको पनि रूपान्तरण भएको छ । व्यवसायमा, राजनीतिमा, ठूला पदीय नियुक्तिहरूमा, समग्रमा व्यक्तिगत स्वार्थमा । श्रमको आदानप्रदानमा प्रयोग हुने शब्द आज पद, पैसा, राजनीति, वस्तु तथा सेवाको व्यापारलगायतका क्षेत्रमा भिजेको छ ।

संस्थाहरू जुन उद्देश्यका लागि स्थापना भएका हुन्छन्, त्यसबाट बाहिर गएर कारोबार वा व्यवहार गर्छन् भने त्यहाँ अनियमितता, अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा, सुशासनको कमी, ठगी, जालसाजी, भ्रष्टाचार, आपराधिक क्रियाकलाप आदिले मलजल पाइरहेको हुन्छ । त्यस्तो भएपछि काम गर्दा कुनै अध्ययन, आधार, आवश्यकता र औचित्य चाहिँदैन । केवल बोल्दा मिलाएर बोल्नुपर्छ, कानलाई राम्रो सुनिनुपर्छ । बस, यति भए पुग्छ । निम्नलिखित कामकारबाही अर्मपर्म रूपान्तरणका केही उदाहरण हुन्—

१. लाइसेन्स वितरण र खारेजी : लाइसेन्स वितरणका लागि आधिकारिक निकायका अधिकारीहरूले पदमा हुँदा आयोजना–परियोजनाका लागि अन्धाधुन्ध लाइसेन्स बाँड्छन् । तिनीहरूले जब अवकाश पाउँछन्, त्यसपछि तिनै लाइसेन्सधारीहरूले पर्म तिरिदिन्छन्, सेयर सदस्य बनाएर वा जागिर दिएर वा अन्य लाभका पदहरू दिएर ।

२. समान लाइसेन्सधारीहरूबीच अर्मपर्म : उस्तै प्रकारका संस्थाहरू तथा एउटै प्रकृतिको उद्देश्यका लागि लाइसेन्स पाएकाहरू एकअर्काको फाइदा हेरी आफ्नो उद्देश्यभन्दा बाहिर गएर कसरी मुनाफा आर्जन गर्न सकिन्छ भनी कहिले काम लिन्छन् त कहिले काम दिन्छन् । उनीहरू भनिरहेका हुन्छन्, ‘आज हामीलाई सहयोग गर्नुस्, भोलि तपाईंलाई सहयोग गर्नेछौं ।’ तिनीहरूले स्वस्थ प्रतिस्पर्धाबाट समाज र समुदायलाई लाभ हुने गरी काम गर्नुपर्ने हो, तर उल्टो गरिरहेका हुन्छन् ।

३. साहू र ऋणीबीच : साहूसँग प्रशस्त धन छ । ऋणीलाई लगानी गर्न आवश्यक पर्ने रकम साहूले ऋणस्वरूप उपलब्ध गराउँछ । साहू पनि सधैं साहू रहिरहँदैन । साहू जब साहू पदबाट बाहिरिन्छ तब ऋणीले उसका लागि केही गरिदिनुपर्ने हुन्छ ।

४. व्यापारी–व्यापारीबीच : व्यापारी चाहे ठूला होऊन् वा साना, दुवैको उद्देश्य व्यापार गर्नु हो तर व्यापार व्यापारीहरूसँग भन्दा पनि उपभोक्ताहरूसँग हुन सक्यो भने त्यसको प्रभाव समग्र समाज र अर्थतन्त्रमा पर्न जान्छ । व्यापारमा जति धेरै च्यानल हुन्छन्, वस्तु तथा सेवाको लागत त्यति नै बढ्ने हुन्छ । सामान महँगिन्छ । व्यापारमा एउटै व्यक्ति साहू पनि र ऋणी पनि हुँदा त्यसबाट हुने लाभ एउटै पक्षले मात्र पाउने गर्छ । व्यापार व्यापारीहरूको च्यानलमा सीमित हुन्छ भने त्यसको प्रभाव न उपभोक्तासम्म पुग्छ न त समाज र अर्थतन्त्रमै ।

५. भिन्न लाइसेन्सधारीहरूबीच : व्यापार–व्यवसायको क्षेत्र हेरी कारोबार र प्रकृति फरक हुन्छ । व्यवसायको प्रकृतिअनुसार उद्देश्य फरक हुनु स्वाभाविक हो । एउटा व्यवसायलाई अर्को व्यवसायको आवश्यकता पर्न सक्छ, सहयोग गर्नुपर्ने हुन्छ । ती एकअर्कासँग सम्बन्धित पनि हुन सक्छन् । यसका लागि आफूलाई आवश्यक पर्ने व्यवसायमा सानो अंश लगानी गरिन्छ, उसले गर्ने कारोबार लगानी गरिएकै संस्थालाई गर्न लगाइन्छ ।

६. कामको प्रक्रिया मिलान : वित्तीय व्यापार विभिन्न कामको सम्मिश्रणबाट सञ्चालित हुन्छ । एकातिर निक्षेपकर्ताका निक्षेप संरक्षण गर्ने दायित्व हुन्छ, अर्कातिर सम्पत्तिको संरक्षण र व्यवस्थापन उत्तिकै चुनौतीपूर्ण छ । विभिन्न काम मिलाइदिएबापत लेनदेन गरिन्छ । प्रक्रिया मिलाएर गरिने काम नै नीतिगत भ्रष्टाचार हो ।

७. पदस्थापनमा लेनदेन : समाजमा अनियमितता व्याप्त छ । स्वस्थ प्रतिस्पर्धाबाट अगाडि बढ्न सकेको क्षेत्र नेपालमा सायदै छ । हुन त वित्तीय क्षेत्र धेरै हदसम्म स्वस्थ रहिआउनेमा पर्छ तर अब बिस्तारै अस्वस्थ बन्दै गएको देखिन्छ । किनकि यस क्षेत्रको तथ्यांक हेर्दा क्रमश: वृृद्धितर्फ उन्मुख छ, तर विडम्बना, अर्थतन्त्रको ओरालो गति रोकिन सकेको छैन । उत्पादन छैन । बेरोजगारी व्याप्त छ । व्यापार घाटा दिनानुदिन बढ्दो छ । युवा जनशक्ति विदेशमा पसिना बगाइरहन बाध्य छ । राजनीतिज्ञहरू भने कमिसनमा झुमिरहेका छन् । राजनीतिक अस्थिरता बढ्दो छ । यस्तो अवस्थामा कुनै पनि सार्वजनिक पदभार ग्रहण गर्न राजनीतिज्ञलाई खुसी पार्नैपर्ने प्रचलनले जरा गाडेको छ । जति ठूलो पद, उति ठूलो कमिसन चाहिने वास्तविकता सर्वविदितै छ । पदधारी व्यक्तिले नियुक्तिपछि राजनीतिज्ञलाई आर्थिक पर्म तिर्न भ्रष्टाचार गर्ने गर्छ ।

अन्त्यमा, खेतीपाती र घरायसी व्यवहार टार्न कुनै बेला अभ्यासमा रहेको अर्मपर्मको अहिले अनेक क्षेत्रमा रूपान्तरण भएको छ । र, यसले समाजमा अनियमिततालाई विस्तार गर्दै लगेको छ । समाजको शुद्धीकरणका लागि अर्मपर्मको यस्तो रूपान्तरण रोकिनुपर्छ ।