१६ बैंकको कल डिपोजिट १०५ भन्दा बढी

राष्ट्र बैंकको निर्देशनअनुसार वाणिज्य बैंकले ०७७ असारसम्म कल डिपोजिट संस्थाको कुल निक्षेपको बढीमा १० प्रतिशत कायम गर्नुपर्छ ।

‘कल डिपोजिट’ मुद्दती, चल्ती र साधारण बचतजस्तै एक किसिमको निक्षेप खाता हो । यो खातामा कम अवधिका लागि निक्षेप राखिन्छ । छिनछिनमा धेरै रकमको कारोबार गर्ने व्यक्ति वा व्यवसायीका लागि यो खाता उपयोगी हुन्छ । तत्काल धेरै रकम बचत गर्नुपर्ने र रकम झिक्ने टुंगो नहुने भएकाले यो खातामा जम्मा हुने बचतको प्रकृति अल्पकालको हुन्छ । व्यवसायी तथा ठूला व्यावसायिक घरानाले यही खातामा बचत गर्छन् । अल्पकालीन प्रकृतिको हुने भएकै कारण बैंकहरूले पनि यो खातामा केहीले धेरै त कहिले कम ब्याज दिन्छन् । यसकारण यो खाताको ब्याजदर प्रायः परिवर्तन भरहन्छ । यद्यपि हाल बैंकले कल डिपोजिटमा साधारण बचतमा दिने ब्याजभन्दा बढी ब्याज दिन नपाइने राष्ट्र बैंकको निर्देशन छ । यो खातामा रहेको रकम जति बेला पनि बाहिरिन सक्ने आधारमा लामो अवधिका लागि ऋण दिँदा जोखिम हुने भएकाले राष्ट्र बैंकले नियन्त्रण गर्न चाहेको हो ।

‘वाणिज्य बैंकले स्वीकार गर्ने कल डिपोजिटको अंश कुल निक्षेप दायित्वको १० प्रतिशत र ‘ख’ तथा ‘ग’ वर्गका वित्तीय संस्थाले १५ प्रतिशतभन्दा बढी कायम गर्न पाइने छैन,’ राष्ट्र बैंकको निर्देशनमा भनिएको छ । उक्त परिपत्र जारी हुँदा उल्लिखित प्रतिशतभन्दा बढी कल डिपोजिट भएका बैंक तथा वित्तीय संस्थाले ०७७ असारसम्म सो सीमाभित्र ल्याइसक्नू पनि राष्ट्र बैंकले भनेको छ ।

परिपत्र जारी हुँदा तोकिएको सीमाभन्दा बढी कल डिपोजिट भएका बैंक तथा वित्तीय संस्थालाई भने राष्ट्र बैंकले थप त्यस्तो निक्षेप लिन बन्देज लगाएको छ । तर बजारमा तोकिएको सीमाभन्दा बढी कल डिपोजिट भएका बैंक तथा वित्तीय संस्थाले पनि निक्षेप संकलन गरेको देखिन्छ । यसबारे राष्ट्र बैंक भने मौन छ ।

गत पुससम्म एनसीसी बैंकको कल डिपोजिट बैंकको कुल निक्षेपको २४.१५ प्रतिशत छ । स्ट्यान्डर्ड चार्टर्ड बैंकको यस्तो निक्षेप करिब २१ प्रतिशत, प्राइमको करिब २०, सिभिलको करिब १६, सेन्चुरीको १५, कुमारीको १६ र नबिलको १३ प्रतिशत छ । सिटिजन्स, एभरेस्ट, माछापुच्छ्रे, मेगा, नेपाल बंगलादेश, नेपाल इन्भेस्टमेन्ट, एनएमबी, प्रभु र सिद्धार्थ बैंकको कल निक्षेप १० प्रतिशतभन्दा बढी छ । बाँकी कृषि विकास बैंक, बैंक अफ काठमान्डू, ग्लोबल आईएमई, हिमालयन, नेपाल बैंक, एनआईसी एसिया, एसबीआई, राष्ट्रिय वाणिज्य, सानिमा र सनराइज बैंकका कल डिपोजिटको हिस्सा कुल निक्षेपको १० प्रतिशतभन्दा कम छ ।

कल डिपोजिटलाई कुल निक्षेपको १० प्रतिशतभित्र कायम राख्न अझै करिब ५ महिना बाँकी रहेकाले सो अवधिमा बैंकले निर्देशित सीमाभित्र ल्याइसक्ने बैंकर्स संघका अध्यक्ष भुवन दाहालले बताए । ‘कुल निक्षेपमा कल डिपोजिटको हिस्सा धेरै हुनुहुँदैन भन्ने पक्षमा बैंकर पनि छन्,’ उनले भने, ‘०७७ असारसम्म बैंकहरूले निर्देशित सीमामा कल डिपोजिट ल्याउनेछन् ।’

राष्ट्र बैंकको तथ्यांकअनुसार बजारको कुल निक्षेपमा कल डिपोजिटको हिस्सा करिब १२ प्रतिशत छ । यो सबै बैंकसँग रहेको कुल निक्षेप र कल डिपोजिटको हिस्सा हो । ‘इन्डस्ट्रीमै कुल निक्षेपमा कल डिपोजिटको हिस्सा करिब १२ प्रतिशत रहेकाले बैंकहरूले पनि कुल निक्षेपको बढीमा १२ प्रतिशत कल डिपोजिट राख्न पाउने व्यवस्था माग गरेका छौं,’ उनले भने, ‘यो तर्कमा राष्ट्र बैंकबाट पनि सकारात्मक आश्वासन पाएका छौं ।’

विगतमा बैंकहरूले कल डिपोजिटमा नक्कली निक्षेप जम्मा गर्ने प्रचलन पनि थियो । विकास बैंकले वाणिज्य बैंकबाट ऋण लिने र उक्त रकम सोही बैंकको कल डिपोजिटमा जम्मा गरी ब्याज खाने चलन पनि थियो । यसो गर्दा एउटै रकम ऋण प्रवाह र निक्षेप संकलनमा गणना हुने भएकाले त्यसलाई नक्कली निक्षेप भनिएको हो । ऋण लिएको बैंकमै निक्षेप गर्न नपाइने व्यवस्था राष्ट्र बैंकले गरेपछि नक्कली निक्षेप सिर्जनमा भने कमी आएको बताइएको छ ।