‘शरणार्थी प्रकरण केन्द्रीय समितिमा उठाएनौं भने कांग्रेसको औचित्य सकिन्छ’

संघ र प्रदेशको चुनावी समीक्षा हुनदेखि पार्टीका विभिन्न विभागको पूर्णता दिनसम्म सकेको देखिँदैन । यसबीचका सत्ता गठबन्धनको आरोह–अवरोह, नक्कली भुटानी शरणार्थी र ललिता निवास जग्गा प्रकरणजस्ता भ्रष्टाचार मुद्दामा त झन् कांग्रेस रक्षात्मक छ । यस्तै यावत् विषयलाई केन्द्रमा राखेर कांग्रेसको संस्थापनइतर खेमाका नेता शेखर कोइरालासँग कान्तिपुरका कृष्ण आचार्य र कुलचन्द्र न्यौपानेले गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :

कांग्रेस केन्द्रीय समितिको बैठक बल्ल साउन २ देखि बस्ने भनिएको छ । एक वर्षपछि सुरु हुन लागिरहेको बैठकमा केकस्ता मुद्दाहरूमाथि छलफल हुनेछ ?

एजेन्डाहरू आइसकेका छैनन् । सभापति शेरबहादुर देउवा, महामन्त्रीहरूसहित पदाधिकारीहरू बसेर एजेन्डा बनाउनुपर्ने हो । त्यो एजेन्डा केन्द्रीय सदस्यहरूलाई दिनुपर्ने हो, दिइएको छैन । तर अर्कोतर्फ, नेपाली कांग्रेसमा एजेन्डा ल्याउने चलन पहिले पनि यस्तै थियो । एजेन्डासहित बैठक बस्ने कम्युनिस्टहरूको चलन हो । तर पनि केही एजेन्डामाथि छलफल हुने नै छ । नेपाली कांग्रेस र मुलुककै लागि यो बैठक महत्त्वपूर्ण छ । आम निर्वाचनमा हामी ठूलो पार्टी कसरी बन्यौं, उप–निर्वाचनमा हामीले कसरी पराजय भोग्यौं भन्ने समीक्षा गर्नु छ । हामी गठबन्धन गरेर निर्वाचनमा होमिएपछि ठूलो पार्टी बनेका हौं । राष्ट्रपति हुनुभएका रामचन्द्र पौडेलको निर्वाचन क्षेत्रको पनि समीक्षा गर्नुपर्छ । रामचन्द्रजीले जितेको ठाउँ, कांग्रेसको गढमा हामी पराजित भयौं । त्यसको असर नेपाली कांग्रेसमा कस्तो परेको छ भनेर पार्टी कार्यकर्तादेखि आम सर्वसाधारणसम्मको मनोविज्ञानको पनि महत्त्वपूर्ण रूपमा समीक्षा गर्नु छ । यसले नेपाली कांग्रेसलाई कति क्षति पुर्‍याउँछ, कसरी सुधार गर्नुपर्छ, कांग्रेसलाई कता लैजाने भनेर छलफल गरेका छैनौं ।

दोस्रो विषय नीति महाधिवेशनको छ । पार्टीको निर्वाचनताका नै नीति महाधिवेशन भनेका थियौं । त्यो पूरा गर्नुपर्छ । नेपाली कांग्रेसको विधानमा एक–एक वर्षमा नीति अधिवेशन गर्नुपर्छ भन्ने छ । नीति महाधिवेशन गर्ने हो कि महासमिति बनाउने भन्ने विषयमा छलफल गर्नुपर्छ ।

तेस्रो, नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरण, ललिता निवास प्रकरण वा भोलिका दिनमा आउने अर्को कुनै मुद्दाका विषयमा पनि छलफल गर्नु छ । यी विषय हामीले उठाएनौं भने नेपाली कांग्रेसको औचित्य समाप्त हुँदै जान्छ । एजेन्डामा राख्नुस् वा नराख्नुस्, नेपाली कांग्रेसका केन्द्रीय सदस्यहरूले यो विषय उठाउँछन्, यसमा धेरै विवाद गरिराख्नैपर्दैन । असार २७ गतेको पदाधिकारी बैठकमा के भयो भनेर तपार्इंहरूलाई लाग्न सक्छ । म पदाधिकारी हैन, तर पनि मलाई बोलाइएको थियो, म अलि ढिलो पुगें । शेरबहादुरजी प्रधानमन्त्री प्रचण्डजीकी पत्नी सीताजीको मृत्यु भएकाले त्यतै जानुभएको रहेछ । उहाँ जानुभन्दा अगाडि एजेन्डाको विषयमा छलफल भएको रहेनछ । त्योभन्दा अघिल्लो दिन छलफल भएको भए मलाई थाहा हुने कुरा भएन ।

पदाधिकारी बैठकमा म ढिलो पुगे पनि साथीहरूलाई मैले नै पदाधिकारी बैठक कहिले गर्ने, केन्द्रीय समितिमा के गर्ने भनेर सोधें; पार्टी सभापति आएपछि छलफल गरौंला भन्ने भयो । तर शेरबहादुरजी ढिलो आउनुभयो । उहाँ आउनुअघि नै त्यहाँ भएकाहरूले अब बैठक सारौं भनेका हौं । त्यस दिन पदाधिकारीको रूपमा बैठक नै बसेको छैन । बैठक साउन २ गते पुर्‍याउनुको पनि कारण छ । असार २८ गते बजेट पास गर्नका लागि राष्ट्रिय सभा छ, त्यहाँ हामी बस्नैपर्छ भनेर मन्त्रीहरूले भन्नुभयो । असार २९ गते संसद्मा अन्य विधेयकको विषय छ, ३० गते शनिबार भयो, १ गते साउने संक्रान्ति छ भनेर बैठक २ गतेका लागि बोलाइएको हो ।

अहिले मुलुकको मूल मुद्दा भ्रष्टाचार बनेको छ । नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा कांग्रेसका प्रभावशाली नेता बालकृष्ण खाण नै थुनामा छन् । आफ्नै पार्टीका नेता संलग्न रहेपछि सभापति देउवाले बैठक नै ढिलाइ गर्दै आउनुभएको थियो । अहिले पनि देउवाले निकटस्थहरूसँग खाणको मुद्दा केन्द्रीय समितिमा प्रवेश गराउन हुन्न भन्दै आउनुभएको छ । यसबारे तपाईंको धारणा के छ ?

नेपाली कांग्रेसको केन्द्रीय समितिका सदस्यहरू त्यसै केन्द्रीय सदस्य भएका छैनन् । आफ्नो भविष्यलाई गाँसेर उहाँहरू केन्द्रीय समितिको बैठकमा प्रस्तुत हुनुहुनेछ । यो मुद्दा एजेन्डामा होस् वा नहोस्, कुरा उठ्छ–उठ्छ । यो मुद्दामा पदाधिकारी बैठकले एजेन्डा बनाए पनि नबनाए पनि केन्द्रीय सदस्यहरूले बोल्दैनन् र ? बोल्छन् । बोल्न पाइँदैन भनेर डिक्टेट गर्ने कम्युनिस्ट पार्टी हैन नि ! बोल्ने आ–आफ्नो तरिका हुन्छ, यो विषय बोल्छन्–बोल्छन् । म पनि बोल्छु । यो विषय दबाउन खोज्यो भने समस्या हुन्छ । कसैले कसैलाई दोष लगाउने कुरा हैन, नेपाली कांग्रेसलाई भोलि कता लैजाने भन्ने विषय हो ।

खाणलाई पार्टीबाट निलम्बन गर्ने कि नगर्ने भन्ने विषय पनि लामो समयदेखि विवादित देखिन्छ नि ?

यसमा पहिलेको एउटा विषय पनि बुझ्न जरुरी छ । मलाई यसबारे अलि अप्ठ्यारो पनि लागिरहेको छ । नेपाली कांग्रेसको इतिहास पल्टाउँदै जानुभयो भने खुमबहादुर खड्का, चिरञ्जीवी वाग्ले, विजयकुमार गच्छदारको बेलामा पनि यो विषय छलफल भएको हो । त्यति बेला केन्द्रीय समितिले निलम्बन नगर्ने भनेको थियो । तर पनि म बालकृष्ण खाणको ठाउँमा भएको भए, आफैंले सोझै मलाई निलम्बन गरिदिनुस् भनेर घोषणा गर्थें । तर उहाँले त्यो गर्नुभएन । नगरेपछि पार्टीले निलम्बन गर्नुपर्छ भन्ने दबाब छ । निलम्बन गर्दा पार्टीलाई फाइदा हुन्छ कि बेफाइदा भनेर बहस भइरहेको छ । उहाँलाई निलम्बन गरे पनि केही बेफाइदा हुन्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । नेताहरूले यसबारेमा के सोचेका छन्, मलाई थाहा हुने कुरा भएन । खाणको मुद्दा कमजोर हुन्छ भन्ने सोचेर निलम्बन नगरेका रहेछन् भने पनि मलाई थाहा हुने कुरा भएन । न्यायपालिकाले स्वतन्त्र निर्णय गर्छ, अन्य विषयले फरक पार्दैन । त्यसकारण निलम्बन गर्दा नेपाली कांग्रेसलाई कुनै असर गर्दैन, मुद्दा कमजोर हुन्छ जस्तो पनि लाग्दैन । यो विषयमा केन्द्रीय समितिमा कुरा उठ्छ, तर भोटिङ त हुँदैन । नेपाली कांग्रेसको इतिहास हेर्ने हो भने सभापतिले भने अनुसार हुन्छ । तर पनि शेखर कोइरालाले के बोल्छ भनेर धेरैले सोचिरहेका छन्, म बोल्छु ।

आफैं सामेल रहेको सरकारले भ्रष्टाचारका दुई ठूला काण्डमा कारबाही गर्दा मूलतः कांग्रेसको नेतृत्वले सार्वजनिक रूपमा केही बोलेको देखिँदैन । संसद्मा प्रमुख प्रतिपक्ष दलका नेताले चार–पाँच पटकसम्म बोलिसक्दा पनि कांग्रेस नेतृत्व मौन नै देखियो । यो मौनताका कारण कांग्रेसलाई भ्रष्टाचारको संरक्षक पार्टीका रूपमा पनि चित्रण गर्न थालिएको छ । यस्तै प्रकृतिका लेख, टिप्पणी र जनस्तरमा आलोचना पनि छ । यो त अति भयो भन्ने लाग्दैन ?

पार्टी सभापतिले किन बोल्नुभएन, उहाँलाई सोध्नुपर्छ । तर हामीले त यस विषयमा बोलिरहेकै छौं । मलाई चिन्ताचाहिँ प्रहरीको सीआईबी (केन्द्रीय अनुसन्धान ब्युरो), अख्तियार दुरुपयोग अनुसन्धान आयोगले गरेका निर्णयहरूमाथि पनि छ । कोही व्यक्ति शाखा अधिकृत छ, उप–सचिव छ, सह–सचिव छ, सचिव छ, १५–२० वर्षअघि टिप्पणी उठाएको आधारमा ऊचाहिँ थुनामा पर्ने तर निर्णय गर्नेहरूको विषयमा चाहिँ चुप लाग्ने ? सीआईबी पनि चुप लागेर बस्ने, अख्तियार पनि चुप लागेर बस्ने, सबै चुप लागेर बस्ने ? यो त ठीक भएन ।

यसको अर्थ ती काण्डबारे निर्णय गर्नेहरूसमेत छानबिनको दायरमा आउनुपर्थ्यो भन्ने हो ?

आउनुपरेन त ? म पक्राउ परेका सचिवलाई चिन्दिनँ, तर समाचार पढ्दा मलाई अचम्म लागेको छ । सञ्चार सचिव शाखा अधिकृत हुँदा उठाएको टिप्पणीको आधारमा पक्राउ पर्नुभएको छ । टिप्पणी लेखेबापत उहाँ जेल जाने, उहाँभन्दा माथि निर्णय गरेका मानिसहरूमाथि छानबिन नहुने ? एकदमै गलत भएको छ ।

यो मुद्दामा सूर्यनाथ उपाध्यायको पालामा अख्तियारले पनि उन्मुक्ति दिएको रहेछ । उहाँमाथि छानबिन किन नहुने ? अहिलेका अख्तियार प्रमुखमाथि छानबिन किन नहुने ? मेरो भनाइ— अनुसन्धान र छानबिनको विषयमा दुनियाँ कहाँ पुगिसक्यो, यहाँ अघि बढ्दैन । यहाँ किन त्यो भइरहेको छैन ? यो सब पूर्वप्रधानमन्त्रीहरूको सिन्डिकेटका कारण त भइरहेको छैन भन्ने कुरा आउँछ । उहाँहरूको संलग्नता छ कि छैन, मलाई थाहा छैन । नहोस् पनि । तर आम मानिसलाई त्यो भान भइरहेको छ । त्यसकारण अनुसन्धान गर्नुपर्‍यो, बयान लिनुपर्‍यो । आम सर्वसाधारणको मनमा उठेका प्रश्नहरूको निवारण गर्नुपर्छ ।

भ्रष्टाचार काण्डका फाइलहरू एकपछि अर्को खुल्न थालेपछि नेतृत्व तहका नेताहरूमा ठूलो डर देखिन्छ । तपाईंको विचारमा खासमा नेताहरू किन डराएका हुन् ?

प्रधानमन्त्री भैसकेको व्यक्तिले जानेर व नजानेर केही गल्ती, कमीकमजोरी गरेको हुन सक्छ । यो स्वाभाविक हो, यसलाई मैले अन्यथा लिन्नँ । जानेर होस् वा नजानेर, छुट्याउने काम अनुसन्धान गर्ने निकायले हेर्नुपर्छ । नीतिगत निर्णय गरेको छ, त्यसकारण अनुसन्धान गरिँदैन भन्ने गरिएको छ । नीतिगत निर्णय पनि कसरी भएको छ भनेर छुट्याउनुपर्छ । त्यसैका लागि अनुसन्धानकारी निकाय स्थापना भएका हुन् । म कानुनविद् हैन, तर अनुसन्धानकारी निकायले भनिदिनैपर्छ, छुट्याइदिनैपर्छ । तर पनि नेताहरू डराइरहनुभएको छ । किन डराउनुभएको हो, मैले बुझ्न सकिरहेको छैन ।

नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणको लहरो तानिँदै जाँदा कांग्रेस र एमालेका दोस्रो तहका नेताहरू सत्ता समीकरण बदल्न सक्रिय रहेका खबरहरू पनि आए । भित्रभित्र भइरहेका यस्ता खेलले ठोस आकार लिनेजस्तो देख्नुहुन्छ ? कि एकअर्कालाई दबाबमा राख्न लिइएका रणनीति मात्रै हुन् यी ?

गठबन्धन भएदेखि नै भत्काएर अर्को बनाऔं भन्ने कुराहरू आइरहेकै छन् । गठबन्धन भत्काउने खेलमा शेखर कोइराला पनि छ कि भन्ने लाग्न सक्छ । कतैकतै त्यस्ता सूचना आएका पनि छन् । गठबन्धन भत्काउन मैले चाहिँ कतै पनि कहिले पनि कोही पनि शीर्षनेतासँग कुरा गरेको छैन ।

कांग्रेस र एमालेका दोस्रो तहका नेताहरू यो गठबन्धन भत्काउन लागिरहेको विषय स्वाभाविक पनि हो, लागेका होलान् । भेटघाट गरेका होलान् । तर हाम्रा पार्टी सभापतिको प्रतिबद्धता यो गठबन्धन जोगाउनेमा छ । प्रचण्ड र देउवाबीच सुमधुर सम्बन्ध देखिन्छ । त्यसकारण यो गठबन्धन भत्कन्छ जस्तो मलाई लाग्दैन । गिरिजाप्रसाद कोइरालाको पालादेखि नै पार्टी सभापति बोल्नुहुँदैनथ्यो, अहिले शेरबहादुरजी पनि बोल्नुभएको छैन । अरूलाई बोल्न लगाउनुहुन्छ । तर पनि यो गठबन्धन तत्कालै भत्कन्छ भन्ने मलाई लाग्दैन ।

तपाईं नै प्रमुख प्रतिपक्ष दलका नेता केपी शर्मा ओलीसँग निरन्तर संवादमा हुनुहुन्छ भन्ने छ । उहाँको प्रस्ताव के थियो ? तपाईंले के भन्नुभयो ?

ओलीजीसँग मैले चुनावलगत्तै एक पटक भेटेको हुँ । त्यसपछि पुष्पकमल दाहाल ओलीजीको सहयोगमा प्रधानमन्त्री बनिसकेपछि संसद्मा भेट भएको थियो । मैले उहाँलाई कसरी यस्तो भएको हो भनेर सोधेको थिएँ । उहाँले शेरबहादुरजीसँग कुरा भएको विषय बताउनुभयो । तर अरू केही भन्नुभएन । त्यसपछि उहाँसँग भेट भएको छैन ।

कांग्रेस पार्टी नै सरकारमा छ । तर, नक्कली भुटानी शरणार्थी प्रकरणमा कांग्रेस नेताहरूलाई फसाउन सरकार नै लागेको छ भनेर शेरबहादुर देउवापत्नी तथा कांग्रेस सांसद आरजु राणा देउवासहितका केही नेताहरू नै भनिरहनुभएको छ । यसको संकेत के हो ?

मिडियामा उहाँका बारेमा कुरा आइरहेका छन् । नक्कली भुटानी शरणार्थीलाई जोडेर एउटा अडियो टेप पनि आयो, प्रतिरक्षा गर्नुभयो । कतिपय अवस्थामा मान्छेको स्वभावले पनि काम गर्ने रहेछ; यही केसमा नाम जोडिएका कतिपय चुप लागेर बसेका छन्, कतिपय प्रतिरक्षा गर्छन् । आरजुजीले मलाई बदनाम गर्ने, पार्टीलाई बदनाम गर्ने वा शेरबहादुर देउवालाई बदनाम गर्ने काम भयो भनेर प्रतिरक्षा गर्नुभएको होला । त्यसलाई मिडियाले कसरी लिन्छ ? सरकारले बदनाम गराउने लाग्यो भन्ने हो भने सरकार त हाम्रै छ । पार्टी सभापति र संसदीय दलको नेताले यस्ता विषयमा कुराकानी गर्नुपर्छ ।

पक्कै पनि कुराकानीहरू भएकै होलान् । नक्कली भुटानी शरणार्थीमा फसाउन खोजियो भन्नुको अर्थ हो— सरकारले भ्रष्टाचार काण्डमा हात हालेको कांग्रेसलाई मन परेको छैन, त्यसैले केही नेताहरू स्पष्ट रूपमै गठबन्धन भत्काउन लागिपरेका छन् । यो पृष्ठभूमिमा वर्तमान गठबन्धनकै सरकार पाँच वर्ष पूरै टिक्ने सम्भावना कत्तिको देख्नुभएको छ ?

मलाई गठबन्धन परिवर्तन हुनेमा विश्वास छैन । शेरबहादुरजी पनि अहिलेसम्म गठबन्धनको पक्षमा चट्टानजस्तै हुनुहुन्छ । तर नेपालको इतिहासमा कुनै पनि सरकार (गठबन्धन) पाँचै वर्ष गएको देखिँदैन । अहिले पनि धेरै उतारचढावहरू छन् । मैले कसैसँग भेटेको छैन तर पछिल्लो समयमा छिमेकी र शक्तिराष्ट्रका धेरै स्वार्थहरू भएको आभास भइरहेको छ । स्वार्थ आ–आफ्ना होलान्, तर चलखेलहरू भइरहेका छन् । हामी त्यसलाई कसरी व्यवस्थापन गर्छौं, त्यसमा भर पर्छ । नेपालमा जहिले पनि केही अस्थिरता हुनासाथ छिमिकी र विदेशीको चलखेल देखिन थाल्छ । त्यसका धेरै कारण होलान् । एउटा कारण, रक्षामन्त्रीले वा आर्मीबाटै हो, चीनसँग एपीसी (आर्मौर्ड पर्सनेल क्यारियर) किन्ने विषयले अहिले गम्भीर बनाएको छ । चीनको नरिन्को भन्ने कम्पनीसँग एपीसी किन्न डिल भएको कुरा सुनिएको छ । तर, उक्त कम्पनी नै अमेरिकाले कालो सूचीमा रहेछ । नबुझीकनै गरिएको यस्तो निर्णयले नेपालको राजनीतिमा कस्तो असर पार्छ, हामीले हेर्नुपर्दैन र ?

चीनसँग हतियार किन्ने सन्दर्भ यो गठबन्धनलाई निरन्तरता दिने कि भत्काउने भन्ने कुरासँग सम्बन्धित हुन्छ र ?

संकेतले बुझ्नुहोस् । धेरै घटनाहरू घटिरहेका छन् । खालि अहिले नक्कली भुटानी शरणार्थी, ललिता निवास, भोलि आउन सक्ने ओम्नी, वाइडबडी, यती काण्ड मात्रै होइन, नदेखिने घटनाक्रमहरू पनि भइरहेका छन् । तिनले पनि यहाँको राजनीतिलाई, सरकारको स्थायित्वलाई असर पार्छन् ।

यी सबै घटनाक्रम, गुटबन्दी, सामाजिक मनोविज्ञान तथा टिप्पणीहरू हेर्दा कांग्रेस सभापति देउवाको राजनीतिक परिस्थिति प्रतिकूल बन्दै गइरहेको हो कि भन्ने पनि देखिन्छ । यस्तो अवस्थामा पार्टी सभापति तीन वर्षपछिको पालो कुरेर बस्नुहोला कि अहिल्यै नयाँ गठबन्धन बनाएर प्रधानमन्त्री भइहालौं भन्ने छ ?

उहाँहरू (शेरबहादुर देउवा, पुष्पकमल दाहाल र माधवकुमार नेपाल) बीच भएको भद्र सहमति कार्यान्वयन गर्ने हो भने कुर्नैपर्छ । तर, अहिलेको परिस्थितिमा शेरबहादुरजी पार्टी सभापति र संसदीय दलका नेता हुनुहुन्छ, पार्टीको इमेज दिनानुदिन बिग्रँदो छ । बिग्रँदो पार्टीको इमेजलाई कसरी सुधार्ने भन्नेबारेमा नेतृत्वले विचार गरेर निर्णय लिनुपर्छ । अहिले मुलुक लोकरिझ्याइँमा चलेको छ । हाम्रै पार्टीका केही साथीहरू पनि लोकरिझ्याइँको प्रवृत्तिमा छन् । यस्तो प्रवृत्तिको राजनीति अस्थायी हुन्छ । हामीले पनि यसैलाई राजनीतिको मूल मुद्दा बनाउने हो भने देश कता जाला ? हामीले लोकतन्त्रको मूल्यलाई तलमाथि हुन दिन हुन्न । सरकार छोड्न तयार हुनुपर्छ तर लोकतन्त्रको मान्यतालाई हामीले कदापि छाड्न हुन्न भनेर मैले बारम्बार भन्दै आएको छु ।

जस्तो, कोशी प्रदेशमा सरकार बनाउँदा सभामुखले हस्ताक्षर गर्नु गलत भयो भनेर पार्टीमा मैले मात्र बोलें । कोशीमा सभामुखको उत्साह लोकतन्त्रको मान्यताविरुद्ध हो । कांग्रेस हार्ला, तर कांग्रेसले लोकतन्त्र सिकाउनुपर्छ । प्रधानमन्त्रीको कुरामा शेरबहादुरजी वा शेरबहादुरजीको ठाउँमा शेखर कोइराला भए पनि कोसिस हुन्छ । ठूलो पार्टी भएकाले यो कोसिस प्राकृतिक पनि हो । अर्कोतर्फ, ललिता निवासको जग्गा प्रकरण र नक्कली भुटानी शरणार्थी काण्डमा बाहेक सरकारको काम पनि त्यस्तै–त्यस्तै छÙ अर्थतन्त्र चौपट छ । त्यो अवस्थामा जहिल्यै सरकार ढल्छ कि भन्ने हुन्छ । जो नेता हुन्छ, उसले जहिल्यै प्रयास गरिरहन्छ । त्यसलाई हामीले स्वाभाविक रूपमा लिनुपर्छ ।

हाल सबैभन्दा ठूलो पार्टी कांग्रेस हो तर तेस्रो स्थानको पार्टीको नेतृत्व स्वीकार गरी सरकारमा सहभागी छ । अब आलोपालो अनुसार राष्ट्रिय पार्टीको हैसियतसमेत नभएको दस सिटको पार्टी एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपाल प्रधानमन्त्री बन्नुहुनेछ । लोकतन्त्रमा यस्तो पनि स्वीकार्य हुन्छ त ?

अहिल्यै एकीकृत समाजवादीका अध्यक्ष माधवकुमार नेपालाई प्रधानमन्त्री स्विकार्ने कि नस्विकार्ने भनेर भन्न धेरै छिटो हुन्छ । मचाहिँ राजनीतिको अलि बृहत् क्यानाभासबाट हेर्दै छु । हाम्रा साथीहरूले कसरी हेर्नुभएको छ, थाहा छैन । यही सरकारमा रहेका दलहरू मिलेर समाजवादी केन्द्र किन बन्यो ? प्रचण्ड, माधवजी वा उपेन्द्रजीको जोडमा समाजवादी केन्द्र बनाउनु भनेको त कांग्रेसलाई दबाब दिनु हो । त्यसलाई साधारण रूपमा नहेरौं ।

जे पनि हुन सक्छ भन्ने संकेत गर्नुभयो । तत्कालै कांग्रेसले सरकारको नेतृत्व पाउने अवस्था आयो भने तपाईंहरू देउवालाई नै प्रधानमन्त्री स्विकार्नुहुन्छ कि पार्टीभित्र विकल्प खोज्ने तयारीमा हुनुहुन्छ ?

संसदीय दलमा नम्बरको खेल हुन्छ । खेलमा जसले बहुमत पुर्‍याउँछ, उसैको जित हुन्छ । प्रणालीबाहिर हिँड्न सकिन्न । संसदीय दलको नेता हुन्छु भनेर मैले वा कसैले बोलेर मात्रै हुन्न । नम्बरको खेलमा शेरबहादुरजीलाई स्विकार्नुपर्ने हुन्छ । प्रयासको खेल त जुन दिनदेखि शेरबहादुरजी संसदीय दलको नेता बन्नुभयो, त्यसै दिनदेखि नै छ । यो स्वाभाविक हो । यसलाई अन्यथा लिन हुन्न । जुन दिन संख्या पुग्छ, त्यति बेला प्रयत्न गर्ने हो; अघि बढ्ने हो । अहिले बोलेरै मात्रै हुन्न । अन्तरक्रिया गरेर सांसदहरूलाई आफ्नो पक्षमा ल्याउन सक्नुपर्छ ।

महामन्त्री गगन थापाले हालै एक सार्वजनिक कार्यक्रममा ‘अब पार्टी सभापति देउवा प्रधानमन्त्री बन्न हुन्न, संसदीय दलको नेता परिवर्तन गरेर भए पनि विकल्प खोज्ने हो, सके आफू हुने र नसके अरूलाई बनाउने हो’ भन्नुभएको छ । संसदीय दलको नेता परिवर्तन गर्ने क्रममा तपाईंको साथ गगनलाई हुन्छ कि आफैं अघि बढ्नुहुन्छ ?

मैले गगनजीलाई एकचोटि साथ दिएँ, अब त्यहीँ ‘स्टप’ गर्नुहोस् । सधैं शेखर कोइरालाले गगन थापालाई साथ दिन्छ, या गगन थापाले शेखर कोइरालालाई साथ दिन्छ भन्ने कुराको पछि नलाग्नुहोस् । अहिले हामी सहकार्य गरेर अघि बढिरहेका छौं । जबसम्म संख्या पुग्दैन, तबसम्म शेरबहादुरजीलाई हटाउन प्रयत्न गर्नु अपरिपक्व हुन्छ । यसले पार्टीलाई नोक्सान पुर्‍याउँछ । जुन दिन हाम्रो पक्षमा ४६ सांसद पुग्छन्, त्यसै बेला प्रयत्न गर्ने हो ।

गगन थापाले शेखर कोइरालालाई नै संसदीय दलको नेता स्विकारेर प्रस्ताव गर्नुभयो भनेचाहिँ के हुन्छ नि ?

सबैभन्दा पहिला गगन थापा र शेखर कोइराला एउटै समूहमा काम गरिरहेका छन् भन्ने बुझ्नुपर्‍यो । तपाईंहरू शेखर कोइराला र गगन थापा दुइटा समूहका हुन् भनेजसरी प्रश्न सोधिरहनुभएको छ । यो कदापि होइन । हामीहरूको एजेन्डा एउटै छ भन्ने कुरा मिडियाले बिर्सिदिएको छ । गगनजी युवा हुनुहुन्छ, केही गरौं भनेर आक्रामक रूपमा लाग्नुभएको छ । मेरो स्वभाव त्यस्तो छैन, म नरम छु । काम गर्ने आआफ्नो तरिका हुन्छ । तर हामी सँगै छौं, सँगै काम गरेका छौं भन्नेमा शंका नराख्नुहोस् । प्रमुख कुरा नै मुद्दा हो । मुद्दामा हामी सँगै छौं ।

^{तस्बिरहरू : दीपक केसी/कान्तिपुर}

हामी सँगै छौं भन्नुभयो, तर सत्ताको भागबन्डामा महामन्त्रीलाई बाइपास गर्ने, सभापतिसँग मिल्ने र तपाईंले आफ्नै समूहका नेताहरूसँग परामर्श गर्न छाड्नुभयो भन्ने गुनासो गगन पक्षको छ नि ?

गगनजीले मन्त्री बनाउने कुरालाई लिएर भन्नुभएको हो भने एकदमै गलत हो । गगनजीको आफ्नो र मेरो आफ्नै प्रतिनिधि थिए होलान्, त्यो स्वाभाविक हो । तर गगनजी र मैले मेरै सम्पर्क कार्यालयमा दुई घण्टा बसेर छलफल गरी मन्त्रीका नाम दिएका हौं । मलाई त्यति बेला सिंगापुर जानुपर्ने थियो । जानु अघिल्लो दिनमा हामी बस्यौं । म र गगनजीको बीचमा धनराज गुरुङ, डिकबहादुर लिम्बू र सुरेन्द्र आचार्यका नाममा सहमति भएको हो । भोलिपल्ट शेरबहादुरजीसँग टाइम लिएर मन्त्री बन्नेहरूका नाम दिएका हौं । म त्यहीँ नाम दिएर सिंगापुर गएँ । म उता हुँदा शेरबहादुरजीले धनराज र डिकबहादुरजीलाई मात्रै मन्त्री बनाउनुभएछ । मैले प्रधानमन्त्रीजीलाई फोन गरें र एकदमै रिसाएँ । शेरबहादुरजीलाई पनि फोन गरें । केही दिनपछि सुरेन्द्र आचार्यलाई पठाउनुभयो । अहिले गगनजीले मेरो अगाडि होइन भनेर भन्नुहोस् न अनि म कुरा गर्छु ।

सभापतिमा प्रतिस्पर्धापछि सामान्य बोलचालसम्म टुटेका तपाईं र देउवाबीच पछिल्लो पटक सम्बन्ध सुमधुर बन्दै गएको छ । देउवाले तपाईंलाई वरिष्ठ नेताको उपाधि दिने, उस्तै परे प्रधानमन्त्री नै दिने प्रतिबद्धता जनाएको पनि चर्चामा छ नि ?

पहिलो कुरा, शेरबहादुरजी पार्टी सभापति हुनुहुन्छ । मलाई शेरबहादुरजीका र हाम्रै समूहका केही साथीहरूले पनि शेरबहादुरजीसँग मिल्यो भनेर आरोप लगाइरहेका छन् । सामाजिक सञ्जालमा पनि मविरुद्ध आरोपहरू आउने गरेका छन् । पहिला मैले सामाजिक सञ्जालका कमेन्टहरू हेर्दिनथें, अहिले पढ्न थालेको छु । कतिपयले यो त शेरबहादुरजीको टाङमुनिबाट छिर्‍यो भन्छन् । शेखरलाई ती व्यक्तिहरूले चिनेकै छैनन् । म त्यस्तो होइन । यो दिनुहोस्, त्यो दिनुहोस् भनेर लोलोपोतो गर्ने मान्छे होइन । मैले वरिष्ठ नेता पनि मागेको छैन । दिनुभयो भने बनुँला । मसँग कुरा भएको छैन । तर, शेरबहादुरजीको कानमा यो सन्देश साथीहरूले पुर्‍याएका भने छन् । पाउने मैले हो । दिनुभयो भने दिनुभयो, दिनुभएन भने पनि ठीकै छ ।

१४ औं महाधिवेशनपछि तपाईंलाई देउवाले चालीस प्रतिशत हैसियतको मात्रै सम्झिने होइन, इग्नोर नै गरेर हिँड्नुभयो । तर, अहिले आएर तपाईंले ‘युटर्न’ भएर देउवाको आलोचना कम गर्ने, सम्बन्ध बढाउँदै लैजाने गरेको देखिन्छ । यसको कारण के होला ?

महाधिवेशनअघि मैले कस्तो आलोचना गरेको थिएँ ? पार्टी सञ्चालन राम्रो भएन, पार्टी कमजोर भयो, विभाग बनेनन्, भ्रातृ संस्थाको अधिवेशन भएन — यही न हो भनेको ! जुन कुरा मैले अहिले पनि भनिरहेको छु । मैले शेरबहादुरजी हट्नुपर्छ भन्दा कट्टर विरोधी हुने, सुधारको कुरा गर्दा आलोचना गर्न छाड्नुभयो भन्ने हुन्छ ? हरेक मान्छेको काम गर्ने स्वभाव फरक हुन्छ । अरूले जे बोले पनि सहनुपर्छ, आफू रिसाउन हुन्न, गाली नगर, लागेको कुरा राम्रोसँग व्याख्या गर भन्ने संस्कार कोइरालाहरूको छ । म त्यही गरिरहेको छु । महाधिवेशनमा चालीस प्रतिशत मत मैले ल्याएँ । तर, महाधिवेशनलगत्तै हाम्रो समूहको बैठकबाटै चालीस प्रतिशत भाग खोज्दिनँ, न्याय खोज्छु भनेको छु । अहिले पनि त्यही भनिरहेको छु । विभाग बनाउँदा, भ्रातृ संस्थाहरू बनाउँदा न्याय गर्नुहोस् भनिरहेको छु । मलाई सुरुमा बोलाउनुहुन्थेन । नबोलाई नजाने मेरो बानी छैन । राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय तहमा कुनै सूचना पाएँ भने मात्रै शेरबहादुरजीलाई फोन गर्थें, जान्थें, सुनाउँथें ।

पछिल्लो पटक देउवा र तपाईंबीच सघन भेटघाट हुन थालेको छ नि ?

शेरबहादुरजीलाई १४ औं महाधिवेशनमा एउटा शेखर कोइराला लड्दा पनि कसरी चालीस प्रतिशत मत आयो भन्ने परेको छ । त्यो कुरा मलाई एकचोटि होइन, धेरैचोटि भनिसक्नुभएको छ । हुन पनि हो, यो कुनै जोक होइन । सुरुमा को थियो र मसँग ? रामचन्द्रजी, शशांक कोइराला, प्रकाशमान सिंह, सुजाता कोइराला, विमलेन्द्र निधि कोही थिएनन् । तर, यत्रो भोट कसरी आयो भनेर सभापतिजी आश्चर्यमा पर्नुभएको छ । कतिले पार्टी कार्यालयमा कोठा दिएको विषय उठाउने गर्छन् । मैले कोठा पाउनु तार्किक हो कि होइन ? पदाधिकारीहरूले सभापतिसँग कुरा गरेर दिलाएका हुन् । सुरुमा शेरबहादुरजीबाट हुँदैन भन्ने खबर आयो । शेखर रिसाएको छ भन्ने खबर पनि शेरबहादुरजीसम्म पुग्यो । मलाई बोलाउनुभयो । म गएँ । मैले तपार्इं पार्टी कार्यालयमा एउटा कोठा त दिनुहुन्न, चालीस प्रतिशत त मैले पनि जितेको हुँ भनें । जुन दिन भनें, त्यसै दिन उहाँले कोठा उपलब्ध गराउनुभयो । शेखर शेरबहादुरजीको नजिक नहोस्, टाढै होस् भन्ने एउटा समूह त पक्कै हुन्छ । शेरबहादुरजीले अहिले अलि बढी बोलाइरहनुभएको छ । त्यसले गर्दा हाम्रा साथीहरूलाई पनि शंका हुन सक्छ । बोलाएपछि जानुपर्‍यो, नाइँ भन्न त सक्दिनँ ।

तपाईंले केही दिनअघि कान्तिपुर टेलिभिजनमार्फत १५ औं महाधिवेशनमा पार्टी सभापतिको उम्मेदवार हुने घोषणा गर्नुभयो । तपाईं अब देउवाले प्रस्ताव गरेको सभापति हुनुहुन्छ कि अहिलेकै टिमबाट बन्नुहुन्छ ?

नेपाली कांग्रेसमा दुइटा समूह छन् । त्यो स्वाभाविक हो, मैले अन्यथा लिन्नँ । शेरबहादुरजी आफू अब उठ्नुहुन्न, सार्वजनिक रूपमा भनिसक्नुभएको छ । कसलाई सहयोग गर्नुहुन्छ, कसैलाई थाहा छैन । मलाई लाग्छ, शेरबहादुजीलाई पनि थाहा छैन । तर, शेखर कोइराला १५ औं महाधिवेशनमा उठ्छ भन्ने प्रस्ट छ । शेरबहादुरजीले समर्थन गर्नुहुन्छ कि गर्नुहुन्न, गौण कुरा हो । मैले १४ औं महाधिवेशनमा पाएको चालीस प्रतिशत मतलाई अब साठी प्रतिशत पुर्‍याउनु छ । आफ्नो मात्रै समूह भनिराख्यो भने कहिल्यै बढ्दैन । शेरबहादुरजी पनि पहिला चालीस प्रतिशतमै रहनुभएको थियो । पछि साठी प्रतिशत पुर्‍याउनुभयो । भोलि उहाँले के गर्नुहुन्छ भन्दा पनि यो पार्टी कसरी बनाउने भन्ने मेरो चिन्ता हो ।

देउवाले ‘कांग्रेस कोइरालाहरूले नै बनाएका हुन्, मैले छोड्दा कोइरालाहरूलाई नै छोड्छु’ भन्दै आउनुभएको छ । भोलिको उत्तराधिकारीका रूपमा तपाईंलाई अघि सार्ने कुनै संकेत गर्नुभएको छ कि छैन ?

त्यो त भनिरहनुभएको छ । १४ औं महाधिवेशनदेखि नै भन्दै आउनुभएको छ । त्यति बेला मलाई महामन्त्री हुनुहोस् भनेर आफ्नो टिमबाट लडाउन पटक–पटक खोज्नुभएको थियो । तर, मैले नमानेको हुँ । महाधिवेशन समयमा (साढे दुई वर्षपछि) होस् भन्ने हो । महाधिवेशनको विषयमा गगनजीसँग कुराकानी भएको छ ।

गगन थापा पनि अब पार्टी सभापति हुने, संसदीय दलको नेता बन्ने भन्ने प्रस्ट रोडम्यापमा हिँड्नुभएको देखिन्छ । तपाईं पनि त्यही रोडम्यापमा देखिनुहुन्छ, अर्कोतिर हामी एउटै समूह हौं भन्दै हुनुहुन्छ । तपाईंहरूबीचको सहकार्य कति परसम्म जान्छ ?

राजनीति गर्ने सबैले म भोलि सांसद, मन्त्री, प्रधानमन्त्री हुन्छु भनेर सोच्छन् । कसैले बोल्छ, कसैले बोल्दैन । कोही मन्त्री होलान् । तर पनि हामीबीचको सहकार्य सँगै जान्छ । एजेन्डामा फरक भयो भने अप्ठ्यारो आउने हो । एजेन्डा एउटै भएपछि फरक आउँदैन । गगनजीका मानिसहरूले, शेखर कोइरालाका मानिसहरूले खेल्न खोज्छन् हाम्रो बीचमा । व्यक्तिका स्वार्थहरू हुन्छन्, त्यसलाई स्वाभाविक रूपमा लिन्छु । तर, हामी एकै ठाउँमा उभिएका छौं । गगनजीका एजेन्डामा मेरो विमति कहाँ छ ? संसदीय दलको नेता परिवर्तन गर्ने एजेन्डामा असहमत हुने अवस्था कहाँ छ ? अहिले संसदीय दलको नेता बदल्ने समय आइसकेको छैन, सम्भावना पनि देखिएको छैन । अहिले अघि बढ्नु अपरिपक्व हुन्छ । परिणाम नआउने गरी अघि बढ्दा पार्टी कमजोर हुन्छ ।

संसदीय दलको नेता फेरौं भन्दा पार्टी कमजोर हुने तर तपाईंलाई पार्टी कार्यालयमा छुट्टै कोठा दिइएको छ । यता सम्पर्क कार्यालय पनि राख्नुभएको छ । यसरी गुटबन्दी गरेर मात्रै पार्टी बलियो हुन्छ ?

यसमा म गम्भीर छु । बिस्तारै सम्पर्क कार्यालय बन्द गर्नुपर्छ भन्ने सोचिरहेको छु ।

तपाईंले अर्को विरोधाभास पनि देखाइरहनुभएको छ । जस्तो कि— गठबन्धन, नक्कली शरणार्थी प्रकरण, ललिता निवास प्रकरण, कोशीको सभामुखको विषयमा बोल्नुहुन्छÙ कोशीको सरकार गठनमा सभामुखको भूमिकालाई गैरसंवैधानिक भनेर प्रश्न उठाउनुभयोÙ फेरि त्यही सरकारमा तपाईंले आफ्नोतर्फबाट मन्त्री पठाउनुभयो ।

कोशीमा सरकार कांग्रेस नेतृत्वमा बनेको छ, खुसी लागेको छ । तर, सभामुखको हस्ताक्षर लिएर सरकार बन्नु संवैधानिक होइन, लोकतान्त्रिक मान्यता पनि होइन । मैले मुख्यमन्त्रीलाई तत्कालै फोन गरेर ‘बधाई छ । तर माइन्ड नगर्नुहोस्, पार्टीलाई बचाउन पनि हामीले यस्तो पद्धतिको समर्थन गर्न हुन्न’ भनें । अब मुद्दा अदालत गइसक्योÙ जस्तो फैसला गर्छ, त्यसलाई मान्नुको विकल्प छैन । मैले सरकारलाई अवैधानिक भनेको होइन, सभामुखको हस्ताक्षरप्रति प्रश्न उठाएको हुँ । मन्त्री पठाउँदा गगनजीसँग पनि सल्लाह गरेको हुँ । अरू विषय पनि बोलिरहेको छु । म अहिले बोल्ने भूमिकामा छु, बोल्छु ।

कोइराला परिवारका सदस्य १४ औं महाधिवेशनमा तीनतिर हुनुभयो । अझै एक ठाउँ हुने सम्भावना देखिँदैन । परिवार नै मिलाउन नसकेको अवस्थामा तपाईं कांग्रेसमा आफ्ना समर्थक बढाउँछु भनेर कुन आत्मविश्वासले अघि बढ्नुभएको छ ?

उनीहरूलाई मिलाउन नसक्नु मेरो कमजोरी हो । मैले उनीहरूलाई सम्झाउन सकिनँ । तर परिवारका भाइबहिनीले समर्थन नगर्दा पनि चालीस प्रतिशत आएको छ भने त्यसको अर्थ बुझ्नुपर्‍यो । भाइबहिनीले मलाई समर्थन गरेनन् भन्नेमा कुनै शंका छैन, तर पनि मैले चालीस प्रतिशत मत ल्याएँ । उनीहरूले समर्थन नगर्दा दुःख लागेको छ । राजनीति उनीहरू पनि गर्दै छन् । उनीहरूलाई पनि अघि बढौं भन्ने लागेको होला, मलाई पनि छ । जसले सक्यो, ऊ अघि जाने हो । मैले उनीहरूलाई मिलाउन सकिनँ । त्यो मेरो कमजोरी हो । अब मिलाउने कोसिस गर्छु ।

अहिले पुराना दलहरू र नेताप्रति जनस्तरमा त्यति धेरै आशा, भरोसा र विश्वास देखिँदैन । नयाँ–नयाँ दल तथा नेताहरू उदाइरहेका छन् । यसलाई कसरी लिनुभएको छ ?

नयाँ दलहरूका बारेमा आजै केही भन्न सकिने अवस्था छैन । कुन मुद्दामा कसरी आए भन्ने पनि महत्त्वपूर्ण हुन्छ । हामीले कसरी धेरै सिट ल्यायौं भन्ने विषय पनि छ । गठबन्धनले गर्दा धेरै सिट आएको हो । हाम्रो पार्टी राम्ररी अघि बढेको छैन । अहिले त एकअर्काको आलोचना गर्ने काम भएको छ । हामी यसरी राम्रो कामका साथ हिँड्दै छौं भन्ने आभास दिनुपर्छ । कांग्रेस परिवर्तन हुँदै छ भन्ने आभास नेतृत्व र पदाधिकारीहरूले दिन सक्नुपर्छ । यो पाराले पार्टी अघि जान सक्दैन । नयाँ दलहरूको सिद्धान्त के हो, विचार के हो, प्रस्ट छैन । विचार प्रस्ट भइसकेपछि मात्रै ती कसरी अघि बढ्छन् भन्ने थाहा हुन्छ । लोकरिझ्यााइँले एउटा निश्चित समयमा काम गर्ने हो । उपनिर्वाचनपछि नै नयाँ दलहरूको प्रभाव घटिरहेको देख्छु । अहिले त काठमाडौं महानगरका मेयर बालेन अघि आइरहेका छन्, सबै चकित पनि छन् ।

तपाईंहरूसँगै लामो समय रहनुभएका स्वर्णिम वाग्ले उपनिर्वाचनमा रास्वपाबाट चुनाव लड्नुभयो, जित्नु पनि भयो । त्यसैले रास्वपासँग तपाईंहरूलाई सहकार्य, प्रशंसा वा ठीकै छ भनेर भन्न कठिन भएको हो ?

स्वर्णिम वाग्ले जानुभयो, सांसद बन्नुभयो; हाम्रा लागि राम्रो कुरा त होइन । रास्वपामा कांग्रेसबाट गएका शिशिर खनाल, मनीष झा हुनुहुन्छ; यो पनि राम्रो भएन । यो आफ्नो ठाउँमा छ । हाम्रोजस्तो मुलुकमा यता र उता गरिरहने हुन्छ । तर रास्वपाले लोकतान्त्रिक मान्यता बुझेको छ कि छैन, मान्यता के हो, सिद्धान्त के हो, स्पष्ट पार्नुपर्छ ।