के माननीय, के सर्वसाधारण

निर्वाचनमा हुने दुर्व्यवहार, बलात्कार र हत्याको धम्कीकै कारण अहिलेसम्म १८ महिला सांसदले भाग नलिने घोषणा गरिसकेका छन् । यता नेपालमा लैंगिक हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियानको पहिल्यै दिन महिला पुन:स्थापना केन्द्र (ओरेक) ले सार्वजनिक गरेको पुस्तक ‘अन्वेषी’ मा गत आर्थिक वर्षमा मुलुकभर ६६.७२ प्रतिशत महिला घरेलु हिंसामा परेको उल्लेख छ ।

देश विकसित होओस् या अविकसित, घर शिक्षित होओस् या अशिक्षित, महिलामाथि हुने हत्या, हिंसा र बलात्कारका घटना अझै उस्तै छन् । समाजलाई सतही रूपमा नियाल्दा अशिक्षित, आर्थिक रूपले पुरुषमा निर्भर महिलामात्रै पीडामा छन् कि जस्तो लाग्छ । तर यथार्थमा शिक्षित, कामकाजी र आर्थिक रूपले सक्षम महिलाको पीडाको पहाड झन् सामान्य महिलाका तुलनामा अझै डरलाग्दो छ ।

केही दिनअघि म एउटा कार्यक्रममा सहभागी थिएँ । प्रमुख अतिथि हुनुहुन्थ्यो महिला माननीय, जसलाई म ‘दिदी’ भन्ने गर्थें । अचेल दिन छोट्टिँदै गएकाले, डेढ घण्टाको कार्यक्रम सकिँदा साँझ ६ बजिहाल्यो । कार्यक्रमपछि माननीय प्रमुख अतिथिलाई संस्थाका कार्यसमिति सदस्यसँगै बसेर खाना खान अध्यक्षले अनुरोध गर्न थाले, माननीय दिदीचाहिँ खाना खानभन्दा घर जान अतालिइरहनुभएको थियो । निकै करबल भएपछि उहाँ खाना खाएर जान मन्जुर त हुनुभयो, तर उहाँको फोन निरन्तर बजिरह्यो । निकै पटक फोन आएपछि ‘एकछिन है’ भनेर दिदी फोन रिसिभ गर्दै बाहिरिनुभयो । फर्किंदा उहाँको अनुहार अघिभन्दा झन् अँध्यारो थियो । मैले बेलाबेला अनुहारतिर हेर्दा उहाँ मुस्काउनुहुन्थ्यो मात्रै ।

कार्यक्रमको समीक्षासहितको डिनर गरिसक्दा सातै बज्यो । हतार–हतार छुट्ने बेला माननीय दिदीले मसँग साउती गर्नुभयो, ‘हामी महिलालाई घरपरिवार र बालबच्चा सम्हालेरभन्दा पनि लोग्नेको चित्त बुझाएर हिँड्न गाह्रो छ । घरबाट तारन्तार फोन आइरहेको छ, कति बेला आउने भनेर । म हिँडेँ है !’

माननीय दिदीको कुरा मनमा खेलाइरहेका बेला केही समयअगाडि चितवनमा भेटेकी साथीको दुखेसो याद आयो । ऊ विवाह हुनु अगाडिदेखि नै सौन्दर्य पेसामा आबद्ध थिई । पार्लरमा दुई–तीन जना स्टाफ पनि राखेकी थिई । पार्लर सम्बन्धी सेवा र ट्रेनिङबाट राम्रै आम्दानी हुन्थ्यो । आफ्नै खुट्टामा उभिएकी उसले करिब एक दशकअगाडि प्रेमविवाह गरेकी थिई । विवाहपछि दुई–चार वर्ष त राम्रै बित्यो, तर बिस्तारै उसका लेक्चरर श्रीमान्‌लाई सौन्दर्य पेसा मनपर्न छोड्यो । भन्न थालेछन्, ‘बरु स्टेसनरी पसल गर; म लगानी गरिदिन्छु । तिम्रो कारणले साथीभाइ र इष्टमित्रबीच मेरो बेइज्जत भयो ।’ यही कुराले घरमा दिनहुँजसो झगडा हुन थाल्यो । नौ वर्षकी छोरी लिएर ऊ नजिकै रहेको माइत बस्न थाली । मैले भेट्दा पनि माइतबाटै पार्लर आउ–जाउ गर्दिरहिछ ।

मसँग यति दुखेसो पोखिसक्दा उसका आँखा रसाइसकेका थिए । ऊ भन्दै थिई, ‘म सानो मेहनत र संघर्षले यो ठाउँमा आइपुगेको होइन नि साथी ! उसको काम र सपनालाई मैले सम्मान र सपोर्ट गर्छु भने उसले पनि त मेरो कामलाई सम्मान र सपोर्ट गर्नु पर्दैन ? छोरीका लागि भए पनि सँगै त बस्नुपर्ने हो, तर दिनहुँको झगडा र मानसिक तनाव भएपछि सकिएन । अब हामी चाँडै अलग्गिन्छौं होला !’

माथिका दुइटै प्रसङ्गले बताउँछन् भने महिला चाहे जुनसुकै ओहदामा होऊन् या आर्थिक रूपले सक्षम नै किन नहोऊन्, उनीहरूका पीडा उस्तै छन् । अहिलेका महिला चुलाचौकामा मात्रै सीमित छैनन्, जिम्मेवारी झनै बढ्दो छ । महिलालाई घरपरिवार, बालबच्चा र जागिर सँगसँगै सम्हाल्नुपर्ने बाध्यता छ । विडम्बना, महिलाले कुनै कार्यक्रम वा भेटघाटमा जानुअगाडि परिवार वा लोग्नेको अनुमति लिनुपर्ने र फर्किंदा ढिलो भए प्रस्टीकरण दिनुपर्ने मात्रै होइन, श्रीमान् र घरपरिवारको अनुमति र रुचि अनुसारकै जागिर वा पेसा गर्नुपर्छ भन्ने पितृसत्तात्मक सोच अझै हावी छ । श्रीमान् त्यसै गरी कुनै कार्यक्रमबाट घर आउन ढिला हुँदाचाहिँ न परिवारलाई प्रस्टीकरण दिनुपर्ने हुन्छ, न त समाजले नै प्रश्न गर्छ ! समय बदलियो, समाज बदलियो, तर महिलाप्रतिको सोच अझै बदलिन सकेन ।

जबसम्म समाजले महिलालाई मान्छेका रूपमा स्वीकार गर्न सक्दैन र दोस्रो दर्जाको नागरिकसरह व्यवहार गरिरहन्छ, तबसम्म देश पनि जहाँको तहीँ रहिरहन्छ । यति बेला हामी ‘समानताको पुस्ता बलात्कारविरुद्धको ऐक्यबद्धता’ भन्ने सन्देशसहित, महिलामाथि हुने हिंसाविरुद्धको १६ दिने अभियानमा छौं । यो अभियान केवल अभियानमा मात्रै सीमित नरहोस्; कमसेकम अबको पुस्ताले महिलालाई मान्छे झएर बाँच्न सक्ने वातावरणको सिर्जना गरोस् ।

2073gauri@ gmail.com