बहिरा विद्यार्थीको एसईई मूल्यांकनमा सकस

‘सामान्य विद्यार्थीले वैकल्पिक कक्षा पढाउँदा बुझ्छन्,’ नक्सालस्थित केन्द्रीय बहिरा माविका प्रधानाध्यापक उपेन्द्र पराजुलीले भने, ‘बहिरा विद्यार्थीको सुन्ने क्षमता नभएको कारण गाह्रो छ । मोबाइलको सानो स्क्रिनमा सांकेतिक भाषा संकेत गरेकै देखिँदैन । त्यसैले उनीहरूको शैक्षिक गुणस्तर स्वत: कमजोर हुने देखिएको छ ।’

उक्त विद्यालयमा शिशु कक्षादेखि कक्षा १२ सम्मका ३ सय ६९ जना सबै विद्यार्थी बहिरा विद्यार्थी हुन्, जो देशभरिका ६० जिल्लाबाट आएका छन् । तीमध्ये यसपटकको एसईईमा ३८ जना र कक्षा १२ मा ३४ जना परीक्षार्थी छन् । अधिकांश विद्यार्थी उपत्यका बाहिरका भएकाले अनलाइन कक्षाका निम्ति इन्टरनेटमा पहुँच नहुँदा र पहुँच भएकाले पनि मोबाइल स्क्रिनमा सांकेतिक भाषामा पढ्न नसक्दा समस्या आएको हो । ‘गत वर्ष लकडाउन भएपछि अनलाइन कक्षा लिन सकेनौं र बीचमा चार महिनाजति भौतिक कक्षा चलायौं,’ प्रधानाध्यापक पराजुलीले भने, ‘यो पटक फेरि लकडाउन भएपछि सबै विद्यार्थी गाउँ फर्किएका छन् । यसअघि दुई पटक आन्तरिक परीक्षा लिएका थियौं । अहिले उनीहरूसित सम्पर्क हुन सकेको छैन । अब काठमाडौं महानगरपालिकाले दिएको निर्देशिकाअनुसार एसईईको मूल्यांकन गर्नेछौं ।’

कीर्तिपुरस्थित ल्याबोरेटरी माविबाट ८९ जना एसईई प्रतिस्पर्धी विद्यार्थी छन् । तीमध्ये ४ जना दृष्टिविहीन छन् । ‘दृष्टिविहीन विद्यार्थीको पठनपाठनमा खासै असर परेको छैन,’ प्रधानाध्यापक लाक्पा शेर्पाले भने, ‘उनीहरूले आँखा नदेखे पनि अनलाइन कक्षामा सुनेर बुझेका छन् । सांकेतिक भाषामात्र बुझ्ने बहिरा विद्यार्थीलाई गाह्रो भएको छ ।’

राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डले एसईईको विद्यार्थी मूल्यांकन, नतिजा प्रकाशन तथा प्रमाणीकरण कार्यविधि २०७८ जारी गरेसँगै आन्तरिक मूल्यांकन हुने भएपछि दृष्टिविहीन परीक्षार्थीले यो पटक राइटर राखेर परीक्षा दिनुपर्ने झन्झट टरेको छ । विद्यालयका शिक्षकले कार्यविधिअनुसार निरन्तर मूल्यांकन पद्धति अपनाउने छन् । अनलाइन पहुँच भएर पनि सांकेतिक भाषाका माध्यमबाट पढ्नुपर्ने विद्यार्थीको पढाइ गुणस्तर कमजोर हुन पुगेको शिक्षकको ठम्याइ छ । ‘अपांगताको प्रकृतिअनुसार बहिरा विद्यार्थीले पढ्न पाएनन्,’ प्रधानाध्यापक शेर्पा भन्छन्, ‘त्यसैले शिक्षक खुम्चिएर कम नम्बर दिने वा फुर्किएर धेरै नम्बर दिने कुरो पनि हुन्न । जीपीए धेरै दिँदा मूल्यांकन कमजोर पनि हुन सक्छ । यसतर्फ हामी सचेत छौं ।’

ललितपुर महानगरपालिका–२२ बुङमतीस्थित आदर्श शौल युवक माविबाट एसईई दिनेमध्ये ७ जना अपांगता भएका छन् । तीमध्ये बहिरा २ र दृष्टिविहीन ५ जना छन् । उनीहरू विद्यालय नजिकै अपांग सेवा संघमा बस्दै आएका छन् । ‘लकडाउन भएपछि बहिरा विद्यार्थी घर गएका छन्, उनीहरूको अनलाइनमा पहुँच छैन,’ संघका संस्थापक अध्यक्ष तथा आदर्श शौल माविका शिक्षक दयाराम महर्जनले भने, ‘बहिराले पहिले दुई पटक दिएका जाँचकै आधारमा मूल्यांकन हुनेछ ।’ ती अपांगता भएका विद्यार्थीले करिब चार महिना भौतिक कक्षामा उपस्थित भएको उनले जनाए ।

शिक्षा तथा मानव स्रोत विकास केन्द्रको तथ्यांकअनुसार देशभरिमा सांकेतिक भाषामा पढाउने २२ विद्यालय छन् भने १ सय ७८ वटा स्रोत कक्षा छन् । केन्द्रको देशभरिमा ७ हजार ७ सयभन्दा बढी अपांगता भएका विद्यार्थी विद्यालय तहमा पढ्ने समावेशी शिक्षा शाखाकी निर्देशक दिव्या दवाडीले बताइन् । कोरोना महमारीले गर्दा सबैभन्दा बढी बहुअपांगता भएका विद्यार्थी अनलाइन कक्षाबाट वञ्चित हुन पुगेको उनले जनाइन् । सांकेतिक भाषाको शब्द सीमित रहेकाले पनि विद्यार्थीलाई मर्का परेको ठानिएको छ । राष्ट्रिय बहिरा महासंघले प्रकाशन गरेको ‘नेपाली सांकेतिक भाषा शब्दकोश’मा ४ हजार ७ सय हस्ताकारमा आधारित शब्द समेटिएका छन् । ‘सीमित शब्दसंकेतका कारणले पनि बहिरा विद्यार्थीले पाठ्यक्रम र पाठ्यपुस्तकमा समेटिएका विषयवस्तुबारे पर्याप्त सिकाइ हुन सकेको छैन,’ निर्देशक दवाडीले भनिन् ।

एसईई परीक्षा नियन्त्रण कार्यालयका उपनियन्त्रक चेतनाथ शर्माले यसपटक देशभर करिब ५० जना बहिरा परीक्षार्थी रहेको जनाए । ‘अपांगता भएका परीक्षार्थीलाई विशेष व्यवस्था गर्ने तयारीमा थियौं,’ उनले भने, ‘दृष्टिविहीनलाई गणित, विज्ञान र सामाजिक शिक्षा छुट्टै प्रश्नपत्रको तयारी थियो भने अन्यलाई समयअनुकूल तुल्याउन भनेका थियौं । तर महामारीले आन्तरिक मूल्यांकन पद्धति अपनाउन बाध्य तुल्यायो ।’ ऐनमा १० किसिमको अपांगता परिभाषासहित उल्लेख छ । शारीरिक अपांगता, दृष्टिसम्बन्धी अपांगता (दृष्टिविहीनता, न्यून दृष्टियुक्त र पूर्ण दृष्टिविहीन), सुनाइसम्बन्धी अपांगता (बहिरा र सुस्तश्रवण), श्रवण दृष्टिविहीन अपांगता, स्वर र बोलाइसम्बन्धी अपांगता छन् । त्यसैगरी मानसिक वा मनोसामाजिक अपांगता, बौद्धिक अपांगता, अनुवंशीय रक्तस्राव (हेमोफिलिया) सम्बन्धी अपांगता, अटिजमसम्बन्धी अपांगता र बहुअपांगता रहेका छन् ।