कांग्रेस पुनर्जीवनको मार्गचित्र

यो महाधिवेशनले पार्टीभित्रको व्यक्तिकेन्द्रित मतमतान्तरलाई निमिट्यान्न पार्दै समग्र पार्टी, समाज र देशका सामु उपस्थित चुनौतीलाई समाधान गर्ने सामर्थ्य राख्नुपर्छ । आजको आवश्यकता नेतृत्व चयन मात्र होइन, यसलाई लोकप्रिय पार्टी बनाउनु पनि हो । यसका लागि कांग्रेसको पुनर्जीवनको मार्गचित्र आवश्यक छ । कांग्रेसको मुख्य रोग हो– गुटबन्दी गर्नु, नीतिभन्दा नेतालाई महत्त्व दिनु, जनताको दैनिक समस्यालाई पर्याप्त ध्यान नदिनु, भ्रष्टाचार र बेथितिविरुद्ध सशक्त आवाज उठाउन नसक्नु, आत्मनिर्भर कार्यकर्ताको अभाव हुनु । नेपाली कांग्रेसको गौरव र गरिमा फर्काउन वैचारिक स्पष्टता, अवाञ्छित र अप्राकृतिक साँठगाँठलाई निरुत्साहन, नेता–कार्यकर्ताहरूमा ‘पार्टी बिग्रिए म पनि बिग्रिन्छु’ भन्ने भाव, नेताको सोझो गर्ने होइन पार्टी हितलाई प्रमुखता दिँदै नवीन सोच, संकल्प र प्रतिबद्धता लिनुपर्छ । कांग्रेस रूपान्तरणका लागि निम्न मार्गचित्रसहित अगाडि बढ्नुपर्छ–

स्पष्ट र प्रभावकारी नीति : कांग्रेसले २०१२ सालको वीरगन्ज महाधिवेशनदेखि नै समाजवादी अर्थनीति अँगालेको हो, नेपालको आधुनिक अर्थतन्त्रको अवधारणा र संरचनागत आधारशिला खडा गरेको हो । बीपी कोइरालाले उत्तरदायी शासनको धारणा अघि सार्दै ‘कोही पनि भोका, नाङ्गा वा निरक्षर नहोऊन्; देशमा सडक, बाटोघाटो, अस्पताललगायत जीवनलाई सुन्दर र सुखी बनाउने अरू कुनै कुराको अभाव नरहोस्’ भन्ने दूरगामी लक्ष्य तय गर्नुभएको थियो । यसैलाई आत्मसात् गर्दै कांग्रेसले हाल कोरोनाले संकुचन पारेको अर्थतन्त्रलाई पुनरुत्थान गर्न स्पष्ट नीति अवलम्बन गरी कृषि, उद्योग, पर्यटन, जलस्रोतजस्ता क्षेत्रको समुचित विकासमा जोड दिनुपर्छ ।

चुस्तदुरुस्त संगठन : पार्टी संरचनालाई वैज्ञानिक र प्रभावकारी बनाउनु अर्को आवश्यकता हो । कुनै पनि राजनीतिक दलको निर्देशक सिद्धान्त मानिने राष्ट्रिय अखण्डता र एकता प्राप्त गर्न अख्तियार गरिने समग्र प्रक्रियागत स्वरूपलाई संगठन भनिन्छ, जसको एउटा अंग कांग्रेस हो । अनि कांग्रेसका अंगचाहिँ भ्रातृ र शुभेच्छुक संघसंगठन हुन् । मुलुकमा भएका सम्पूर्ण तह र तप्का, वर्ग र समुदायलाई परिचालन गर्ने क्षमता विकासका लागि संगठनको आवश्यकता पर्छ । नेतृत्वले भागबन्डाका आधारमा होइन, योग्य व्यक्तिलाई उपयुक्त ठाउँ दियो भने मात्र संगठन बलियो हुन्छ ।

भरोसायोग्य सक्षम नेतृत्व : पार्टीलाई नीति र विधिमा आधारित बनाएर अगाडि बढाउन भरोसायोग्य सक्षम नेतृत्वको आवश्यकता छ । विधिको ब्याडमा नीतिको बिरुवा उम्रिनुपर्छ । भागबन्डाकै आधारमा पार्टी सञ्चालन गर्दा असहमतिका स्वरहरू सतहमै पोखिएका छन् जसले गर्दा पार्टीभित्र वैमनस्य मौलाएको छ । पार्टीका होनहार र पुराना नेता–कार्यकर्ता ओझल पारिएका छन् । विधि र नीतिको अन्तरलाई मापन गर्न नेतृत्वमा ज्ञान, विवेक र दूरदर्शी सोचको आवश्यकता पर्छ । कांग्रेसलाई सम्पूर्ण नेपालीको विश्वासयोग्य र भरोसायोग्य बनाउन क्षमतावान्, ऊर्जावान्, गतिशील र वैचारिक नेतृत्व चाहिन्छ ।

जनमुखी एजेन्डाको सशक्त उठान : समयसापेक्ष एजेन्डाहरूकै कारण जनता कुनै पनि पार्टीप्रति आकर्षित हुने हुन् । त्यसैले कांग्रेस विकासमुखी, विपन्नमुखी, जनमुखी एजेन्डाको उठान गर्दै ‘निमुखालाई न्याय, विपन्नलाई आय’ को समाजवादी आदर्शअनुरूप अगाडि बढ्नुपर्छ । हालैको मलबीउको अभाव होस् वा विदेशमा अलपत्र परेका नेपालीहरूको समस्या, पार्टीले समाधानका लागि सशक्त आवाज उठाउनुपर्छ । जनताका दैनिक समस्याबारे सडक र सदन तताउनुपर्छ । अबको पाँच वर्षभित्र कांग्रेसलाई नवजीवन दिने कृषि क्रान्ति, ऊर्जा विकास, पर्यटन विकास, औद्योगिक विकास, गुणस्तरीय शिक्षा, सडक सञ्जाल विस्तार, जलस्रोतको विकास, सुशासनद्वारा राष्ट्र निर्माण, खानेपानी, स्वास्थ्य र रोजगारीजस्ता क्षेत्रमा अग्रगामी कार्ययोजनासहित प्रस्तुत हुनुपर्छ ।

निरन्तर प्रशिक्षण : पार्टीभित्र प्रशिक्षण, लेखपढ, छलफल, रचनात्मक बहसलाई प्राथमिकता दिइरहनुपर्छ । प्रशिक्षणले नै कार्यकर्तालाई कुशल वक्ता, बहसशिल्पी र प्रतिपक्षको भूमिका सक्षमतापूर्वक निर्वाह गर्न सक्ने बनाउँछ । सही प्रशिक्षण हुन नसक्दा कार्यकर्ताको क्षमता विकास हुन पाएको छैन ।

प्रभावकारी सञ्चार : पार्टीलाई युगानुकूल परिवर्तन गर्न प्रभावकारी सञ्चारको आवश्यकता पर्छ । पार्टीको आन्तरिक र बाह्य जीवनमा सञ्चारको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । सञ्चारको प्रभावकारी व्यवस्थापन हुन नसक्दा पार्टीका धारणाहरू एवं शीर्ष नेतृत्वका अभिव्यक्तिहरू बेलाबखत विवादमा पर्ने गर्छन् ।

तटस्थ मतदाताकेन्द्रित कार्यक्रम : हरेक राजनीतिक दलमा दुई प्रकारका मतदाता हुन्छन्– पार्टीलाई सधैं मत दिइरहने अर्थात् वफादार र पार्टीको नीति हेरेर मात्र आकर्षित हुने अर्थात् तटस्थ । कांग्रेसले युवा, महिला, जनजाति, मधेसी, दलित, विभिन्न पेसा–वर्गका जनसमुदायलाई आकर्षित गर्न प्रभावकारी कार्यक्रम गरिरहनुपर्छ ।

मूल्याङ्कन र न्यायोचित व्यवस्थापन : गुट–उपगुटको अन्त्य गर्दै पार्टीलाई विधिवत् सामूहिक नेतृत्वका आधारमा अगाडि बढाउनुपर्छ । पार्टीमा प्रत्येक कार्यकर्ताको योगदानको उचित मूल्याङ्कन गर्दै केन्द्रदेखि वडासम्मका सबै संरचनामा उनीहरूको न्यायोचित व्यवस्थापन हुनुपर्छ । निर्वाचनमा टिकट दिँदा, पार्टीभित्रको संगठनको जिम्मेवारी दिँदा एवं अन्य ठाउँमा राजनीतिक नियुक्ति दिँदा मूल्याङ्कन पद्धति अपनाउनुपर्छ ।

सीमान्तीकृत वर्गसँग निकटता : आर्थिक, सामाजिक, लैंगिक, शैक्षिक हिसाबले पछाडि पारिएका र राज्यको मूल प्रवाहमा आउन नसकेका सीमान्तकृत, अपाङ्ग र गरिब जनतासँग निकट सम्बन्ध हुन जरुरी छ । व्यापारी, पुँजीपति र दलालसँग साँठगाँठ भयो भन्ने आरोपबाट कांग्रेस मुक्त हुनुपर्छ ।

चुस्त व्यवस्थापन : अहिलेको युग व्यवस्थापनको युग हो तर कांग्रेसमा व्यवस्थापकीय कमजोरी छ । पार्टीको नियमित कार्य सञ्चालन गर्न, निरन्तर ढंगले गतिविधि सञ्चालन गर्न चुस्त व्यवस्थापन चाहिन्छ ।

राम्रो कामको प्रचार : नेपाली कांग्रेस लामो समय सत्तामा रहेको पार्टी हो । यो मुलुकमा शिक्षा, स्वास्थ्य, पूर्वाधार, आर्थिक–सामाजिक संरचनाको विकास कांग्रेस सरकारकै पालामा भएको हो । तर त्यसको समयोचित प्रचार–प्रसार हुन सकेको छैन । सरकारमा रहेका बेला आफूले गरेका राम्रा कामको प्रचार नगर्ने, सधैं नकारात्मक टीकाटिप्पणी गर्ने, पार्टी अनुशासनविरुद्ध काम गर्नेलाई कारबाही नगर्ने शैलीलाई तिलाञ्जली दिनुपर्छ ।

भ्रातृ र शुभेच्छुक संस्थाको परिचालन : भ्रातृ र शुभेच्छुक संस्था नेपाली कांग्रेसको मेरुदण्ड र संगठनका आधारशिला हुन् । यिनीहरूको क्रियाशीलता, सशक्तता र मजबुतीबिना पार्टी मजबुत हुन सक्दैन । यिनलाई चलायनमान बनाउन विशेष कार्यनीति ल्याउनुपर्छ, विधानअनुसार क्रियाकलाप गर्न र समयमै अधिवेशन गर्न निर्देशन दिनुपर्छ ।